این سه بانوی نهنگ‌واره

این روزها که ورزش بانوان ایران چنان بی‌منبع و بی‌مرجع و هرکی هرکی شده که هر کس خودش را نخستین فلان‌کاره تاریخ، نخستین بهمان‌کاره تاریخ ورزش زنان، یا حتی نخستین مادر ورزش‌های زنانه و نخستین خاله و دایه فلان رشته می‌انگارد و سُرنازن‌های رسانه‌ای تاریخ‌ناشناس نیز برای بادکردن آنها در بوق‌های خود می‌دمند، چاره را در این دیدم که فقط ۳ زن بزرگ تاریخ ورزش زنان ایران را معرفی کنم؛ ۳ شیرزن از روزهایی دیر و دور و دراز که ما هنوز به دنیا نیامده بودیم که آنها سدها را یکی‌یکی می‌شکستند و به پیش می‌رفتند. آنها در زمانه‌ای تاریخ‌سازی می‌کردند که همین ژاپنی‌های توسعه‌یافته امروز که مایه رشک دنیا شده‌اند، چنین جسارتی را نداشتند. همان جاپونی‌هایی که وقتی خبردار شدند که رئیس دهکده بازی‌های آسیایی تهران (۱۹۷۴) یک زن است، لب می‌گزیدند.

یا بزرگواری خانم تربیت را به یاد می‌آورم وقتی که از المپیک ۱۹۳۶ برلین گزارش می‌نوشت، هنوز در قاره آسیا ورزشی‌نویس زن نداشتیم. یا وقتی که خانم منیر مهران با یک دستش آثار مهم ادبی را از فرانسه ترجمه و با دست دیگرش نشریه گرانمایه نیرو و راستی را منتشر می‌کرد، هنوز بسیاری از زن‌های ایران و آسیا جنس دوم محسوب می‌شدند. یک روز باید ورزش بانوان ما این سه زن عظیم‌الجثه را پاس بدارند:

هنوز وقتی گزارش‌های خانم تربیت از مراسم افتتاح المپیک ۱۹۳۶ برلن را می‌خوانم، مو بر تنم سیخ سیخ می‌شود. این چه شیرزنی است که هنوز درحالی‌که نخستین کاروان مردانه ایران ۱۲سال بعد از این تاریخ برای نخستین حضورش در المپیک (۱۹۴۸لندن) آستین بالا می‌زند، از برلن هیتلری سردرمی‌آورد و چنان گزارش مفصل و رئالی از مراسم‌های آنجا می‌نویسد که انگار دست آدم را گرفته و به برلن برده است. گزارش رمانتیک و شجاعانه خانم تربیت از حضور زنان در المپیک آلمان به تاریخ ششم اوت ۱۹۳۶ که در اطلاعات سال‌۱۳۱۵ چاپ شده است، لبریز از ستایشی زنانه از بانوان قهرمان ۲۷کشور است که در دل ورزشکاران ۵۹کشور می‌جنگند و چشم‌های جهان را خیره می‌کنند.

خانم تربیت که متولد استامبول بود، وقتی تحصیلاتش را در آن دیار تمام کرد، به شوق خدمت، به وطنش ایران بازگشت و به کمک همسرش محمدعلی‌خان تربیت، نخستین آموزشگاه شش‌کلاسه دخترانه در تبریز را تاسیس کرد (۱۳۰۱). آن زمان‌ها حضور دخترکان در آموزش و پرورش غیرمکتبخانه‌ای به‌ویژه وقتی که اصرارها و برنامه‌های خانم تربیت برای آموزش ورزش به دختران در رأس برنامه‌هایش قرار گرفته بود، کارکردی بسیار شجاع‌دلانه داشت. همسر او میرزا محمدعلی‌خان تربیت از روزنامه‌نگاران مهم و روشنفکران عملگرای آن سال‌ها و از بنیانگذاران کتابخانه نوین در ایران، بعدها دست همسرش را گرفت و به تهران آورد و به‌عنوان پنجمین رئیس ورزش ایران خدمت کرد و در سال ۱۳۱۸درگذشت.

دومین زن اژدهای ورزش ایران، خانم مویدثابتی بود؛ زنی که ریاست دهکده بازی‌های آسیایی تهران‌۱۹۷۴ را به‌عهده داشت. وی در نخستین روزهای شهریور‌۵۴ چنان پرستیژی داشت که حتی کاروان ژاپن از دیدن او در چنین پستی مبهوت مانده بود. کاروانی که وقتی به تهران رسید و خبرنگاران ایرانی به مصاحبه با رئیس کاروان چشم‌بادامی‌ها شتافتند، آنها از اینکه برای نخستین‌بار در قاره آسیا یک زن را به ریاست دهکده بازی‌ها برگزیده‌اند، تعجب می‌کردند و علنا اعتراف کردند که ما هنوز این جسارت را پیدا نکرده‌ایم که به زن‌ها در سپردن چنین پست‌های حساسی اعتماد کنیم. هفتمین دوره بازی‌های آسیایی که از روز دهم شهریور‌۱۳۵۳ در تهران افتتاح شد، ۳۲۰۰ورزشکار آسیایی را در دهکده بازی‌ها جا داده بود که از این تعداد، ۸۰۰نفرشان دختر بودند.

خانم پروین مویدثابتی، شهردار ۴۳ساله بازی‌های آسیایی که دهکده را با ۳ معاون خود اداره می‌کرد، خانم نجم‌آبادی را در بخش زنان و ۲معاون دیگرش را برای مدیریت بخش پسران دهکده انتخاب کرده بود. این در حالی بود که کامران فاضل، پسر بزرگ خانم مویدثابتی شهردار دهکده، کارگردان نمایش رستم و سهراب- نخستین برنامه هنری افتتاح بازی‌های آسیایی تهران- بود. هنوز این بریده جریده در تاریخ ورزش ایران مانده است که رئیس‌کل کاروان ۳۸۰نفری ژاپن خطاب به خبرنگاران ایرانی می‌گوید «شما چه آدم‌های پر دل و جرأتی هستید. ما هرگز جرأت نمی‌کنیم کار به این مهمی را به‌دست یک زن بسپاریم». خسته نباشید برادران چشم‌بادامی.

سومین شیرزن آسمان ورزش ایران خانم منیر مهران بود؛ سردبیر نشریه نیرو و راستی و مدیر این باشگاه تاریخ‌ساز که در دهه‌های ۲۰و ۳۰ده‌ها ستاره تحویل تاریخ ورزش ایران داده بود؛ مترجمی گرانسنگ که در همین دوره باشگاه‌داری‌اش به پر گشودن همزمان دو بال جسمانی و فرهنگی در کلوپش اعتقاد داشت و طی ۲دهه آثاری چون کلبه عمو تم (اثر خانم هریت بیچر استو و برنده جایزه بهترین ترجمه سال ۱۳۳۶)، رانده شده (اثر آلمار گرین)، انسان‌ها و خرچنگ‌ها و نیز انسان گرسنه (اثر ژوزوئه دوکاسترو)، جهان سوم و پدیده کم‌رشدی (اثر ایولکست)، سرگشته راه حق (نیکوس کازانتازاکیس)، خیال‌پردازی یا نابودی (رنه دومن) و نیز کتاب تأثیرگذار «فن ورزش» را در انتشارات امیرکبیر منتشر کرد که با استقبال عجیب مردم مواجه شد. خوشا به حال و احوال ورزش ما که حتی یک عکس پرتره واضح از خانم تربیت و منیرخانم نداریم.