چالش تسلیحات خوشه‌ای در آستانه نشست ناتو

روزنامه شرق نوشت: جنگ اوکراین پانصدمین روز خود را پشت ‌سر گذاشت و در این مدت تعداد قربانیان حمله نظامی روسیه به اوکراین از ۲۵ هزار نفر فراتر رفته است. آخرین یافته‌های کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل نشان می‌دهد تاکنون بیش از ۲۵ هزار غیرنظامی در جنگ اوکراین کشته یا مجروح شده‌اند. بر اساس داده‌های کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل، در ۵۰۰ روز اول جنگ، دست‌کم ۹‌هزار‌و ۱۷۷ شهروند غیرنظامی در درگیری‌های نظامی میان ارتش‌های روسیه و اوکراین جان خود را از دست داده‌اند. بر اساس گزارش کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل از ۲۴ فوریه سال ۲۰۲۲، روزی که تهاجم نظامی روسیه به اوکراین شروع شد، تا پایان ماه ژوئن سال جاری میلادی، دست‌کم ۱۵‌هزار‌و ۹۹۳ غیرنظامی نیز مجروح شده‌اند. این گزارش بر اساس داده‌های جمع‌آوری‌شده از هزارو ۵۰۴ شهر و منطقه‌ مسکونی در اوکراین تنظیم شده است.

بیشترین شمار قربانیان در ماه‌های نخست جنگ، به‌طور مشخص در ماه مارس و آوریل سال ۲۰۲۲، کشته و مجروح شدند. بر اساس این آمار، مردان غیرنظامی بیشتر از زنان قربانی درگیری‌‌های نظامی میان روسیه و اوکراین بوده‌اند. برابر این آمار، ۶۱ درصد از قربانیان مرد و ۳۹ درصد زن بودند. در میان قربانیان کودکی که جنسیت آنها گزارش شده است، ۵۷ درصد پسر و ۴۲ درصد دختر بوده‌اند. آخرین گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل که هفته گذشته منتشر شد نیز نشان می‌دهد که شمار پناه‌جویان اوکراینی هم به بیش از شش‌میلیون‌و ۳۰۰ هزار نفر رسیده است. نکته مهم در بررسی وضعیت میلیون‌ها پناه‌جو و پناهنده اوکراینی این است که ۷۶‌ درصد از آوارگانی که از کشور خارج شده‌اند، برنامه دارند یا امیدوارند به کشورشان بازگردند. در این میان آمار آوارگانی که پس از ترک خانه و محل زندگی خود همچنان در مرزهای اوکراین باقی مانده‌اند، به ۸۲ درصد می‌رسد. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در اوکراین فعال است و به برخی از پروژه‌های بازسازی کمک می‌کند. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد در میان آوارگان و ساکنان مناطق شمالی اوکراین و نیز منطقه خارکوف، در شرق اوکراین، درصد پناه‌جویانی که می‌خواهند به محل زندگی خود بازگردند، بیشتر است. ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین نیز هم‌زمان با گذشت ۵۰۰ روز از آغاز تهاجم نظامی روسیه به کشورش، از جزیره مار در دریای سیاه بازدید کرد. اوکراین در ابتدای جنگ در این جزیره که در دریای سیاه واقع شده است، بر نظامیان روسیه غلبه کرد. جزیره مار در پی آغاز تهاجم نظامیان روسیه به اوکراین به تصرف نیروهای روس درآمد اما آنها در ماه ژوئن سال ۲۰۲۲ مجبور به تخلیه این جزیره شدند. رئیس‌جمهوری اوکراین در پیامی ویدئویی هم‌زمان با سفرش به جزیره مار اظهار کرد: «امروز در جزیره مار هستیم که هرگز به تسخیر اشغالگر در نخواهد آمد، همان‌طور ‌که بقیه خاک اوکراین به تسخیر در نخواهد آمد؛ زیرا ما کشوری شجاع هستیم».

او همچنین از سربازان اوکراینی که در ۵۰۰ روز گذشته در جبهه‌های نبرد حضور یافتند، تشکر کرد. ولودیمیر زلنسکی جمعه‌شب در استانبول با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه دیدار کرده بود. از سوی دیگر سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه نیز هم‌زمان با پانصدمین روز درگیری‌ها ضمن دیدار با گروهی از نظامیان این کشور بر تمرین نظامی واحدهای تازه‌آموزش‌یافته ارتش نظارت کرد. تصاویری که وزارت دفاع روسیه از سرگئی شویگو منتشر کرده است، اولین حضور او در میان نظامیان کشورش از زمان شورش شبه‌نظامیان واگنر محسوب می‌شود.

وزیر دفاع روسیه پیش ‌از ‌این گفته بود که شورش شبه‌نظامیان واگنر تأثیری بر «عملیات ویژه» کشورش در اوکراین نداشته است. مقام‌های روسیه از اشاره به کشتار و حمله نظامی به خاک اوکراین تحت عنوان «جنگ» اجتناب می‌کنند. یکی از خواسته‌های اصلی یوگنی پریگوژین، رهبر گروه واگنر، در جریان تمرد شبه‌نظامیان این گروه برکناری سرگئی شویگو از مقام وزیر دفاع بود. به گفته کمیساریای عالی سازمان ملل متحد برای پناهندگان، شش‌میلیون‌و ۳۰۰ هزار نفر از شهروندان اوکراین در پی تهاجم نظامی روسیه به کشورهای دیگر پناهنده شده‌اند. این در حالی است که حدود شش میلیون نفر نیز در داخل خاک اوکراین آواره شده‌اند. نظامیان روسیه هم‌اکنون کنترل کمتر از ۲۰ درصد از خاک اوکراین در شرق و جنوب این کشور را در دست دارند.

چالش تسلیحات خوشه‌ای

در همین‌ حال پس از انتشار خبری مبنی بر قصد ایالات متحده برای ارسال تسلیحات نظامی خوشه‌ای به اوکراین، سخنگوی دولت آلمان تصریح کرد که بر‌خلاف دولت متبوعش، نه آمریکا و نه اوکراین کنوانسیون اسلو مربوط به تسلیحات خوشه‌ای را امضا نکرده‌اند. اشتفان هبشترایت گفت: «دولت فدرال آلمان در سال ۲۰۱۰ به کنوانسیون تسلیحات خوشه‌ای پیوسته که به اعتقاد من این اسناد به کفایت موضع دولت آلمان را درباره چنین تسلیحاتی آشکار می‌کند. اما برخلاف جمهوری فدرال آلمان، آمریکا و اوکراین این کنوانسیون را امضا نکرده‌اند و ما اطمینان داریم که تصمیم ارسال تسلیحات خوشه‌ای برای دوستان آمریکایی‌مان تصمیم راحتی نبوده است». سخنگوی دولت آلمان افزود: «در اینجا با یک مورد خاص روبه‌رو هستیم؛ چراکه اوکراین از این مهمات در راستای حفاظت از جان شهروندان غیرنظامی‌اش استفاده می‌کند. استفاده از این بمب‌ها از سوی دولتی است که هدفش آزادکردن خاکش است. از سوی دیگر فراموش نکنیم که روسیه تاکنون در این جنگ نامشروع و غیرقانونی تجاوز به خاک اوکراین از این تسلیحات در مقیاس وسیع استفاده کرده است». جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا روز جمعه با تصریح بر اینکه «تصمیم دشواری» گرفته است، از ارسال مهمات خوشه‌ای به اوکراین خبر داد. آنالنا بربوک، وزیر خارجه آلمان گفته بود کشورش با ارسال مهمات خوشه‌ای به اوکراین مخالف است.

این تصمیم واشنگتن در آستانه نشست ناتو در لیتوانی پرسش‌های بسیاری را رقم زده است و احتمالا جو بایدن را در موضعی تدافعی در برابر هم‌پیمانانش قرار خواهد داد. قریب دو‌سوم هم‌پیمانان آمریکا در جنگ اوکراین استفاده از مهمات خوشه‌ای را به‌ دلیل قابلیت چنین بمب‌هایی در تهدید جان غیرنظامیان ممنوع اعلام کرده‌اند. سازمان دیده‌بان حقوق بشر از اوکراین و روسیه خواسته است به استفاده از مهمات خوشه‌ای پایان دهند. این گروه همچنین از واشنگتن خواسته بود تا دست به ارسال این تسلیحات نزند. به گفته دیده‌بان حقوق بشر هم نیروهای اوکراینی و هم نظامیان روسیه در جریان جنگ از تسلیحات خوشه‌ای استفاده کرده‌اند.