حل مشکل کمبود فضای آموزشی با آمارسازی‌ آقای وزیر!

روزنامه توسعه ایرانی نوشت: چندی پیش محمد مهاجری، فعال سیاسی اصولگرا، درباره «آمارسازی و آماربازی» در دولت سیزدهم به کنایه خطاب به رئیس‌جمهور کفته بود که «از آقایان مدیران بپرسید اگر این عدد و رقم‌هایی که می‌دهند راست است پس این وضعیت معیشت چه می‌گوید؟» او دیروز نیز در شبکه ایکس نوشت: «اینکه بودجه ناتراز است، بنزین ناتراز است، بانک‌ها ناترازندو... ریشه اش در این است که دولت سیزدهم ناتراز است و در واقع در تراز ملت ایران نیست. آقای رئیسی فرصت زیادی برای تراز کردن دولتش ندارد؛ جراحی بزرگ با حداقل دوسوم اعضای کابینه و مدیران آمارتراش!» این کنایه او شاید برای آنچه وزیر آموزش‌و‌پرورش دیروز گفت مصداق داشته باشد: «به طور متوسط در هر روز کاری هشت مدرسه در ایران ساخته می‌شود که نشان از نگاه ویژه دولت سیزدهم به توسعه فضاهای آموزشی دارد.» رضامراد صحرایی افزود که «افتخار دولت سیزدهم این است که ایران را به کارگاه مدرسه‌سازی تبدیل کرده است». 

این آمارها در حالی ارائه می‌شود که حتی مسئولان رده‌های میانی این وزارتخانه نیز بارها بر کمبود فضای آموزشی حتی در شهرهای بزرگی مثل تهران اشاره کرده‌اند. در این میان حتی گاهی گزارش‌هایی هم از محرومیت برخی از مدارس کشور از امکانات اولیه‌ای چون آب آشامیدنی و سرویس بهداشتی نیز دیده می‌شود. در این میان هزاران دانش‌آموز هم هنوز در مدارس ناامن سنگی، کپری، کانکسی و خشتی درس می‌خوانند و بسیاری از مدارس هم با مشکل فرسودگی و فرونشست مواجه است. در همین رابطه خبرگزاری ایلنا چندی پیش از مدرسه‌ای از بخش «لوداب» از توابع کهگیلویه و بویراحمد، گزارشی نوشت که نشان می‌داد این مدرسه فاقد «میز و نیمکت، لوله‌کشی آب، پکیج گرمایشی و ایمنی» است.

خبرگزاری فارس نیز ۱۰ روز پیش به نقل از معاون وزیر آموزش‌و‌پرورش اعلام کرد که ۳.۵ میلیون دانش‌آموز در مدارس خطرآفرین تحصیل می‌کنند.

وضعیت مدارسی که از آنها تحت عنوان فرسوده یاد می‌شود در شهرهای کوچک و دورافتاده بسیار وخیم‌تر است. هرچند در شهرهای بزرگ هم تعدادشان کم نیست. 

همه اینها اما در حالی است که امسال کمبود شدید معلم هم به همه مشکلات قبلی این مجموعه با بیش از ۱۵ میلیون دانش‌آموز افزوده شده است. به طوری که به اعتقاد فعالان صنفی، آموزش‌و‌پرورش حتی در صورت حل مشکل فضای آموزشی، با کمبود معلمان متخصص روبروست که خود ضربه عمیقی بر پیکره نظام آموزشی می‌زند. هرچند که همه این مصائب، وزیر آموزش‌وپرورش را از ارائه آمارهای شائبه‌برانگیز باز نمی‌دارد.

دوری مدرسه و ترک تحصیل گسترده

وضعیت فضای آموزشی حتی در تهران که پایتخت کشور محسوب می‌شود مطلوب نیست و اغلب مدارس دولتی در این استان حتی در صورت صحت بنا، با مشکل تراکم بیش از حد دانش‌آموز مواجه هستند و از سوی دیگر در حوزه تجهیزات نیز با کمبود‌های فراوانی روبه‌رویند؛ به طوری که اغلب آنها، تنها در صورت مشارکت اولیای دانش‌آموزان می‌توانند بخشی از این کمبودها نظیر سرویس بهداشتی و رنگ‌آمیزی و تخته و میز و نیمکت و ... را تعدیل کنند. پرواضح است که مشکلات فضاهای آموزشی در مناطق روستایی و مخصوصا حاشیه‌های محروم کشور به شکلی تاسف‌بارتر رخ نشان می‌دهد و معمولا به ترک تحصیل دانش‌آموزان از مدرسه منجر می‌شود.

کمبود مدرسه در بسیاری از مناطق محروم از جمله روستاهای سیستان‌و‌بلوچستان که ۵۱ درصد از جمعیت این استان را تشکیل می‌دهد، سبب می‌شود که بسیاری از کودکان و نوجوانان ترک تحصیل کنند.

فاروق اعظمی، نماینده سیستان و بلوچستان در شورای عالی استان‌ها با اشاره به اینکه سالانه ۳۰ درصد دانش‌آموزان این استان به دلیل مشکلاتی از جمله کمبود مدرسه و هزینه‌های میلیونی سرویس مدارس مجبور به ترک تحصیل هستند، گفت: «در منطقه‌ای از سیستان و بلوچستان بررسی کردیم که ۱۲ سال پیش از ۴۵۰۰ دانش‌آموز کلاس اول ابتدایی که شروع به تحصیل کرده‌اند فقط ۵۰۰ نفر آن‌ها توانسته‌اند دیپلم بگیرند و یا وارد دانشگاه شوند. فقط در یک منطقه از استان ۴۰۰۰ نفر دانش‌آموز ترک‌تحصیل کرده‌اند که بیشتر آن‌ها از مقطع ابتدایی به متوسطه اول بوده‌اند».

مولدسازی با وعده ساخت مدرسه

اواخر سال گذشته بود طرح تازه رونمایی‌شده «مولد‌سازی»، در همان نخستین گام‌هایش شائبه دست درازی به مدارس ساخته ‌شده یا زمین‌ها و املاک اهدا شده توسط نیکوکاران و سازمان‌های خیریه را مطرح کرد.

هر چند مسئولان آموزش‌و‌پرورش این موضوع را تکذیب کردند اما زهرا گیتی‌نژاد، بنیانگذار موسسه خیریه «مهرگیتی» در واکنش به این موضوع گفته بود که «۷۰ درصد مدارس توسط خیرین ساخته می‌شود و آن‌ها که وقت‌ و مال‌شان را صرف بچه‌های این سرزمین می‌کنند، مسئول کسری بودجه دولت نیستند».

اما در این میان پاسخ آموزش‌و‌پرورش این بود که فروش املاک به خاطر برچیدن مدارس کانکسی است. با این حال برخی معتقدند این رویکرد به کاهش مشارکت خیرین در خصوص مدرسه‌سازی منجر خواهد شد.

 براساس اعلام وزارت آموزش‌و‌پرورش، بیش از ۱۵ میلیون دانش‌آموز کشور در ۱۱۰ هزار مدرسه دولتی و غیردولتی مشغول تحصیل هستند. به استناد این وزارتخانه بیش از ۳۰ درصد مدارس فعلی کشور، حاصل همت بیش از ۶۵۰ هزار نیکوکار مدرسه‌ساز است. عددی که در بخش مدارس دولتی بیشتر از ۵۰ درصد مدارس را دربرمی‌گیرد. در این میان اما بسیاری از کارشناسان این شمار مدرسه را برای این تعداد دانش‌آموز اندک می‌دانند و معتقدند، آموزش‌وپرورش نیازمند توسعه زیربناهای آموزشی خود است. در کنار این آمار وجود حدود چهار هزار مدرسه کانکسی در مناطق محروم نشان می‌دهد این نیاز تا چه میزان جدی است. 

باکلاس‌های بی‌معلم چه کنیم؟

حال فرض را بر این بگذاریم که اموال به قصد برچیدن مدارس کپری و کانکسی و ... فروخته و مدارسی فراوان در حتی مناطق محروم ساخته شود تا دانش‌آموزان مجبور نباشند مسافت‌های طولانی را از مناطق صعب‌العبور طی کنند که به نزدیکترین مدرسه در چندین کیلومتری روستای خود برسند. آیا این کارگاه مدرسه‌سازی مورد اشاره وزیر، در حالی که سال تحصیلی جاری حتی در پایتخت و خیلی از شهرهای بزرگ هم با کلاس‌های خالی از معلم آغاز شد، موثر خواهد بود؟

نماینده سیستان و بلوچستان در شورای عالی استان‌ها در این باره به ایلنا گفته است: «در استان سیستان و بلوچستان هم مانند سایر استان‌های کشور با کمبود معلم مواجه‌ایم و از ابتدای مهرماه تاکنون برخی از کلاس‌های درسی معلم ندارند و برای جبران این کمبود مدیران و معاونین به صورت شیفت‌بندی به دانش‌آموزان درس می‌دهند. اما باز هم کمبود‌ها در این زمینه مشهود است و بعید می‌دانم که بشود این کمبودها را جبران کرد. حتی برای جبران این کمبودها برخی معلمان در طول روز در چند کلاس درس در روستاهای مختلف حاضر می‌شوند».

کاهش سرعت مدرسه‌سازی 

هر چند ممکن است کمبود معلم در نهایت با صدور برخی مجوز‌های قانونی در مجلس، دستور و همراهی رئیس‌جمهور و برخی مجموعه‌های دولتی و در سایه تدابیری مانند به کارگیری گسترده دانشجویان برای تدریس، بازگشت به کار معلمان بازنشسته، جذب فوری معلم، جذب معلم از حوزه‌های علمیه و تدابیر دیگر، رفع و موجب شود وزیر آموزش‌و‌پرورش از استیضاح در مجلس بگریزد، اما در این میان معضلی که از سال‌های گذشته وجود داشته، اما وضعیت فاجعه‌باری به خود گرفته فرسودگی مدارس است که ممکن است هر آن، زمینه‌ساز بروز فاجعه‌ای تمام عیار شود.

با این حال به رغم ادعای اخیر وزیر، کارشناسان معتقدند روند مدرسه‌سازی در ایران کندتر شده است.

اخیر رضا امیدی، جامعه‌شناس درباره وضعیت مدرسه‌سازی در کشور گفت: «سرعت مدرسه‌سازی در ایران کاهش پیدا کرده است، زیرا منابع جوابگوی نیازها نیست».

او ادامه داد: «برای مثال سال ۱۳۹۶ ساخت یک مدرسه ۶ کلاسه و شبانه‌روزی در استان هرمزگان حدود یک میلیارد تومان هزینه داشت، اما اکنون ۱۰ میلیارد هزینه می‌برد».

به گفته این جامعه‌شناس «هزینه مدرسه‌سازی در کمتر از ۱۰ سال حدود ۱۰ برابر شده است، اما بودجه مدرسه‌سازی افزایش نداشت. اکنون ساخت یک کلاس استاندارد ۳۵ متری حدود یک میلیارد تومان هزینه لازم دارد».

همه اینها در حالی است که بار مدرسه‌سازی بیشتر روی دوش خیران بوده است. خیرانی که این روزها در سایه عدم شفافیت، بی‌اعتمادی‌ و سوءمدیریت‌ها کمتر از گذشته رغبتی برای این کار نشان می‌دهند.

سعیده علیپور