سازمان حج و زیارت
سازمان حج و زیارت یک «سازمان دولتی مستقل» و وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است که مسئولیت اجرا و نظارت بر حج تمتع، عمره مفرده، عتبات عالیات عراق، و سفر زیارتی سوریه را بر عهده دارد.
سیاست‌گذاری، نظارت، هدایت و اداره امور حج و زیارت عتبات عالیات در خارج از کشور و برقراری ارتباط با کشورهای اسلامی و مجامع بین‌المللی اسلامی در امر حج و زیارت، اهداف این سازمان هستند. شورای عالی حج و زیارت، نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، رییس سازمان حج و زیارت، و حسابرسان ارکان این سازمان را تشکیل می‌دهند.
پیشینه سازمان حج و زیارت
تا سال ۱۳۵۰ حج به شکل منسجم و نظام‌مند اداره نمی‌شد و امور حج با نظارت وزارت کشور انجام می‌گرفت و فقط کارت هایی به عنوان مجوز ثبت نام برای افرادی به عنوان حمله‌دار (مدیر کاروان فعلی) صادر می‌شد.
درسال ۱۳۵۱ به موجب تصویب‌نامه هیأت وزیران، اجرای تمام امور حج از حوزه وزارت کشور خارج و به سازمان اوقاف که رئیس آن معاون نخست وزیر بود، واگذار شد.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی (درسال ۱۳۵۸) با تصویب شورای انقلاب، کار حج از سازمان اوقاف جدا شد و به عنوان سازمان حج و زیارت زیر نظر وزارت ارشاد قرار گرفت.
در پی آن، با مصوبه سال ۱۳۶۳ مجلس شورای اسلامی، مسئله حج در شمار وظایف سازمان اوقاف درآمد و به عنوان معاونتی از سازمان حج و اوقاف و امور خیریه زیر نظر وزارت ارشاد به فعالیت ادامه داد.
در اوایل دهه ۷۰ شورای عالی اداری بار دیگر حج و اوقاف را از یکدیگر تفکیک و سازمان مستقلی را به نام حج و زیارت زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایجاد نمود، لیکن اصول حاکم بر فعالیت سازمان، همان مصوبات شورای انقلاب بود.
شورای عالی اداری در خرداد سال ۸۴ ساختار تشکیلاتی سازمان حج و زیارت را با توجه به لایحه قانونی تشکیل این سازمان، مصوب سال ۵۸ شورای انقلاب مورد بازنگری قرار داد و آن را سازمانی دولتی، مستقل و وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دانست که بر اساس سیاست های مصوب نظام، اندیشه‌های امام راحل(ره) و رهنمودهای مقام معظم رهبری و رییس جمهوری اداره می‌شود.
وظايف سازمان حج و زيارت
۱- اعمال حج محدود و مقيد به زمان و مكان خاصي است و بايد طبق مناسك مشخص، در كشور ديگري كه دارای مقررات و آداب و باورهاي اجتماعي و سياسي مخصوص به خود است، به اجرا درآيد. روشن است از سویی اين محدوديت برای كشور ميزبان كه وظيفه دارد جوابگوی رسيدگی به امور زائران خانه خدا باشد بسيار سنگين و مشكلزاست و ازسوی ديگر وضعيت اعزام و رسيدگی به سلامت حجاج اعزامی هر كشوری، بسيار مورد عنايت ملت و مسئولان آن كشورهاست. اين دوگانگی در نگرش و عنايت نسبت به زائران از ديدگاه عربستان و كشور اعزام كننده بايد به نوعی به يكديگر نزديك شود.
۲- عربستان به عنوان كشور ميزبان در حج ناگزير است با عنايت به محدوديت‌های ويژه در موسم حج مقرراتی سراسری متناسب با شرايط اضطراری برقرار كند و به اجرا بگذارد. ازاين رو، سيستمی را وضع كرده و دستگاه های دولتی مختلف مانند اداره گذرنامه، گمرك، پليس، هلال احمر، هواپيمائی و همچنين موسسات وابسته، مثل سنديكای اتوبوس داران مكتب الوكلاء موحد، مطوفين مكه و ادلاء مدينه را به اضافه مجموعه های مردمی ديگر، تحت پوشش يك نظام مديريتی، به سرپرستی وزارت حج گذاشته است.
۳-مسئولان حج كشورهاي اسلامی نيز، كه به وضعيت و سرنوشت حجاج خود در عربستان اهميت می دهند كم و بيش، به ميزان حساسيتی كه نسبت به مساله دارند اقدام به تنظيم و ساماندهی امور حجاج می كنند. هركشوری بر حسب موقعيت فرهنگی، امكانات مالی و نظام مديريتی خود، براي نيل به اهداف معنوی و ايجاد تسهيلات براي حجاج هموطنش تلاش مي كند، اما در حقيقت همه به دنبال يك هدف هستند و آن تامين رفاه، حفظ سلامت و احترام به شخصيت زائر است.
۴- از وظايف ديگر سازمان حج و زیارت ايفای نقش محوري در زمينه هماهنگی ميان ارگانهاي ذيربط در ايران و عربستان و همفكري با مسئولان حج ساير كشورها و ايجاد امكانات براي تبادل تجربيات ميان آنهاست.
۵-زائران هر كاروان، معمولا تركيبی ناهمگون از افراد مختلف، با گستره ای وسيع از طيفهای مختلف اجتماعی هستند و به نوعی يك جامعه متعارف در اندازه و قواره كوچكتر به حساب می آيند. اين افراد از جهت سطح فرهنگي شهری و روستائی، سابقه مسافرت‌های خارجی، تحصيلات، سن، شغل و غيره توده های متمايز و گوناگونی بوده و دارای انتظارات متفاوتی هستند. طبيعی است كه برآورده كردن همه توقعات ايشان در يك سيستم واحد كاري بس دشوار و شايد محال است و مسلم است سازمان حج و زيارت با معدود كاركنان موظف خود، به تنهايی قادر به تنظيم و تنسيق و هدايت و نظارت بر تمام مسايل حج و در كنار آن عمره و عتبات و سوريه نيست.
از اين رو، دست به گردآوری تجربه ها مي زند و انرژي افراد فعال و آگاه و كارآمد و خوشنام را كه در طول ساليان دراز خدمتگزاری به زائران و كسب تجارب ارزنده آبديده شده اند بكار مي گيرد و با ابلاغ دستورالعملها عملكرد آنان را هدايت نموده و مدام مورد مداقه و ارزيابی قرار مي دهد.
۶- سازمان حج و زیارت برنامه ریزی مناسب و دقیق برای کاهش تنش های به وجود آمده در بین زائران ناشی از خستگی راه و محیط ناشناخته و جدید انجام میدهد.
۷- با برنامه ريزی‌های معنادار و هدفمند ستاد حج و زیارت، كارگزاران، بخصوص مديران كاروان‌های حج و زیارت، تحت آموزش‌های مستمر ضمن خدمت قرار دارند و امور جاری اعم از ثبت نام و اعزام و غيره را با بهره‌گيری از فناوری روز به انجام می رسانند.
