زندگی نامه ابن نفیس؛ دانشمند بزرگی که گردش خون ریوی را کشف کرد

ابن نفیس کیست

چکیده ای از بیوگرافی ابن نفیس:

نام کامل: ابوالحسن علاء الدین علی بن ابی الحزم القَرَشی الدمشقی

محل تولد: ۶۰۷ قمری

تاریخ تولد: دمشق

زمینه فعالیت: دانشمندان بزرگ مسلمان

آثار: الشامل في الصناعة الطبیة، شرح الوريقات في المنطق، الصیدلیة المجربة (الموجز في الطب)

بیوگرافی ابن نفیس:

ابوالحسن (ابوالعلاء) علاء الدین علی بن ابی الحزم که با نام های دیگری از جمله؛ ق‍رش‍ی‌، ع‍ل‍ی ب‍ن اب‍ی‌ال‍ح‍زم، علاءالدین ابن‌ابی‌الحزم نیز شناخته می شد در سال ۶۰۷ قمری در دمشق به دنیا آمد. البته منابع به این تاریخ تولد اشاره نداشته اند اما با توجه به تاریخ وفات وی می توان گفت حدودا در سال ۶۰۷ قمری به دنیا آمده است. ابن نفیس از طریق اکتشاف گردش خون ریوی به شهرت بزرگی دست پیدا کرد، همچنین ادب ، منطق ، فلسفه و علوم دینی نیز به عنوان فردی عالم و دانا فعالیت داشته است.

ادامه تحصیل ابن نفیس در دمشق نزد استادانی از قبیل؛ ابن نحاس صورت گرفت  در بیمارستان نوری در کنار عمران اسرائیلی شروع به تحصیل در رشته طب کرد. یکی از برجسته ترین استادانی که ابن نفیس نزد او درس خواند؛ مهذب الدین دخوار می باشد که حتی ابن ابی اصیبعه نیز نزد این استاد، شاگردی کرده است. با توجه به زمان تولد و وفات ابن نفیس، ابن ابی اصیبعه را می توان به عنوان هم عصری . هم سنی با ابن نفیس در نظر گرفت، از این رو خیلی دور از انتظار نیست که در مجلس این استاد بزرگ، ابن نفیس و ابن ابی اصیبعه همزمان حضور داشته باشند.

کشف گردش خون کوچک توسط ابن نفیس

تدریس در حوزه طب:

بعد از اینکه دوران تحصیل ابن نفیس در دمشق به پایان رسید، وی به قاهره مهاجرت کرد و بنا بر گفته اسنوی در بيمارستان منصورى شروع به تدریس آنچه بود کرد. غليونجى حدس می زند که ابن نفیس به همراه ابن ابى‌اصيبعه در فاصل بین سال های ۶۳۳ تا ۶۳۶ به مصر رفته است، در صورتی که این همراهی درست بوده باشد، با توجه به اینکه ابن ابى‌اصيبعه در ربیع الاول ۶۳۴ به صرخد رفته و اقامت گزیده است، این دو دانشمند باید قبل از این تاریخ به مصر رفته باشند.

همچنین باید اشاره کرد در سال ۶۸۴ بیمارستان قاهره به دست المنصور سيف‌الدين قلاوون ساخته شد، برخلاف آنچه در روایت اسنوی برداشت می شود، زمانی که ابن نفیس به مصر رسید این بیمارستان ساخته نشده بود که ابن نفیس در آنجا اقامت پیدا کند. فرمان روای مصر در ان زمان سلطان بيبرس بند قدارى بود؛ بنابراین ابن نفیس باید در بیمارستان ناصری شروع به تدریس طب کرده باشد، از طرفی ابن نفیس در مدرسه مسروريه قاهره به تدریس فقه نیز پرداخت.

علاقه او به درس آنقدر زیاد بود که گفته می شود او شب و روز نمی شناخت و علاوه بر مسئولیت مدرسه و بیمارستان در خانه هم مجالس تدریس برپا می کرد و علمای عصر در آن زمان برای آموزش در محضر او حاضر می شدند. از جمله شاگردانی که ابن نفیس تربیت کرد می توان به؛ صفى ابوالفتح مسيحى، سديد دمیاطى، ابوالفرج اسكندرى، ابوالفرج ابن قف و ابن ابى‌حليقه رئيس الاطباء اشاره کرد.

کتاب های ابن نفیس

از ابن نفیس می توان به عنوان یکی از بزرگترین دانشمندان تاریخ نام برد که از طریق تالیف آثار پزشکی در فرهنگ اسلامی آوازه بلندی دارد. او علاوه بر پزشکی در زمینه فقه و اصول حديث، منطق و ادب دارای اسم و رسم است. ابن نحاس دانش این عالم را در نحو ستایش کرده است، به شکلی که در این فن تنها روایاتی از او به جا مانده است. ابن فضل‌الله علامه روزگار و پدر همه علوم را ابن نفیس معرفی کرده است و ابن نفیس در منطق به شيوه متقدمان علاقه داشته و در طب با جالینوس از جمله مخالفان محسوب می شده است.

با وجودی که ابن نفیس را به عنوان پیشوای پزشکی معرفی می کنند و از آثار او این گونه برداشت می شود که در فنون پزشکى و جراحى چيره‌دست و صاحب سبک بوده، اما گفته می شود زمانی که برای درمان بیماری مهارت کافی را نداشته به تجویز غذا بيش از دارو و از داروها به مفردات بيشتر اقدام می کرده است. در این سبک ابن قاضى شهبه، او را در زمره فقيهان شافعى نام برده است و اشاره داشته که به‌گونه‌اى مبالغه‌آمیز، در علاج بيماران او را از ابن سينا ماهرتر می دانسته.

کالبد شکافی توسط ابن نفیس

در سده اخیر آنچه موجب شهرت و توجه بیشتر دانشمندان به ابن نفیس شده است؛ کشف گردش ريوى يا گردش كوچك خون است. به همین دلیل می توان به کشف میگل سروتو در سده، ۱۶ سه سده پس از ابن نفیس، شک کرد.

برای اولین بار یک دانشجوی مصری به نام محیی الدین تطاوی که در دانشکده پزشکی فرایبورگ آلمان، تحصیل می کرد، در کتابخانه برلین به یک نسخه‌ از شرح تشریح القانون ابن نفیس دست پیدا کرد که در آن نظریه گردش خون ریوی آورده شده بود. او رساله دکتری خود را تحت عنوان  «گردش ریوی خون از نظر نفیس قرشی» و بر اساس این کتاب آماده کرد که بسیار مورد بحث قرار گرفت.

درگذشت ابن نفیس:

ابن نفیس در سال ۶۸۷ در قاهره بر اثر ابتلا به بیماری درگذشت و شاگرد او؛ صفی ابوالفتح مسیحی در توصیفش شعری سرورد. اموال بسیاری از ابن نفیس برجای ماند اما به دلیل اینکه زن و فرزندی نداشت تمام آنها را به در وقف بیمارستان منصوری درآورند.

مجسمه ابن نفیس

آثار ابن نفیس:

آثار متعددی از ابن نفیس به خصوص در حیطه پزشکی برجای مانده است که نسخه بیشتر آنها اکنون قابل دسترسی هستند، کتب پزشکی او بیشتر تشریح کتاب های بقراط و جالینوس و مفصل تر از همه، آثار ابن سینا است، به طوری که ابن نفیس را به عنوان ابن سینای دوم لقب داده اند. برخی از شروح مفصل ابن نفیس را به چند بخش تقسیم کرده اند و هر کتاب به شکل مستقل به شمار می رود، برخی از آثار او نیز به چند نام شهرت پیدا کرده اند. برخی از آثار ابن نفیس عبارتند از:

بغیة الطالبین و حجة المتطببین

رساله در اوجاع الاطفال

بغیة الفطن من علم البدن

تشریح الاعضاء المفرد

التعلیق علی کتاب الاوبئة بقراط

تقاسیم العلل و اسباب الامراض

ثمار المسائل 

جامع الدقائق من الطب

الرسالة الکاملیة فی السیر النبویة

رقائق الحلل فی دقائق الحیل

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش