تعریف قصاص
قصاص اصطلاحی فقهی و به معنای مجازات مجرم، به تناسب جرم است. بشر در زمان‌های قدیم برای مجازات مجرمان حدی قائل نبود و ارتکاب جرم ناچیزی کافی بود تا در حق مجرم، مجازات نامحدودی اعمال شود. در شرایع الهی و ادیان آسمانی، مانند اسلام، قانون قصاص وضع شد که به موجب آن مجازات مجرم متناسب با جرم انجام شده مقرر گردید.
اصل قانون قصاص موجب بازدارندگی از وقوع جرم می‌شود، چرا که اگر کسی بداند در مقابل هر جرمی که مرتکب شود، قصاص و مقابله‌ای به مثل خواهد داشت، از ارتکاب جرم دوری می‌کند.
قصاص از نظر اصطلاحی: به معنای تلافی و استیفای عینی جنایتی كه در قتل عمدی، قطع عضو و جرح عمدی بر مجنی علیه وارد شده است می‌باشد به شكلی كه اثر به جای مانده از جنایت عیناً روی جانی اجرا شده و به دست آید.
قصاص نفس و عضو چیست:
قصاص در جنایت قتل عمدی را قصاص نفس می‌گویند و قصاص در جنایات قطع عضو و جرح را قصاص عضو گویند.
شرایط حکم قصاص
ماده ۲۱۹ ـ کسی که محکوم به قصاص است باید با اذن ولی دم او را کشت. پس اگر کسی بدون اذن ولی دم او را بکشد مرتکب قتلی شده که موجب قصاص است.
ماده ۲۲۰ ـ پدر یا جد پدری که فرزندخود را بکشد قصاص نمی‌شود و به پرداخت دیه قتل به ورثه مقتول و تعزیر محکوم خواهد شد.
ماده ۲۲۱ ـ هرگاه دیوانه یا نابالغی عمدا کسی را بکشد خطا محسوب و قصاص نمی‌شود بلکه باید عاقله آنها دیه قتل خطا را به ورثه مقتول بدهند.
تبصره ـ در جرایم قتل نفس یا نقص عضو اگر جرم ارتکابی عمدی باشد و مرتکب صغیر یا مجنون باشد و پس از بلوغ یا افاقه مرتکب ، مجنی‌علیه در اثر سرایت فوت شود مستوجب حکم قصاص نمی‌باشد.
ماده ۲۲۲ ـ هرگاه عاقل دیوانه‌ای را بکشد قصاص نمی‌شود بلکه باید دیه قتل را به ورثه مقتول بدهد و در صورتی که اقدام وی موجب اخلال در نظم جامعه یا خوف شده و یا بیم تجری مرتکب و یا دیگران گردد موجب حبس تعزیری از ۳ تا ۱۰ سال خواهد بود.
ماده ۲۲۳ ـ هرگاه بالغ نابالغی را بکشد قصاص می‌شود.
ماده ۲۲۴ ـ قتل در حال مستی موجب قصاص است مگر اینکه ثابت شود که در اثر مستی به کلی مسلوب الاختیار بوده و قصد از او سلب شده است و قبلا برای چنین عملی خود را مست نکرده باشد و در صورتی که اقدام وی موجب اخلال در نظم جامعه و یا خوف شده و یا بیم تجری مرتکب و یا دیگران گردد موجب حبس تعزیری از ۳ تا ۱۰ سال خواهد بود.
ماده ۲۲۵ ـ هرگاه کسی درحال خواب یا بی‌هوشی شخصی را بکشد قصاص نمی‌شود فقط به دیه قتل به ورثه مقتول محکوم خواهد شد.
ماده ۲۲۶ ـ قتل نفس در صورتی موجب قصاص است که مقتول شرعا مستحق کشتن نباشد و اگر مستحق قتل باشد قاتل باید استحقاق قتل او را طبق موازین در دادگاه اثبات کند.
قصاص در قرآن کریم:
در آیاتی از قرآن کریم به مسئله قصاص پرداخته شده است.
خداوند متعال در آیه ۱۷۹سوره بقره که به «آیه قصاص» معروف است؛ می‌فرماید: (و لکم فی القصاص حیاة یا اولی الالباب لعلکم تتقون)؛ «و برای شما در قصاص حیات و زندگی است‌ای صاحبان خرد، تا شماتقوی پیشه کنید»
