مراقب نیش عقرب باشید

در دنیای موجودات زنده، حیواناتی هستند که با وجود زیبا بودن می‌توانند زندگی انسان‌ها را تهدید کنند. مارها و عقرب‌ها نمونه‌هایی از این حیوانات هستند که با نیش زهرآگین می‌توانند جان انسان را به خطر بیندازند. تمرکز مارهای سمی خطرناک در آسیا بیش از سایر نقاط جهان است و ایران نیز به‌دلیل شرایط اقلیمی میزبان مناسبی برای این حیوانات محسوب می‌شود. از این‌رو دانستن چگونگی انجام کمک‌های اولیه در موارد مواجهه با مارگزیدگی امری ضروری به نظر می‌رسد.

دکتر حجت درخشان فر با تأکید بر اینکه کمک‌های اولیه باید حتی‌المقدور سریع، ساده و سودمند باشد تا به فرد مصدوم آسیب بیشتری نرسد، به «ایران» می‌گوید: تهاجم مار به‌سمت انسان و گزیده شدن حتی اگر مار سمی هم نباشد باعث ترس و وحشت خواهد شد، از این‌رو امداد‌رسانی نادرست می‌تواند به تشدید استرس و اضطراب و به‌دنبال آن تشدید عوارض و نشانه‌های بالینی مصدوم منجر شود.

این متخصص طب اورژانس می‌افزاید: گروهی از افرادی که گزش مار را تجربه می‌کنند دچار مسمومیت‌های ضعیف می‌شوند و تظاهرات بالینی زیادی نخواهند داشت. معمولاً این حالت به دلایل مختلف مانند وارد نشدن کامل سم مار به بدن انسان اتفاق می‌افتد. اما گروهی دیگر علاوه بر درد ناشی از فروشدن مکانیکی دندان‌های مار در بدن که جزو اولین نشانه‌های بالینی مارگزیدگی است به افزایش ضربان قلب، برافروختگی و تعریق، احساس سفتی قفسه سینه، افزایش تعداد تنفس، گیجی، تشنج، اسپاسم، گرفتگی دست و پا، کرختی و بی‌حسی اندام هم دچار می‌شوند.

وی تأکید می‌کند: به‌ دنبال گزیدگی توسط افعی‌ها و برخی از مارهای کبری، محل نیش زدگی دچار تورم، سفتی و التهاب شده و این حالت به سمت انتهای عضو گزیده شده هم گسترش می‌یابد. بزرگ و سفت شدن غدد لنفاوی مربوطه، تهوع، استفراغ و سردرد از دیگر نشانه‌های مسمومیت سیستمیک شدید است.

همچنین واکنش حساسیتی به زهر مار طی چند دقیقه موجب اختلال هوشیاری مصدوم می‌شود و به‌دنبال آن دردهای شکمی، اسهال، تورم راه‌های تنفسی فوقانی و خس خس سینه بروز می‌کند.

دکتر درخشان فر مراحل امداد‌رسانی را چنین توضیح می‌دهد: در نخستین گام باید سعی کنید بیمار را از نظر روانی آرام کنید و از حرکت فیزیکی او جلوگیری کنید، چراکه حرکت و فعالیت باعث افزایش سرعت انتقال سم به سایر بخش‌های بدن می‌شود. برای جلوگیری از انتشار و انتقال سم باید چند سانتی متر بالا‌تر از محل گزیدگی را با نوار به گونه‌ای ببندید که یک انگشت نه به آسانی و نه به سختی از زیر نوار عبور کند. می‌توانید برای کاهش درد مصدوم از مسکن‌هایی مانند استامینوفن یا بروفن استفاده کنید و بیمار را بسرعت به مرکز درمانی برسانید.در مراکز درمانی برای حمایت‌های قلبی و عروقی و خنثی شدن سم از سرم‌های ضد سم مار استفاده می‌شود. البته گاهی دوز اولیه سرم قادر به خنثی کردن کامل سم مار ذخیره شده نخواهد بود و بیمار برای درمان کامل باید چند روز تحت نظر باشد.

به گفته این متخصص طب اورژانس، استفاده از روش‌های قدیمی کمک‌های اولیه مانند شکاف دادن یا بریدن زخم، سوراخ کردن زخم و مکیدن زخم نه تنها کمکی به درمان مارگزیدگی نمی‌کند بلکه ممکن است مخاطرات و عوارض بیشتری برای مصدوم داشته باشد.

مراقب نیش عقرب باشید

عقرب گزیدگی هم یکی از معضلات پزشکی درمانی در بسیاری از نقاط دنیا از جمله نواحی گرمسیری ایران محسوب می‌شود به‌طوری که در مناطق روستایی خوزستان پس از عفونت‌های گوارشی، عفونت‌های تنفسی و سوء تغذیه، عنوان چهارمین عامل مرگ و میر کودکان را به خود اختصاص داده است. معمولاً گزش عقرب‌هایی که در مناطق گرم و خشک وصحرایی زندگی می‌کنند به‌دلیل بالا بودن غلظت زهر، خطرناک‌تر از نمونه‌های مشابه در نواحی سرد و مرطوب است.

دکتر درخشان فر با تأکید بر اینکه ظهور علائم عمومی عقرب گزیدگی به شرایط خاص بخصوص ترکیبات شیمیایی موجود در زهر و سن بیمار بستگی دارد، می‌افزاید: در بیشتر موارد علائم عقرب گزیدگی با دردی مشابه زنبورگزیدگی همراه است. هرچند معمولاً آثار موضعی این گزش، محدود و غیرقابل مشاهده است، اما سوزش، خارش، گزگز کردن، قرمزی، ورم و التهاب موضعی نشانه‌هایی هستند که به‌دنبال گزش عقرب در فرد ایجاد می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: معمولاً ۴ساعت پس از گزش، نشانه‌های فعالیت بیش از حد سیستم عصبی نمایان می‌شود که از میان آنها می‌توان به بالا رفتن فشار خون، استفراغ، دفع غیرارادی ادرار و مدفوع، نارسایی قلبی، بی‌نظمی ضربان قلب، تندی تنفس، زجر تنفسی و تشنج اشاره کرد.

به گفته دکتر درخشان فر، گزش عقرب همی اسکورپیوس که خطرناک‌ترین عقرب خوزستان و البته خطرناک‌ترین عقرب در جهان است و در زبان محلی به آن هفت دم هم گفته می‌شود، علائم شدیدتری نسبت به گزش سایر عقرب‌ها به همراه خواهد داشت. ورم، تاول، خون مردگی، تخریب بافت موضعی، پاره شدن سلول‌های خونی و کم خونی شدید، نارسایی حاد و ثانویه کلیه‌ها، اختلالات سیستم عصبی و اختلالات قلبی و عروقی از عوارض گزش این عقرب است. هرگونه تأخیر در امدادرسانی و درمان باعث می‌شود مصدوم با نارسایی شدید کلیوی یا ایست قلبی همراه با نشانه‌های شدید عصبی جان خود را ازدست بدهد.

عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به اینکه کودکان در سنین کمتر از سه سال بیشتر در معرض مرگ با مشکلات تنفسی و آثار عصبی هستند، خاطرنشان می‌کند: اگر آثار حاد بالینی مشاهده نشود می‌توان با استفاده از مسکن، درد را تا حدودی تسکین داد. برخی اقدامات مانند گذاشتن یخ روی محل گزش یا فرو بردن عضو گزیدگی در آب یخ نیز ممکن است در تسکین درد یا کاهش سرعت جذب زهر مؤثر باشد اما در مواردی که زهر عقرب از نوع سیتو توکسیک و تخرب‌کننده بافت باشد، این اعمال می‌تواند آسیب‌های موضعی را افزایش دهد. به یاد داشته باشید از تزریق خودسرانه آرامبخش و مخدر به فرد گزیده شده بخصوص کودکان پرهیز کنید چرا که به اغما و نارسایی تنفسی منجر خواهد شد و احتمال بروز وقفه تنفسی را افزایش می‌دهد.

دکتر درخشان فر در خاتمه توصیه می‌کند: بهتر است در مواجهه با عقرب گزیدگی با حفظ آرامش، برای کنترل افزایش دمای بدن از دستمال مرطوب و شیاف استامینوفن استفاده کنید و فرد مصدوم را بسرعت به نزدیک‌ترین مرکز درمانی برسانید.

پرستو رفیعی