آشنایی با بخش های مختلف موزه ملی ایران

موزه ملی ایران اولین موزه حرفه ای ایران است که در سال ۱۳۱۶ خورشیدی تاسیس شد

موزه ملی

درواقع قدیمی ترین و مهم ترین موزه شهر تهران و همچنین بزرگترین موزه کشور، موزهٔ ملی ایران نام دارد. این موزه به بازگویی روند تغییرات فرهنگی، اجتماعی و هنری جامعه ایران به بهترین شکل ممکن می نماید. موزه ملی متشکل از دو بخش میباشد که در دو ساختمان مجزا به نام های موزه ایران باستان و موزه دوران اسلامی قرار گرفته است. هر کدام از این موزه‌ها ، به قسمت ها و تالارهای متعددی نظیر قبل از تاریخ، دوران تاریخی، ساسانیان، هخامنشیان، صدر اسلام، صفویه، سلجوقیان و قاجار جدا میشوند تا بازدیدکنندگان بتوانند تغییراتی که در بستر زمان، ایجاد شده را به خوبی ببینند. از معروف ترین آثار تاریخی ایران که در این موزه وجود دارد می توان به مجسمه مرد پارتی و سرستون های تخت جمشید اشاره کرد.

تاریخچه موزه ملی ایران

حفاری های اروپاییان به خصوص فرانسویان در سال ۱۲۷۶ برای کشف آثار باستانی و اشیاء عتیقه در نقاط مختلف ایران شروع شد. هیئت های باستان شناس اروپایی در آن دوران می توانستند بدون قید و شرط به استخراج میراث ایرانیان بپردازند و آن ها را به تاراج ببرند. موزه های مشهور دنیا دارای اشیا ارزشمند تاریخی ایرانی میباشد که نشاندهنده ی فعالیت های آن دوران اروپاییان در ایران بوده است. در بخشی از عمارت دارالفنون یکی از تالارهای وزارت معارف، در سال ۱۲۹۵ به آثار باستانی اختصاص یافت و برای آن نام موزه ملی را انتخاب کردند. ۲۷۰ شیء در این مجموعه قرار داشت که اداره عتیقه جات، آن ها را جمع کرد. از این اشیا می توان به سکه، مهر، کتاب، سلاح، اشیا چوبی، منسوجات، شیشه ای و سفال اشاره کرد که بعضی از آن ها را مردم به این موزه اهدا کردند. این مجموعه در سال ۱۳۰۴ از وزارت فرهنگ به کاخ مسعودیه انتقال داده شد. امتیاز بدون قید و شرط حفاری فرانسویان در سال ۱۳۰۶ توسط دولت وقت ایران لغو شد و همچنین کاوش هایشان به منطقه شوش محدود شد و بجای اینها به فرانسویان، امتیاز طراحی موزه و کتابخانه ملی ایران را دادند. آندره گدار در سال ۱۳۰۸ شروع به طراحی این دو عمارت کرد.

موزه ملی ایران به عنوان اولین موزه رسمی کشور شناخته می شود

معمار و سازنده موزه ملی ایران

آندره گدار فرانسوی در زمان رضاخان برای طراحی دو ساختمان مدرن در تهران در سال ۱۹۲۸ میلادی به ایران آمد. آندره گدار که بعنوان باستان شناس و مهندس معمار شناخته میشد در کشورهای خاورمیانه نظیر هند و مصر، مشغول به تحقیق بود. از وی تقاضا کردند تا یک ساختمان مدرن موزه و یک ساختمان کتابخانه ملی را متناسب با ویژگی های معماری ایرانی طراحی کند. بعد از این که آندره گدار، این موزه را طراحی کرد؛ اشخاصی همچون عباسعلی معمار و استاد مرادعلی تبریزی، این دو ساختمان را در سال ۱۳۱۳ خورشیدی تکمیل کردند.

آندره گدار در دولت ایران بمدت ۲۵ سال مشغول به فعالیت بود و در این مدت، سقف حافظیه شیراز و مدرسه ایرانشهر یزد در خیابان رجایی را غیراز موزه ملی ایران طراحی کرد. تلفیق معماری مدرن اروپا با عناصر سبک معماری ساسانی و صفوی از ویژگی های مهم طراحی او به شمار می رفت.

بخش های موزه ایران باستان

موزه ایران باستان شامل دو بخش نظیر قبل از تاریخ و دوران تاریخی می باشد. بخش پیش از تاریخ را طبق علوم تاریخ و باستان شناسی به دوران پیش از پیدایش خط میگویند که در ۷ تالار به چند بخش تقسیم میشود.

۱. بخش های پیش از تاریخ:

* پارینه سنگی قدیم:

قدیمی ترین آثاری که توسط انسان های ساکن فلات ایران ساخته شده بود در این بخش قرار گرفته است. با استفاده از سنگ کوارتز توانسته اند قدیمی ترین دست ساخته موجود در عصر پارینه سنگی را بسازند که در شرق مشهد در حوزه رودخانه کشف رود، پیدا شده است و قدمت آن به بیش از یک میلیون سال می رسد. از اماکن باستانی نظیر کَشَف رود خراسان، شیوه تو مهاباد، گنج پَر و غار دربَند گیلان و لادیز سیستان و بلوچستان، یافته هایی به دست آمده است. درواقع بیش از یک میلیون تا دویست و پنجاه هزار سال پیش ، ابزارهای این دوره را ساخته اند. انسان های اولیه برای بریدن گوشت و پوست حیوانات از این ابزارها استفاده میکردند، از این طریق استخوان هایشان را می شکستند و چوب ها را می تراشیدند. ساتور( سنگ مادر) و ابزار بزرگ سه وجهی در این تالار وجود دارد که ساتور در کشف رود خراسان قدیم و ابزار بزرگ سه وجهی در دشت مهران واقع در استان ایلام کشف شده است.

* پارینه سنگی میانی:

از بیش از دویست هزار سال پیش ، پارینه سنگی میانی آغاز شده است و تا چهل هزار سال قبل ، هم چنان ادامه داشته است. در این دوره افرادی همچون انسان های نئاندرتال و به احتمال زیاد انسان های مدرن اولیه در ایران سکونت داشتند. آثار کشف شده در این دوره شامل بقایای جانوران آن دوران در غارها، ابزارهای ساخته شده از سنگ چخماق، ابزارهای نوک تیز و خراشنده برای قصابی لاشه شکار و اماده سازی پوست است. سنگ مادر لوالوا که در هرسین کرمانشاه کشف شده در این تالار موزه ملی ایران وجود دارد.

موزه ملی متشکل از دو بخش میباشد که در دو ساختمان مجزا قرار گرفته است

* پارینه سنگی جدید:

پارینه سنگی جدید مربوط به دوران ۴۰ هزار سال پیش تا ۱۸ هزار سال قبل می باشد. انسان هوشمند امروزی در همین بازه زمانی ، به عرصه زندگی وارد شد. از آثار این دوران در تالار سه موزه می توان به اشیای تزیینی نظیر آویزهای صدفی، ابزارهای استخوانی، دندان حیوانات، ابزارهای ترکیبی مثل سنگ ساب و … اشاره کرد. غارها در این دوره از تاریخ، به عنوان مهمترین مکان های اقامت انسان شناخته میشدند و بیشترین آثار در غارهای استان لرستان کشف شده است. جالب است بدانید که با آغاز عصر يخبندان، این دوره از تاریخ به پایان می رسد.

* فراپارینه سنگی:

فراپارینه سنگی شامل دوره ۱۸ هزار تا ۱۲ هزار سال قبل می باشد. از پیشرفت های بشر در این دوره می توان از ابداع ابزارهای ترکیبی و ذخیره سازی مواد خوراکی یاد کرد. در تالار شماره ۳، اشیاء دوره فراپارینه سنگی قرار گرفته است.

* نوسنگی:

نوسنگی مربوط به دوره ۱۲ هزار سال قبل تا ۴۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح می شود. در این دوره، ویژگی های مهمی همچون پیدایش نخستین روستاها، اهلی کردن حیوانات، آغاز ساخت ظروف و پیکره های انسانی و جانوری با گل، روی داده است. در تالار شماره ۴، ۵ و ۷، آثار این دوران را می توان دید.

۲. دوران تاریخی:

> دوره عصر مفرغ و حکومت عیلام:

دوران تاریخی از ۳۰۰۰ تا ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد با پیدایش خط شکل گرفتو به آن عصر مفرغ می گویند. مفرغ به نوعی آلیاژ گفته میشود که از قلع و مس، ساخته شده است. از پیشرفت های این بازه زمانی می توان از ساخت جنگ افزار، ظروف، زین و یراق اسب، اشیاء تزئینی و آیینی و تشکیل حکومت های محلی یاد کرد. در تالار مفرغ و عیلام، آثار این دوره قابل مشاهده است.

> دوره عصر آهن:

با کشف آهن در ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد در زندگی انسان، تحول بزرگی بوجود آمد. بشر با استفاده از فن آوری ذوب آهن، موفق به ساخت جنگ افزار، ادوات کشاورزی و زیورآلات شد. در عصر آهن، مهارت های دوره های قبل نیز کامل تر شد. بنظر میرسد انسانها در این دوره به خاطر اعتقادی که به زندگی پس از مرگ داشتند، اشیایی را بهمراه مردگان دفن می کردند. در تالار عصر آهن، بقایای آن دوران به نمایش گذاشته شده است.

> دوره هخامنشیان:

مهمترین و جذاب ترین قسمت های موزه ایران باستان را می توان دوره هخامنشیان نام برد. در حدود ۲۵۰۰ سال قبل ، امپراتوری هخامنشی بدست کوروش کبیر بوجود آمد و مطالعه آثار و اسناد باقی مانده ی این دوره، نشاندهنده ی پیشرفت قابل توجه خط در دستگاه حکومتی می باشد. به دستور داریوش هخامنشی در این دوره سکه برای نخستین بار ، ضرب شد و سبب رونق بعضی از فنون نظیر سنگ تراشی و فلزکاری شد. در تالار چهار میتوانید آثار دوره هخامنشی را تماشا کنید.

بنای موزه ملی از نخستین عمارت هاییست که در محوطه باغ ملی یا میدان مشق ساخته شده است

> دوره سلوکیان:

پس از این که اسکندر به ایران حمله کرد، دوره ی سلوکیان شکل گرفت. پیکرک های مفرغی خدایان یونانی همچون زئوس و هرمس در میان آثار این دوره قابل مشاهده است. همینطور سکه هایی با تصویر چهره اسکندر در دوره سلوکیان ضرب شد و معابد در این زمان ساخته شد.

> دوره اشکانیان:

شاید قدرتمندترین حکومت تاریخ ایران به نام حکومت ۵۰۰ ساله اشکانیان شناخته شده است. بعد از شکست سلوکیان، قوم پارت به قدرت رسیدند که شعبه ای از نژاد آریایی و ساکن شرق ایران بودند. اوج پیشرفت ایران در دوره اشکانی با اشیایی همچون سکه های نقره ای با طرح چهره پادشاهان اشکانی، انواع اشیا زرین، سفالین، بلورین و سنگی در اندازه های مختلف و مجسمه معروف مرد پارتی( تندیس بزرگ زاده ای اشکانی)، در تالار اشکانی نمایان شد.

> دوره ساسانیان:

در سال ۲۲۴ میلادی فرمانروایی ایران بدست ساسانیان افتاد که آن ها آثار بی نظیری را بر جای گذاشته اند. در تالار ساسانی میتوان آثاری همچون ظرف های نقره ای زراندود، نقوش زیبای روی ظروف، تاج ها و کتیبه های خط پهلوی را مشاهده کرد.

۳. بخش های موزه دوران اسلامی:

موزه دوران اسلامی متشکل از ۶ تالار میباشد که در ادامه با آن ها اشنا میشوید:

- دوره صدر اسلام:

آثاری از زمان ورود اسلام به ایران، حکومت های بنی عباس، بنی امیه، سلسله های ایرانی طاهریان، سامانیان، آل بویه و غزنویان در این تالار به نمایش عموم گذاشته شده است. اشیایی که از سده اول و دوم بوده، متأثر از هنر دوره ساسانیست و گاهی وقت ها نمیتوان زمان ساخت اثر را شناسایی کرد. آثار قرن سوم هجری به خاطر حضور خط کوفی تفاوت بسیاری با اشیا قبلی دارد.

- دوره سلجوقیان:

یکی از دوره های درخشان و برجسته تاریخ ایران، دوره سلجوقیان نام دارد که در تاریخ سیاسی- اجتماعی کشور بعنوان نقطه عطفی شناخته میشود. از آثار هنری متعالی دوره سلجوقیان میتوان از سفالگری، میناکاری( نقاشی روی لعاب)، شیشه گری، مشبک کاری، اشیای فلزی نقره کوب و طلاکوب یاد کرد.

- دوره ایلخانی:

بعد از یک دوره طولانی رکود در هنر و همچنین بعد از این که مغول ها به ایران حمله کردند، ایلخانیان به ایران مسلط شدند. تأثير هنر ایرانی بر آثار قوم ایلخانیان قابل مشاهده است. در موزه ملی ایران، آثار زیبای این دوره نظیر هنر فلزکاری، طلاکوبی، نقره کوبی، ظروف سفالی مشبک، اشیای مفرغی، سفال مینایی و سفالینه های زرین فام وجود دارد.

- دوره تیموری:

تیمور و پسرانش، هنرمندان را تشویق میکردند. به همین خاطر آثار باقی مانده ی آن دوران نظیر شیشه گری، خوش نویسی، کاغذسازی، کتاب سازی، کاشی کاری، تذهیب و معرق است.

سنگ مادر لوالوا که در هرسین کرمانشاه کشف شده در این تالار موزه ملی ایران وجود دارد

- دوره صفوی:

یکی از هنرهای رواج یافته در دوره صفوی، خوش نویسی می باشد. خط نسخ و ثلث و بهمراه تذهیب های عالی در قرآن های نفیس بکار رفته است. از دیدنی های دوره صفوی می توان به نقاشی های رنگ روغن مکتب اصفهان، هنر قالی بافی با طرح های گلدانی، خوش نویسی روی پارچه و قلم کاری، لچک ترنج، باغی، محرابی، کتیبه ای و همچنین کاشی کاری های هفت رنگ اشاره کرد.

- دوره قاجار:

بعد از دوران صفویه، سبک های گذشته در دوران افشار و زندیه هم چنان ادامه یافت. تغییراتی بنیادین در دوران قاجار در زمینه ی هنر ایرانی با اشنا کردن هنرمندان ایران با هنر کلاسیک اروپا و تحولاتی در جامعه مانند صنعت چاپ، بوجود آمد. درواقع هنرهای رایج این دوران شامل هنر نگارگری و پرتره، نقاشی قهوه خانه ای، نقاشی به سبک کلاسیک و خلق خط شکسته نستعلیق می باشد.

- تالار قرآن:

شاید تالار قرآن به عنوان زیباترین و آخرین تالار موزه اسلامی به شمار رود که در طبقه اول موزه در فضای زیر گنبد مرکزی قرار گرفته است و در آن بسیاری از قرآن های نفیس و زیبای تاریخ ایران به نمایش گذاشته شده است. در قرون ابتدایی اسلام، بعضی از این قرآن ها را بر روی پوست آهو نوشته اند. در قرآن های موجود در تالار می توانید با خطوطی همچون نسخ، ثلث، محقق، غبار، ریحان و کوفی اشنا شوید. در این تالار، یک صفحه از قرآن نفیس و بزرگ به قلم« بایسنقر میرزا» در مرکز تالار قرار گرفته است. طبق گفته ها نادر شاه برای محافظت از سپاه، این قرآن را در زمان جنگ با خودش می برده است.

آدرس موزه ایران باستان

آدرس موزهٔ ملی ایران در بافت تاریخی تهران قدیم خیابان امام خمینی، ابتدای خیابان سی تیر، خیابان پروفسور رولن واقع شده است. بنای موزه ملی از نخستین عمارت هاییست که در محوطه باغ ملی یا میدان مشق ساخته شده است.

قدیمی ترین و مهم ترین موزه شهر تهران و همچنین بزرگترین موزه کشور، موزهٔ ملی ایران نام دارد

گردآوری: بخش فرهنگ و اندیشه سرپوش