تعریف و طبقه بندی سیل ها
سیل وقتی اتفاق می افتد که آب سرریز می شود یا خشکی ای را فرا می گیرد که به طور عادی خشک است. به طور کلی ساعت ها و یا حتی روزها طول می کشد تا سیل ایجاد شود، همین زمان لازم برای آماده شدن و یا تخلیه را به ساکنان منطقه می دهد. اما گاهی اوقات، سیل به سرعت و با علایم هشداردهنده اندک ایجاد می شود.
سیل می تواند از راه های زیادی ایجاد شود. شایع ترین راه زمانی است که رودخانه ها و نهرها از کناره هایشان سرریز می کنند. این سیل ها، سیل های رودخانه ای نامیده می شوند. باران سنگین، سد یا خاکریز شکسته، ذوب سریع یخ در کوه ها و یا حتی شکستن سد سگ های آبی در نقطه ای آسیب پذیر می تواند یک رودخانه را سیلابی کند و آن را در خشکی های اطراف نزدیک رودخانه گسترش دهد. خشکی های اطراف یک رودخانه، دشت سیل نامیده می شود.
سیل های ساحلی، سیل دهانه رودخانه نیز نامیده می شود. این نوع سیل زمانی اتفاق می افتد که طوفانی بزرگ و یا سونامی باعث می شود دریا به داخل ساحل هجوم برد.
سیل ها دومین فاجعه طبیعی متداول روی زمین هستند. شایع ترین فاجعه آتش سوزی است.
عواقب بروز سیل
هنگامی که سیلاب فروکش می کند، مناطق آسیب دیده اغلب زیر گل و لای پوشیده می شوند. این رسوبات می توانند سرشار از مواد مغذی باشند و این امر کشاورزان و کشت و صنعت را در منطقه منتفع می کند. دشت های سیلابی بارور کننده و پربرکت معروفی وجود دارند.
دره رود می سی سی پی در آمریکا، دره رود نیل در مصر و هلال حاصلخیز در خاورمیانه هزاران سال است پشتوانه کشاورزی بوده اند. (هلال حاصلخیز از فلسطین اشغالی تا خلیج فارس کشیده می شود و بخش کوچکی از کشورمان را نیز در بر می گیرد.) درواقع جاری شدن سیل سالانه میلیون ها تن خاک غنی از مواد مغذی را پشت سر خود به جا می گذارد.
با این حال، سیل قدرت مخرب زیادی دارد. هنگامی که یک رودخانه به کناره هایش طغیان می کند یا دریا به سوی خشکی حرکت می کند، سازه های بسیاری قادر به مقاومت در برابر نیروی آب نیستند. سیل می تواند پل ها، خانه ها، درختان و خودروهای زیادی را از جا بکند و با خود حمل کند. سیل ها خاک را فرسایش می دهند، از زیر پایه ساختمان ها می کنند و باعث می شوند ساختمان ها بترکند و واژگون شوند.
به عنوان مثال جاری شدن سیل شدید در بنگلادش در سال ۲۰۰۷ به بیش از یک میلیون خانه آسیب زد یا آنها را ویران کرد.
سیل ها حتی وقتی عقب می کشند می توانند آسیب بیشتری وارد کنند. آب و زمین می تواند با مواد خطرناکی مانند اشیای تیز، آفت کش ها، سوخت و فاضلاب آلوده شود. مواد بالقوه خطرناک ممکن است به سرعت ساختمان هایی که در آب فرو رفته اند را بپوشانند.
وقتی سیلاب در منطقه ای گسترش می یابد، حامل بیماری می شود. قربانیان سیل ممکن است هفته ها بدون آب تمیز برای نوشیدن یا مصارف بهداشتی بمانند. همین می تواند به شیوع بیماری های کشنده مثل حصبه، مالاریا، هپاتیت A و وبا منجر شود. چنین اتفاقی در سال ۱۳۷۹ در موزامبیک رخ داد.
به این ترتیب که صدها نفر از مردم موزامبیک بعد از سیلابی شدن رود «لیم پوپو» از خانه هایشان به اردوگاه های پناهندگان پناه بردند. آنها خیلی زود به خاطر شرایط غیر بهداشتی دچار بیماری وبا شدند و همچنین به وسیله پشه هایی که در کناره های رودخانه گسترش یافته بودند گزیده شدند و دچار مالاریا شدند. همین بیماری ها باعث مرگ و میر زیادی شد.
در ایالات متحده، سیل به طور متوسط مسئول نزدیک به ۱۰۰ مورد مرگ در هر سال است و حدود ۷.۵ میلیارد دلار در سال آسیب وارد می کند.
دره رود زرد در چین در ۱۰۰ سال گذشته بدترین سیل های جهان را به خود دیده است. سیلابی شدن رود زرد در سال ۱۳۱۰ یکی از مخرب ترین بلایای طبیعی است که تاکنون به ثبت رسیده –در این سیل تقریباً یک میلیون نفر غرق شدند و حتی تعداد بیشتری بی خانمان شدند.
پیش بینی سیل
هدف از پیش بینی سیل برآورد دبی جریان و سطح سیلابی است که در یک دوره بازگشت مشخص (مثلاً در یک دوره ۲۵، ۵۰ یا ۱۰۰ ساله) احتمال وقوع آن وجود دارد. نتایج این پیش بینی که سیلاب طراحی نام دارد، به عنوان مبنایی برای انتخاب روشهای مقابله با سیل مورد استفاده قرار می‌گیرد. سیلاب طراحی معمولاً بر مبنای هزینه لازم برای کنترل آن و میزان ریسک و خطری که تخریب سیستم کنترل سیلاب پیشنهادی برای جان انسانها دارد، انتخاب می‌شود.
در مواردی که گسیختگی سازه آبی منجر به از دست رفتن جان انسانها و اموال زیادی بشود، طراحی بر مبنای سیلابها با احتمال رخداد کمتر و دوره بازگشت طولانی تر، مثلاً سیلاب ۱۰۰۰ ساله و حتی بیشتر، انجام می‌شود. سطح گسترش و ارتفاع این سیلابها بیش از سیلابهایی است که از احتمال رخداد بیشتری برخور دارند. پیش بینی سیلاب طراحی به دو صورت تحلیلی و زمین‌شناسی انجام می‌شود که اغلب مکمل یکدیگرند. عواملی که برای پیش بینی تحلیلی سیلاب مورد توجه قرار می‌گیرند شامل موارد زیر است.
بررسی توپوگرافی بخشی از حوضه آبریز که جریان آب را به منطقه مورد مطالعه تامین می‌کند.
تعیین نوع پوشش سطح زمین (سنگ، خاک، گیاهان)، جهت تخمین نسبت آب جاری شده به آب نفوذی و تبخیرشده.
تعیین بزرگترین رگبار و بارندگی محتمل با توجه به داده‌های موجود.
توجه به فصل، زیرا شرایطی مثل اشباع بودن زمین از آب یا پوشیده بودن سطح آن از برف تاثیر مستقیمی بر جریان سطحی آب دارند.
تعیین ظرفیت ذخیره بستر اصلی رود و دشت سیلابی اطراف آن، تغییرات احتمالی در ظرفیت ذخیره بخشهای پائین رود در آینده نیز مورد توجه قرار گیرد.
طبقه بندی سیل ها
کارشناسان بلایای طبیعی سیل ها را بر اساس احتمال بروزشان در یک دوره زمانی معین طبقه بندی می کنند. رایج ترین طبقه بندی شامل سیل ۱۰ ساله، سیل ۵۰ ساله و سیل ۱۰۰ ساله است. به عنون مثال سیل ۱۰۰ ساله یک رویداد مخرب بسیار بزرگ است که انتظار می رود تنها یک بار در هر قرن اتفاق بیفتد.
اما این تنها یک پیش بینی است. «سیل ۱۰۰ ساله» در واقع به این معنی است که ۱ درصد احتمال دارد چنین سیلی در هر سال اتفاق بیفتد. در دهه های اخیر، سیل های ۱۰۰ ساله زود به زودتر رخ داده اند. این امر ممکن است به دلیل گرم شدن کره زمین و دوره کنونی تغییرات آب و هوایی باشد.
رود سرخ، که در امتداد مرز داکوتای شمالی و مینه سوتا جریان دارد، دارای سیل مزمن است. وقتی سطح آب بیش از ۸.۵ متر (۲۸ فوت) است به عنوان مرحله سیل در نظر گرفته می شود. در سال ۱۹۹۷، سطح رودخانه تقریباً به ۱۲ متر رسید و از این نظر رکورد زد. در سال ۲۰۰۹، سطح رودخانه بار دیگر رکورد زد و به ارتفاع تقریبا ۱۲.۵ متر (۴۰.۸ فوت) رسید. رودخانه ۶۱ روز سیلابی ماند.
سیل های ناگهانی در مدت چند ساعت بارش سنگین ایجاد می شوند. سیل های ناگهانی می توانند بسیار خطرناک باشند، به عنوان مثال بلافاصله یک جویبار را به یک دیواره آبی در حال غرش تبدیل کنند که همه چیز را در مسیرش جارو می کند و در هم می نوردد. بیشترین مرگ های ناشی از جاری شدن سیل در نتیجهسیل های ناگهانی رخ می دهد. در سیل های ناگهانی سیستمی برای طبقه بندی بزرگی سیل ها وجود ندارد.
بیابان ها در مقابل سیل های ناگهانی آسیب پذیرند. وادی ها بستر خشک شده رودها هستند که تنها در طول باران های سنگین جاری می شوند. وادی ها می توانند در طول بروز سیل های ناگهانی خطرناک باشند زیرا به ندرت مناطقی ساحلی دارند که انرژی سیل را کم کند.
شهر جده در عربستان سعودی، در محل چند وادی ایجاد شده و پس از باران های سنگین، سیل ها به طور مکرر رخ می دهند. در سیل جده در سال ۱۳۸۸ بیش از ۱۰۰ نفر کشته شدند. سیل ها به قدری سریع ایجاد شدند که بسیاری از قربانیان در اتومبیل های خود غرق شدند.
