حذف تدریجی میوه از سبد خانوار

در حالی در اواسط فصل تابستان و گرم‌ترین روزهای سال قرار داریم که مردم قادر به نیاز یکی از ضروری‌ترین مایحتاج خود نیستند. خوردن میوه‌های تازه و آبدار تابستانی در این روزها که دمای هوا در اکثر شهرهای کشور بالای ۴۰ درجه است و در مناطق گرمسیر به بیش از ۵۰ درجه می‌رسد، یک نیاز اولیه و حداقلی است. اما در کمال تاسف، قیمت این میوه‌های تابستانی که معمولا در این فصل ارزان و مناسب هستند، آنقدر افزایش یافته که مطابق بررسی‌های میدانی و آمار منتشرشده، بسیاری از افراد و خانواده‌ها خرید آنها را از سبد خود حذف کرده‌اند. چراکه در شرایط اقتصادی کنونی ایران، کم نیستند کسانی که فقط می‌توانند از پس خرید مواد خوراکی جهت وعده‌های اصلی غذایی خود برآیند و میوه برای آنها تبدیل به یک "محصول اشرافی" شده است!

در این میان، افرادی نیز هستند که تا حد ممکن، خرید میوه را کاهش داده‌اند و مجموعه این عوامل منجر به کاهش شدید تقاضا برای خرید میوه در بازار شده است. بر این اساس، قیمت هر کیلوگرم سیب فصل (گلاب) در میدان میوه تره بار به ۱۰هزار تومان رسیده که در خرده‌فروشی‌های سطح شهر در محدوده ۱۵۰۰۰ تومان و در میدان مرکزی میوه در محدوده ۶۰۰۰ تا ۱۸۰۰۰ تومان قرار گرفته است. همچنین قیمت بیشتر میوه‌های باغی و به اصطلاح سر درختی افزایش چشم گیری داشته؛ به طوری که هنوز نرخ این میوه‌ها برای مردم قابل هضم نیست.

قیمت هر کیلوگرم هلو در خرده فروشی حدود ۹هزار تومان، موز هفت هزار تومان، آلبالو ۱۴هزار تومان، خیار چهار هزار تومان و انگور یاقوتی ۱۶هزار تومان است. همه اینها در حالی است که قیمت این میوه‌ها در تره‌بار نیز خیلی پایین‌تر نیست و باز هم نسبت به سال‌های گذشته چند برابر محسوب می‌شود. با توجه به اینکه وضعیت کشاورزی و محصولات این حوزه در ایران مناسب است و کشور ما از نظر تولید سبزیجات و میوه‌جات حتی در جهان نیز حرف برای گفتن دارد، باید دید که این گرانی عجیب و بی‌سابقه از کجا می‌آید.

افزایش هزینه‌های اصلی خانوار و سرمازدگی

در همین راستا چندی پیش، رئیس اتحادیه بارفروشان با مطرح کردن بحث سرمازدگی فروردین ماه سال جاری گفت: «با توجه به سرمازدگی شدید در فروردین‌ماه امسال بخش زیادی از میوه‌های سردرختی از جمله گیلاس و زردآلو در اطراف استان‌ تهران، شهرستان دماوند، فشم، لواسان، کن، سولقان و شهریار از بین رفت، به طوری که طبق مشاهدات از سطح بازار با وجود عبور از فصل نوبرانه همچنان قیمت گیلاس و زردآلو نسبت به سال‌های گذشته بالاست.»

حسن صابری افزود: «آن‌قدر هزینه‌های اصلی خانوار افزایش یافته که امسال تقاضا برای خرید میوه از سوی مردم نسبت به سال‌های قبل بسیار کاهش یافته و همین کاهش تقاضا سبب شده که کمبود عرضه چندان به چشم نیاید.»

رئیس اتحادیه بارفروشان در مورد وضعیت قاچاق میوه در میدان اصلی هم گفت: «آن‌قدر قیمت دلار بالا رفته که ورود میوه قاچاق هم مقرون به‌صرفه نیست و میوه‌های استوایی که یک مقدار همواره به صورت قاچاق دیده می‌شد، با توجه به این وضعیت و اینکه فصل آن هم تمام شده در بازار وجود ندارد و می‌توان گفت که دیگر هیچ میوه قاچاقی در بازار نیست.»

خشکسالی و گران‌فروشی

این همه در حالی است که بسیاری از مردم انتظار داشتند، پس از گذشت مدت کوتاهی از شروع تابستان و گذار از قیمت‌ میوه‌های نوبرانه، قیمت‌ها شکسته شود تا آنها بتوانند نیاز خود را تامین کنند. اما درکمال ناباوری، این اتفاق تا به امروز نیفتاده است.

در این ارتباط، رئیس اتحادیه میادین میوه و تره‌بار اصفهان با بیان اینکه هر چه رو به جلو می‌رویم کمبود میوه‌های تابستانه بیشتر به چشم می‌خورد، گفت: «گرانی میوه بیشتر مربوط به سطح خرده‌فروشی و مغازه‌های سطح شهر است. متاسفانه سرمازدگی قبل و بعد از سال ۹۷ در آذربایجان، کردستان، شهریار، کرج و... موجب از بین رفتن سردرختی‌ها شد، از سوی دیگر بی‌آبی و خشکسالی نیز سبب کاهش سردرختی میوه‌های تابستانه شد.»

ناصر اطرج با بیان اینکه هر چه رو به جلو رویم شاهد کاهش بار در میدان میوه و تره بار می‌شویم، افزود: «سال گذشته سردخانه‌های کرج و شهریار پُر از بار انواع میوه‌های تابستانه بود، اما امسال به دلیل کاهش شدید بار، بسیاری از سردخانه‌ها خالی و یا خاموش کرده‌اند و هرچه رو به جلو می‌رویم کمبود میوه‌های تابستانه بیشتر به چشم می‌خورد.

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر بازار میوه گرفتار دو پدیده گرانی و گران‌فروشی است، اظهار کرد: «در مجموع می‌توان از طریق نظارت در سطح شهر با گران‌فروشی میوه برخورد کنیم، اما پدیده گرانی این گونه نیست. گرانی میوه بیشتر مربوط به سطح خرده‌فروشی و مغازه‌های سطح شهر است که چند برابر خرید از میدان، میوه را به مردم می‌فروشند.»

تفاوت در قیمت‌ واقعی و قیمت اعلامی مسئولان

با این همه، با توجه به وجود اختلاف شدید میان قیمت واقعی میوه‌جات و قیمتی که مسئولان و دولت اعلام می‌کنند، این گونه به نظر می‌رسد که یک جای کار می‌لنگد. سرمازدگی و کمبود آب و در نتیجه کاهش تولید میوه‌های تابستانی از جمله دلایلی است که برای گرانی‌های اخیر میوه بیان می‌شود. گرچه این دلایل قابل قبول است اما بنا به گفته ناصر اطرج، رئیس اتحادیه میادین میوه و تره بار علاوه بر این، گران‌فروشی مغازه‌های خرد نیز مزید بر علت است.

اطرج با تاکید بر گران‌فروشی مغازه‌ها در تاریخ بیست و ششم تیرماه ۹۷، قیمت‌های اصلی عرضه شده در میادین میوه و تره بار را اینگونه تشریح کرده بود: «قیمت زردآلو در میدان میوه و تره بار بین ۶۵۰۰ تا ۴۵۰۰تومان، شلیل بین ۷۰۰۰ تا ۴۵۰۰ تومان، هلو بین ۷۰۰۰ تا ۲۰۰۰تومان، انگور عسگری بین ۶۰۰۰ تا ۳۰۰۰تومان است.» در حالی‌که نرخ این محصولات در مغازه‌های سطح شهر حتی دو برابر میدان میوه و تره بار است.

مطابق مشاهدات میدانی، فاکتورهای خرید برخی خریداران خرد میوه از میادین نشان می‌دهد که در قیمت‌های مذکور تفاوت چشمگیر وجود دارد. در این فاکتورها قیمت خرید هر کیلو هلو هشت هزار تومان، زردآلو ۱۲هزار تومان و شلیل ۹هزار تومان درج شده است.

اختلال در حمل و نقل

از سوی دیگر چندی پیش رضا نورانی، رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی دلایل گرانی میوه‌جات را این‌گونه اعلام کرد:

«به علت موضوع سرمازدگی که مطرح شد تولید میوه‌های هسته دار کمتر و به تبع آن عرضه این میوه‌ها کمتر و در نتیجه افزایش قیمت را به همراه داشت. همچنین اختلالات در حمل و نقل کامیون‌ها باعث سخت شدن دسترسی کشاورز به وسایل حمل و نقل شده و نمی‌تواند محصولش را به بازار عمده فروشی برساند پس افزایش قیمت مصنوعی رو به همراه خواهد داشت.»

نورانی افزود: «در شرایطی که وسایل حمل و نقل به آسانی در اختیار نباشد قیمت حمل بار و محصولات کشاورزی هم افزایش پیدا می‌کند و باعث تغییر قیمت اقلام خواهد شد. این امر باعث از بین رفتن محصولات جالیزی چون هندوانه و خربزه خواهد شد که نمی‌توان آنها را در سردخانه برای جلوگیری از فساد قرار داد. امیدواریم مسئولان با نظارت بیشتر برای اوضاع فعلی چاره‌جویی کنند؛ زیرا با پیش رفتن این وضعیت، کشاورز صدمات زیادی خواهد دید که به ضرر مردم هم تمام خواهد شد.»

میوه سر شب ارزان‌تر است!

اما آنچه که این شرایط را آزاردهنده تر نیز می‌کند، این است که قیمت میوه‌ها از مغازه‌ای به مغازه‌ دیگر و از کوچه‌ و خیابانی به کوچه‌ و خیابان دیگر متفاوت است. با این حال، رئیس اتحادیه فروشندگان میوه و سبزی در مورد این مسئله گفته است: «این فاصله قیمت میوه ارتباطی با فروشندگان میوه ندارد و آنها فقط توزیع کننده این محصولات هستند و خودشان در تهیه بار با چنین مشکلی مواجه هستند و انواع میوه را از مرکز میوه و تره بار با قیمت‌های مختلفی خریداری می‌کنند.»

اما در این میان ظاهرا قیمت میوه در ساعات مختلف روز متفاوت و در ساعات اولیه شب ارزان‌تر است! به گفته اسدالله کارگر، نظم و نظامی در فروش میوه میدان مرکزی میوه و تره بار به عنوان مرکز عمده فروشی وجود ندارد؛ به گونه‌ای که از ساعت ۲۱ هر شب تا پاسی از نیمه شب که خرید و فروش میوه در میدان مرکزی آغاز می‌شود، فروشندگان عمده هر ساعت یک قیمت را در میدان مرکزی عرضه می‌کنند و میوه‌فروشان مجبورند میوه را ساعتی خریداری کنند؛ یعنی هر قدر از این ساعات می‌گذرد قیمت میوه‌ها بیشتر می‌شود.

کارگر اظهار کرد: «در چنین شرایطی فروشندگان میوه به غیر از هزینه‌های تبعی مغازه‌های خود که از منطقه‌ای به منطقه دیگر فرق می‌کند، عمدتا به دلیل ساعتی بودن قیمت‌ها، مجبورند میوه‌های خریداری شده خود را با قیمت‌های متفاوتی در بازار مصرف عرضه کنند.»

عدم استفاده صحیح و بهینه از منابع

به هر روی علت گرانی امسال میوه هر چه که باشد، نتیجه نارضایتی مردم و گلایه آنها نسبت به وضع موجود است. این گرانی‌ها کار را به‌جایی رسانده که طیف وسیعی از مردم به‌ناچار خرید خود را از تره‌بار انجام می‌دهند؛ چرا که توان خرید میوه از مغازه‌های نزدیک و دردسترس‌تر را ندارند. با این حال، قیمت‌ها حتی در تره‌بار نیز برای مردم بالاست و سبد خرید آنها را روز به روز کوچک‌تر می‌کند.

در همین راستا، دکتر ابوالقاسم عربیون، استاد دانشگاه تهران و کارشناس کشاورزی به آفتاب یزد گفت: «مواردی مانند خشکسالی، گرانفروشی، سرمازدگی و... می‌تواند دلایل افزایش قیمت میوه باشند، اما مسئله اساسی این است که ما استفاده صحیح و بهینه از منابع نداریم. همچنین استفاده بهینه و درستی از منابع انسانی نیز در کشور ما وجود ندارد.»

وی ادامه داد: «شاکله همه این مباحث به منابع انسانی برمی‌گردد. اگر نیروی انسانی پرورش‌یافته‌ای در بخش کشاورزی داشتیم، از منابع درست استفاده می‌شد، بهره‌وری بالا می‌رفت، تولید بهینه می‌شد و از آب درست استفاده می‌کردیم تا شاهد این مشکلات نباشیم. ما بیشترین منابع را در بخش کشاورزی و باغداری استفاده می‌کنیم، درحالی که کمترین بازده را در این بخش داریم.»

آشفتگی در سیستم تنظیم و مدیریت بازار

عربیون افزود: «از سوی دیگر، در کشور ما تنظیم بازار وجود ندارد. همه می‌دانند که در سیستم تنظیم و مدیریت بازار آشفتگی هست که منجر می‌شود توزیع صحیح محصولات به دلیل وجود واسطه‌های متعدد، به درستی شکل نگیرد.برای اینکه محصولی به دست مصرف‌کننده برسد، از حلقه‌های واسط بسیاری عبور می‌کند که این امر موجب افزایش قیمت‌ها می‌شود و فشار آن را مصرف کننده متحمل می‌شود. از سوی دیگر نیز تولیدکننده در این میان بی‌بهره خواهد بود.»

این کارشناس کشاورزی تصریح کرد: «همه این مسائل منجر شده که چرخه منسجم تولید به مصرف در کشور ما وجود نداشته باشد. تعاونی‌ها توانسته‌اند در این میان نقش مثبتی ایفا کنند، اما باز هم از نقطه اصلی که باید به آن برسیم فاصله زیادی داریم که باید روی آن کار شود. کشور ما و مردم ما لیاقت بیش از اینها را دارند.»

لزوم اقدام عملی و سازندگی

عربیون در راستای حل مشکل گرانی میوه اظهار داشت: «برای این موضوع باید خیلی کار کنیم و همه باید به نحوی کمک کنند. همچنین باید از پدیده مضر دلالی رها شویم و مسئولان مسئولانه‌تر با آن برخورد کند. در این میان همه منتقد هستند، اما امروز کشور ما بیش از هر زمان دیگری نیاز به سازندگی و مدیریت موثر دارد. ۴۰ سال است که ما داریم در مورد کمبود آب صحبت می‌کنیم، اما باید اقدام عملی در مورد مدیریت منابع آب در بخش کشاورزی صورت بگیرد.»

وی تاکید کرد: «از سوی دیگر، باید اقدامات لازم را برای جلوگیری از از بین رفتن خاک در بحث کشاورزی صورت دهیم.باید در مورد این موارد فکر و برنامه‌ریزی شود. همچنین باید تناوب زراعی نظام کشاورزی ما مشخص شود و نظام بهره‌برداری بخش زراعی در مناطق مختلف کشور ساماندهی گردد. کشور کوچکی مانند نروژ از ساحل خود چندین برابر نفت ما درآمد دارد، درحالی که ما از این مقدار وسیع ساحل دریایی‌مان هیچ استفاده‌ای نکردیم و نمی‌کنیم. مسئولان باید پاسخگوی این مسائل باشند تا بتوانیم از این مباحث نتیجه بگیریم.»

در این شرایط باید گفت، جای نظارت دقیق برای جلوگیری از آشفتگی بازار و همچنین رانت‌های قیمتی خالی است.چراکه اگر چنین نظارتی وجود داشت و بازار میوه در عمده‌فروشی‌ها سامان می‌گرفت، قیمت میوه و تره بار که به نازل‌ترین نرخ از تولیدکننده آن خریداری می‌شود این شرایط را تجربه نمی‌کرد.

الهام علائی