نیمهٔ شعبان (۱۵ شعبان در گاهشماری هجری قمری) یکی از جشنهای مسلمانان شیعه است که همزمان با روز تولد امام دوازدهم شیعیان، امام زمان است. دعاهای زیادی مانند دعای کمیل در این شب خوانده میشود. اهل سنت شب نیمه شعبان را «شب برات» نامیده و در آن به شب زندهداری و دعا میپردازند.
ماه شعبان :
ماه شعبان شعبان هشتمین ماه در گاهشماری هجری قمری است. ماههای رجب، شعبان و رمضان در میان مسلمانان اهمیّت زیادی دارند. از پیامبر اسلام چنین نقل شدهاست که شعبان «ماه من» است.
روز تولد امام دوازدهم شیعیان
سال تولد امام دوازدهم شیعیان را سال ۲۵۵ یا ۲۵۶ هجری نقل کردهاند. علت اختلاف شاید این بودهاست که در سابق، تاریخ را با حروف ابجد مینوشتند و درباره سال تولد حجت بن حسن بین واژههای «نور» و «نهر» اختلاف است که این اختلاف ناشی از رسمالخط ناقلین میباشد.
دیدگاه شیعیان
در روایات و احادیث امامان شیعه شب نیمه شعبان از جمله پر فضیلت ترین شبها برای احیا و شب زنده داری، دعا و عبادت است. در روایتی از امام اول شیعیان درباره خواندن دعای کمیل در این شب آمدهاست: "قسم به کسی که جان علی در دست اوست همه امور نیک و بدی که بر بندگان جاری میشود، از شب نیمه شعبان تا پایان سال، در این شب تقسیم میشود.
هیچ بندهای نیست که این شب را احیاء دارد و در آن دعای خضر بخواند، مگر آن که دعای او اجابت شود..... بنشین ای کمیل هنگامی که این دعا را حفظ کردی خدا را در هر شب جمعه، یا در هر ماه یک شب، یا یک بار در سال یا حداقل یک بار در طول عمرت، با آن بخوان، که خدا تو را یاری و کفایت میکند و تو را روزی میدهد، و از آمرزش او برخوردار میشوی، ای کمیل به خاطر زمان طولانی که تو با ما همراه بودهای بر ما لازم است که درخواست تو را به بهترین شکل پاسخ دهیم، آنگاه دعا را چنین انشاء فرمود... همچنین، شیعیان معتقدند خدا در این شب به تعداد موها و پشمهای چهارپایان بندگانش را از آتش جهنم آزاد میکند و زمانهای مرگ را ثبت و روزیهای یک سال را تقسیم میکند و همه آنچه را که در طول سال واقع میشود نازل میسازد.
دیدگاه اهل سنت
ابن حجر هیتمی در الصواعق المحرقه مینویسد:‹‹ ابو القاسم محمد حجت هنگام وفات پدرش ۵ سال داشت و خداوند او را در همان کودکی حکمت آموخت او قائم منتظر نامیده میشود ››
ابن صباغ در فصول المهمه میگوید:‹‹ ابوالقاسم محمد حجت پسر حسن خالص در سامرا در نیمه شعبان سا ل ۲۵۵هجری قمری به دنیا آمد. ››
بن خلکان در وفیات الاعیان چنین نگاشتهاست: ‹‹ابو القاسم محمد فرزند حسن عسکری فرزند علی بن محمد فرزند محمد بن علی دوازدهمین امام از ائمه دوازدهگانهاست بر حسب اعتقاد امامیه و ولادت او در روز جمعه نیمه شعبان سال ۲۵۵ هجری قمری بود و هنگامی که پدرش در گذشت او ۵سال سن داشت. ››
و ذهبی در سیر اعلام النبلا و ابن اثیر در الکامل فی التاریخ نیز ولادت حجت بن حسن را ذکر کردهاند.
نیمه شعبان در روایات
روایات نقل شده از پیامبر اکرم (ص) و امامان شیعه بر اهمیت شبزندهداری و عبادت در شب نیمه شعبان تأکید دارد؛ از جمله در روایتی آمده است: جبرئیل در شب نیمه شعبان پیامبر را از خواب بیدار کرد و ایشان را به برپایی نماز، قرائت قرآن، دعا و استغفار در این شب سفارش نمود. در روایتی دیگر، یکی از همسران پیامبر از عبادت خاص و سجدههای طولانی و متعدد پیامبر در شب نیمه شعبان خبر داده است.
در احادیثی از امام علی(ع) و امام صادق(ع) نیز بر عبادت و انجام اعمال خاص شب نیمه شعبان تأکید شده است.دستهای دیگر از روایات، حاکی از اهمیت نیمه شعبان به سبب تولد امام مهدی (عج)، آخرین حجت خدا بر مردم است.
اسامی دیگر شب نیمه شعبان
برات: برات به معنای حواله، سند و نوشتهای که به کسی دهند تا به استناد آن، پول یا هر چیز دیگر را از دیگری بگیرد. به حواله معنوی نیز برات میگویند و از آنجا که در شب نیمه شعبان خداوند برات (سند) آزادی از جهنم را به بندگان خود میبخشد به این شب، شب برات گفته میشود.
ليلة الصک: صک معرّب چک فارسی و مترادف برات است. برات کاندیلی: در ترکیه به این شب، برات کاندیلی گفته میشود.
شب رهایی: در آسیای جنوبی به شب نیمه شعبان، شب رهایی گفته می شود.
وقایع نیمه شعبان:
امام مهدی عجل الله تعالی فرجه
۱- بر اساس گزارشهای متعدد تاریخی و طبق دیدگاه مشهور شیعه پانزدهم شعبان سال ۲۵۵یا ۲۵۶ق روز تولد امام زمان (عج) است.
۲- درگذشت علي بن محمد سَمَري نایب خاص امام زمان و پايان غیبت صغری (۳۲۹ق).
فضیلت نیمه شعبان
روایات متعددی در اهمیت و فضیلت شب و روز نیمه شعبان وجود دارد. بخشی از فضیلتهای این شب در ذیل آمده است:
گشایش درهاى خشنودى، بخشش، روزى و نیكى در شب نیمه شعبان؛ تقسیم روزی و ثبت شدن زمان مرگ انسان؛
بخشیدن همه انسانها غیر از مشرک، قمارباز، فرد قطع رحم كرده، شراب خوار و فردی که بر انجام گناه اصرار میورزد.برترین شبها پس از شب قدر.
گستره جغرافیایی
برگزاری مراسم نیمه شعبان فقط مختص به ایران نیست. از دیگر کشورهایی که چنین مراسمی آن هم به شکل وسیع برپا میکنند، میتوان به کشورهای عراق،لبنان، مصر، بحرین، یمن و آذربایجان اشاره کرد. همچنین کشورهایی مانند
افغانستان، هند، پاکستان، امارات متحده عربی، تونس و مراکش که در آنها شیعیان در اقلیتند نیز مراسم وسیعی به همین مناسبت برگزار میشود. حقیقت امر این است که آنچه که بیش از همه برگزاری مراسم نیمه شعبان را آسانتر میکند، اعتقاد برخی از فرقههای مهم به حجت بن حسن و ظهور اوست.