«این یک توصیه یا هشدار است، اجباری در کار نیست.» رده‌بندی سنی فیلمها چند ماهی است که با تأکید و تکیه بر این گزاره در اکران عمومی فیلمها لحاظ می‌شود. دستورالعملی که نه شکل قانونی و اجباری دارد و نه بواسطه آن ممنوعیتی برای ورود محدوده سنی خاص به سالن‌های نمایش اعمال می‌شود.
آن طور که مدیران سینمایی اصرار دارند صرفاً توصیه‌ای است برای پیشگیری از هرگونه آسیب به کودکان و نوجوانان تا خانواده‌ها بتوانند با آگاهی تماشای فیلمی را برای فرزندانشان انتخاب کنند. اعداد قرمز رنگی که تنها به پوستر و تیزرهای تلویزیونی و سایت‌های فروش آنلاین بلیت محدود شده‌اند و مطابقت آنها با سن مخاطب هیچ ممنوعیتی برای ورود او به سالن‌های سینمایی ایجاب نمی‌کند.
حالا پای همین اعداد قرمز هشدار دهنده به جشنواره فیلم فجر هم کشیده شده است و برای اولین بار بلیت ۴ فیلم با اعمال رده‌بندی سنی پیش فروش شده است. سه فیلم «سه کام حبس» سامان سالور، «خون شد» مسعود کیمیایی، «آن شب» کوروش آهاری و فیلم «شنای پروانه» محمد کارت فیلم‌هایی هستند که برای سه فیلم اول رده‌بندی سنی ۱۲+ و برای فیلم چهارم رده‌بندی ۱۵+ در نظر گرفته شده است.
استعفای دسته‌جمعی/ دورمان زدند
روال تجـــربــه وطنـــی اعمــــال محدودیت سنی فیلمها و قاعده‌ای که سازمان سینمایی برای فیلم‌های در حال اکران در نظر گرفته به این ترتیب است؛ فیلم‌هایی که طبق صلاحدید شورای پروانه نمایش به این هشدار یا توصیه نیاز دارند به هیأت رده‌بندی سنی معرفی می‌شوند و آنها تشخیص می‌دهند که لازم است روی فیلم مورد نظر کدام یک از اعداد سه گانه (۹+ و ۱۲+ یا ۱۵+) درج شود. اما گویا این قاعده در جشنواره فیلم فجر اعمال نشده و در خصوص ۴ فیلم مورد نظر بدون اطلاع هیأت رده‌بندی سنی و نظر کارشناسانه آنها تصمیم‌گیری شده است. تعیین تکلیفی که تبعات هم داشته و ارائه نشدن هیچ‌کدام از فیلم‌های جشنواره به این شورا و تصمیم‌گیری بدون اطلاع آنها، دلخوری اعضای شورای درجه‌بندی سنی فیلم را به همراه داشته تا جایی که مهدی تهرانی اقدام مدیران جشنواره و مسئولان سازمان سینمایی را دور زدن این شورا عنوان کرده و در گفت‌وگو با همشهری آنلاین از استعفای دسته‌جمعی شورا در اعتراض به این اقدام خبر داده است.
من اعتراض دارم!
«خون شد» مسعود کیمیایی یکی از حاشیه‌سازترین فیلم‌های حاضر در بخش مسابقه این دوره از جشنواره از جمله فیلم‌هایی است که با رده‌بندی سنی ۱۲+ در سینماهای مردمی به نمایش در می‌آید. جواد نوروزبیگی تهیه‌کننده این فیلم که این روزها بواسطه اظهارنظرهای جنجالی‌اش از جمله احتمال بازگرداندن مسعود کیمیایی و سعید آقاخانی به جشنواره در رأس توجه رسانه‌ها قرار گرفته از معترضان به این رده‌بندی سنی است: «من اعتراض دارم. «خون شد» یک فیلم عادی است. فیلم خشونت‌باری نیست که نیاز به گروه سنی داشته باشد.» او می‌گوید که برای اعمال رده‌بندی سنی به‌عنوان تهیه‌کننده با او مشورت نشده و تأکید می‌کند که حتی شورای پروانه نمایش فیلم را ندیده است: «اصلاً شورای پروانه نمایش «خون شد» را ندیده، فقط یک نسخه از فیلم را به جشنواره داده‌ام» او در ادامه می‌گوید: «غیر از هیأت انتخاب هیچ‌کس فیلمها را ندیده، مگر اینکه این افراد همراه شورای هیأت انتخاب فیلم را دیده باشند. اگر نه چطور توانسته‌اند برای این فیلم گروه سنی ۱۲+ بگذارند.»
جشنواره ۱۲+
سامان سالور کارگردان فیلم «سه کام حبس» هم اگر چه می‌گوید از طریق رسانه‌های خبری از اعمال محدودیت سنی بر فیلمش مطلع شده اما با توجه به فضای فیلمش مخالفتی با این تصمیم ندارد هرچند معتقد است که اکثر فیلم‌های حاضر در جشنواره مناسب مخاطبان زیر ۱۲ سال نیست: «من هم موافقم که فیلم «سه کام حبس» مناسب مخاطب زیر ۱۲ سال نیست چون یک فیلم اجتماعی با سوژه ملتهب است و ما با پرهیز از خودسانسوری تلاش کردیم بی‌پروا و جسورانه با این موضوع رو به‌رو شویم اما در نگاه منصفانه باید قبول کنیم که شاید ۹۰ درصد فیلم‌های حاضر در جشنواره مناسب این رده سنی نباشند.» او در توضیحات تکمیلی می‌گوید: «مخاطب زیر ۱۰-۱۲ سال تعریفش می‌شود مخاطب کودک که فیلم و ژانر خودش را می‌طلبد. با این تعریف خیلی از فیلم‌های جشنواره مناسب این گروه سنی نیست.»
این کارگردان معتقد است که محدودیت زمانی مانع از آن شده است که برگزارکنندگان جشنواره پس از مشورت با صاحبان فیلم در این زمینه تصمیم‌گیری کنند: «هر تصمیم اگر با همفکری صاحبان فیلم و تولیدکنندگان اتفاق بیفتد -فارغ از اینکه برای زیر بار نرفتن محدودیت سنی به تغییر یا ممیزی فیلم رضایت بدهند یا نه- روش معقول‌تری است اما حوادث تلخ دی‌ماه روال و نظم جشنواره را بر هم زد. در شرایطی که هنوز اسامی هیأت داوران جشنواره مشخص نشده و برخی فیلمها درگیر ماراتن دقیقه نودی رساندن فیلم به جشنواره هستند نمی‌شود انتظار روال معمول این تصمیم‌گیری‌ها را داشت.»
شورای۹ نفره تشخیص خشونت
آن طور که محمد طباطبایی‌نژاد، معاون نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی به «ایران» می‌گوید شورای پروانه نمایش، شورای تصمیم‌گیرنده در خصوص رده‌بندی سنی فیلم‌های جشنواره بوده است: «میزان خشونت غیر عادی یکی دو فیلم باعث شد که شورای پروانه نمایش درخواست اعمال رده‌بندی سنی آثار جشنواره را داشته باشند. با توجه به اینکه این موارد مربوط به کانسپت فیلمها بود و قابل اصلاح نبود برای اولین بار رده‌بندی سنی فیلم در جشنواره توسط شورای پروانه نمایش اعمال شد.» جای خالی شورای رده‌بندی سنی سازمان سینمایی در این تصمیم‌گیری و مرجعیت قرار ندادن نظرات کارشناسانه این شورای ۳۰ نفره یکی از ابهامات مهم این تصمیم‌گیری است که طباطبایی‌نژاد درباره آن توضیح می‌دهد: «تمایل و خواسته ما هم همین بود که رده‌بندی سنی از سوی شورای مربوطه انجام شود اما با توجه به محدودیت زمانی (حدود ۳۰ فیلم در فاصله زمانی کمتر از دو هفته باید بازبینی می‌شد) اعمال نظر شورای ۳۰ نفره کارشناسان و صاحبنظران حوزه آموزشی و تربیتی میسر نبود و به همین دلیل شورای ۹ نفره پروانه نمایش در این خصوص تصمیم گرفت.»
طباطبایی‌نژاد تأکید می‌کند که محدودیت سنی اعلام شده موقتی و مختص جشنواره است و در نمایش عمومی طبق روال قبل، نظر کارشناسان شورای رده‌بندی سنی اعمال خواهد شد.
او همچنین تأکید می‌کند که برای تصمیم‌گیری در این باره نیازی به مشورت و هماهنگی با صاحبان فیلمها نیست چرا که مصوبه شورای پروانه نمایش الزام‌آور است. از طباطبایی‌نژاد درباره عدم اعمال محدودیت سنی برای فیلم «پوست» برادران ارک که تیزر آن به تازگی با فضایی دلهره‌آور و تصویری از جن منتشر شده، می‌پرسیم و او می‌گوید: «اتفاقاً درباره این فیلم بحث شد اما چون محتوا و کانسپت فیلم آیینی و درباره آداب و رسوم است منصرف شدیم. فیلم فضای وحشت دارد اما نه مثل فیلم «آن شب» که در این ژانر قرار می‌گیرد. قصه «پوست» به گونه‌ای است که شاید برای بچه‌های زیر ۹ سال مناسب نباشد اما شورا به خاطر محتوا و کانسپت آیینی تصمیم گرفت این محدودیت اعمال نشود.»
به‌گفته معاون نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی، شورای پروانه نمایش اغلب آثار جشنواره و بخصوص ۴ فیلمی را که مشمول رده‌بندی سنی شده‌اند دیده و البته در این میان هم استثناهایی وجود دارد: «به غیر از «روز صفر» سعید ملکان یکی دو فیلم دیگر هم هست که شورای پروانه نمایش نسخه کامل آن را ندیده است اما چون دو نفر از اعضای این شورا یعنی آقای دکتر کرمی و دکتر احسانی در هیأت انتخاب جشنواره حاضر بودند از آنها درباره موارد حساسیت‌برانگیز استعلام کردیم و بقیه اعضای شورای پروانه نمایش به نظر دو نماینده‌شان اعتماد کردند اما این ۴ فیلم را به‌صورت کامل دیده‌ایم.»
بــــرش
آری، به احترام مخاطب
محمد کارت که بعد از ویدیوی تبلیغاتی فیلم «شنای پروانه»، کنجکاوی‌ها برای دیدن اولین تجربه فیلم بلندش در مخاطب عام هم بالا گرفته است، نگاه متفاوتی به ماجرای رده‌بندی سنی در جشنواره فیلم فجر دارد: «اجباری در کار نیست، پیشنهادی به مخاطب است. به سرپرست خانواده توصیه می‌کند که فیلم حاوی تصاویری است که ممکن است برای کودکانتان آزار دهنده باشد. با این توصیه به او احترام گذاشته‌ایم و به او حق انتخاب داده‌ایم.» او که فیلمش بالاترین محدودیت سنی (۱۵+) را دریافت کرده می‌گوید: «اگر همه چیز به سمت مخاطب‌محور شدن حرکت می‌کند، آگاهی دادن به مخاطب هم بخشی از این روند است.
فیلم «شنای پروانه» کاملاً برای مردم است و برای من احترام به شعور مخاطب جذاب است و بازدارنده نیست.» «شنای پروانه» آن طور که از تیزر یک دقیقه‌ای این فیلم برمی‌آید درباره یکی از گنده‌لات‌های جنوب تهران است. در این کلیپ امیر آقایی با گریم و لهجه‌ای متفاوت در مقابل فردی که با گوشی همراه از او فیلمبرداری می‌کند رجزخوانی می‌کند و در انتها از او می‌خواهد که فیلم را برای مخاطب موردنظرش بفرستد. پس از انتشار این کلیپ بسیاری درباره شباهت این کاراکتر با وحید مرادی صحبت کرده‌اند اما کارت هرگونه اظهارنظر در این باره را به ایام جشنواره و پس از دیده شدن فیلم موکول می‌کند.
نرگس عاشوری
- 13
- 3
