آشنا پنداری، احساسی است که ما در مواجهه با یک موقعیت کاملا جدید تجربه میکنیمآشنا پنداری چیست؟
دژاوو واژه فرانسوی است که معنای آن از پیش دیده شده می باشد. این لغت فرانسوی اولین بار به وسیله امیل بویراک روانشناس فرانسوی در کتاب روانشناسی آینده بکار برده و معرفی شده است. در واقع پدیده دژاوو (Deja Vu) هنگامی رخ می دهد که انسان برای اولین بار با صحنه ای روبرو می شود و گمان می کند که از قبل آن صحنه را دیده است و با آن آشنایی دارد.
در خیلی از موارد انسان تردید می کند که این نخستین باری است که با چنین صحنه ای رو به رو می شود این در حالیست که او سابقاً نیز در همان وضعیت قرار گرفته است و با همان صحنه رو به رو شده است ولی در اولین بار توجهی به محیط نکرده است یا این که به هر علت دیگری اطلاعات مربوط به آن موقعیت در ذهن او تضعیف شده است. این حافظه که محل روبرویی با اتفاقات را ثبت می کند «حافظه منبع» نامیده می شود. به عنوان مثال، شما برای نخستین بار به لندن سفر می کنید. شما در حال بازدید از یک ورزشگاه در شهر التدرافورد هستید و یک دفعه بنظر میرسد که قبلا در رختکن آن ورزشگاه بوده اید یا احتمالا شما با یک گروه از دوستان در رستوران شام می خورید و در خصوص مباحث سیاسی جاری بحث می کنید و درحالیکه شما حس می کنید که قبلا این چیزها را تجربه کرده اید. همان دوستان، همان شام، همان موضوع در حالی که این اتفاق اصلاً نیفتاده است.
آشنا پنداری و تجربه ی آن در زندگی
بر اساس آمار روانشناسانه ۷۰ درصد جمعیت جهان، انواع دژاوو و آشنا پنداری را تجربه کرده اند. این پدیده اغلب بین افراد ۱۵ تا ۲۵ سال رخ می دهد و نسبت به باقی سنین بسیار کم است. آشناپنداری (دژاوو) شدیداً با بیماری صرع (اختلال عصبی مزمن) رابطه نزدیک دارد. گزارش شده است که deja vu امکان دارد پیش از تشنج به بازه زمانی طولانی مدت رخ دهد. افرادی که در معرض تشنج این نوع پدیده هستند، میتوانند در زمان فعالیت زیاد، تشنج واقعی و یا در لحظات خستگی بسیار، دژاوو را تجربه کنند.
بیشترین دفعات تجربه ی آشنا پنداری در اوایل بزرگسالی تجربه می شودعلل فرضی وقوع آشنا پنداری
برای پدیده آشنا پنداری علل مختلفی وجود دارد که البته خیلی از آنها صرفا در حد فرضیه می باشند.
شباهت بین محیط ها نیز امکان دارد دلیل وقوع آشنا پنداری باشد. امکان دارد محیطی که به آن وارد می شویم، شامل ویژگی های مشابهی نسبت به محیط قبلی باشد و آنرا در ذهنمان یادآوری کند. این نظریه در سال ۲۰۰۹ مورد آزمایش نیز قرار گرفت که شامل دو عکس می شد که شباهت موضوعی نداشتند ولی به طرز مشابهی گرفته شده بودند. داوطلبان بعد از دیدن دو عکس حس آشناپنداری می کردند. فرضیه دیگری که وجود دارد این است که در حین انتقال اطلاعات از قسمتی از مغز به سمت یا قسمتی دیگر، تأخیر کوتاهی برای درک اطلاعات رخ می دهد که باعث می شود آن قسمت از مغز اطلاعات را دوبار دریافت کند و شخص فکر می کند یک اتفاق دوبار رخ داده است.
البته فرضیه ای نیز بر این عقیده وجود دارد که آشنا پنداری به اشتباهی در حافظه مربوط نیست. آکیرا اوکانر در یک آزمایش با گفتن یکسری از کلمات مشابه مانند تخت، بالشت و رؤیا به داوطلبان سعی کرد تا احساس دژاوو را در آنان برانگیزد ولی کلمه خواب را به آنان نگفت. بعد از شنیدن کلمات از داوطلبان آزمایشی گرفته شد که نشان می داد داوطلبان فکر می کنند واژه خواب را هم شنیده اند که این یک خاطره کاذب است و حس آشناپنداری برای داوطلبان اتفاق افتاد. بعد از گرفتن ام آر آی از مغز افراد مشخص شد که ناحیه جلوی مغز که به تصمیم گیری مربوط است، فعال است. اوکانر بر این عقیده است که قسمت های جلوی مغز خاطرات را بررسی می کنند تا از صحت آنان اطمینان حاصل کنند و در صورت تردید سیگنال می فرستند.
انواع آشنا پنداری یا دژاوو
در کل آشنا پنداری به سه شکل میباشد که عبارتند از:
۱. آشنا پنداری دیداری:
آشنا پنداری دیداری به معنی آن است که شخص تصور می کند بازه ای از زمان را که فعلاً می گذراند، قبلاً با تمامی جزئیات تجربه کرده است.
۲. آشنا پنداری شنیداری یا شنیدار پنداری:
آشنا پنداری شنیداری حالتی است که شخص احساس می کند چیزی را قبلا حس کرده است. این تجربه برغم دژاووکو منحصراً یک واقعه ذهنی است و هیچ جنبه الهامی در آن وجود ندارد و خاطره آن به ندرت بعد از وقوع در ذهن شخص باقی می ماند. این یادآوری معمولاً با شنیدن صدای کسی یا افکار شفاهی خود شخص شروع می شود و شخص فکر می کند عباراتی که نشان از یادآوری قبل است در ذهنش شکل گرفته است، ولی یکی دو دقیقه بعد هیچ کدام از کلماتی که باعث این یادآوری شده است را بخاطر نمی آورد و تنها حس می کند که این احساس مشابه دفعات دیگری است که آنرا تجربه کرده است.
برخی از نظریه پردازان، آشنا پنداری را با جهان های موازی مرتبط دانسته اند۳. آشنا پنداری تجربی:
این نوع آشنا پنداری کم تر شایع است و عبارت است از حس آشنایی غیر واقعی نسبت به یک مکان جدید. این عبارت از پیش دیده شده معنی می شود. در این حالت شـخـص در مکانی جدید حس می کند این مکان را می شناسد و حتی پیش از این مسیرهای گوناگون را در شهر یا عمارت طی کــرده اســت. عــده ای از پـــژوهــشــگـــران ایـــن نـــوع آشناپنداری را به رؤیا، تناسخ و همینطور تجربیات خروج روح از بـدن مـرتـبط ساخته اند. همچنین تعدادی بر این باورند که مطالعه زیاد در مورد جزییات یک مکان خاص میتواند باعث بروز چنین حسی شود. برای تشخیص دژاویزیته از دژاووکو مهمترین نکته این است که منبع احساس را بیابیم. منبع بروز دژاووکو، رخدادی زمانی است و این در حالیست که در حالت دژاویزیته، ذهن ما با یک مکان حس آشنایی می کند.
پژوهش های علمی و آشنا پنداری
پژوهش های نوروفیزیولوژی و روانشناسی، آشنا پنداری را یک حالت «پیش آگهی» و یا «غیب گویی» نمی دانند، بلکه آنرا یک اختلال حافظه و ناشی از تداخل حافظه کوتاه مدت و بلندمدت محاسبه می کنند.
آشنا پنداری و ارتباط آن با بیماری های روانپزشکی
خیلی از روانشناسان به این نتیجه رسیده اند كه بین حس آشنا پنداری و بیماری هایی روانپزشکی مثل روان گسیختگی (اسکیزوفرنی) و استرس ارتباطی وجود دارد. احتمال اتفاق افتادن دژاوو در افرادی که این اختلالات را دارند، بیشتر است همچنین در افرادی که بیماری صرع قسمت گیجگاهی مغز دارند، دژاوو بیش از همه دیده می شود. مصرف بعضی از داروها هم میتواند، سبب شود احتمال دژاوو بالا برود. داروهایی که سبب افزایش «دوپامین» در مغز شوند، میتوانند احتمال آشناپنداری را افزایش دهند. البته قویترین رابطه پاتولوژیک دژاوو با صرع توام با اختلال حافظه است و این رابطه، محققان را به این نظریه سوق داده است که احتمالا دژاوو نوعی ناهنجاری عصب شناختی است که با ترشحات الکتریکی نابه جا در مغز رخ میدهد.
البته این فرضیه، چنین نتیجه می دهد که تعداد کثیری از مردم دچار ناهنجاری هستند! چراکه طبق تحقیقات رسمی حدود ۷۰% افراد حداقل یک مورد تجربه آشنا پنداری را داشته اند، پس آنقدر نگران نباشید و بهتر است همان فرضیه غیبگو بودن یا قوه درک فوق حساس داشتن را برای خود قائل باشید!
محققان معتقدند که آشنا پنداری در اثر تداخل ورودی حسی و خروجی بازیابی حافظه اتفاق می افتدگردآوری: بخش سلامت سرپوش
- 14
- 2
