فیلم/ دلایل گرفتگی عروق، پیشگیری و درمان

شریان ها رگ های خونی هستند که خون اکسیژن دار را به سراسر بدن می رسانند. آنها از مغز تا نوک انگشتان پایتان می روند. عروق سالم دارای دیواره ی داخلی نرم بوده و خون به راحتی در آن ها جریان دارد؛ اما برخی از افراد دچار گرفتگی یا انسداد عروق می شوند. عروق مسدود شده نتیجه ی تجمع ماده ای به نام پلاک روی دیواره ی داخلی این عروق هستند. پلاک عروقی میتواند جریان خون را کاهش دهد و در برخی موارد، کلاً آنرا مسدود کند.

چه چیزی سبب انسداد عروق می شود؟

پلاکی که روی دیواره ی داخلی عروق تجمع می کند از مواد گوناگونی ساخته شده که در خون می چرخند. این مواد شامل کلسیم، چربی، کُلِستِرول (Cholesterol)، ضایعات سلولی و فیبرین می شوند. فیبرین ماده ای است که در لخته شدن خون دخیل است. سلول ها در واکنش به تجمع پلاک در دیواره ی عروق، تکثیر شده و مواد اضافی ترشح می کنند که می تواند وضعیت گرفتگی عروق را تشدید کند.

تجمع پلاک افزایش یافته و عارضه ای به نام تصلب شرایین ایجاد می شود. این عارضه باعث تنگ و سخت شدن عروق می شود. هر چند کارشناسان دقیقاً نمی دانند چه چیزی باعث شروع تصلب شرایین می شود، اما به نظر می رسد این فرایند ناشی از آسیب به دیواره ی عروق است. این آسیب که نتیجه اش تجمع پلاک است میتواند نتیجه ی موارد زیر باشد:

بالا بودن کلسترول بد و پایین بودن کلسترول خوب

بالا بودن کلسترول بد یا LDL، اصلی ترین دلیل تشکیل پلاک در عروق است؛ ولی این تمام ماجرا نیست. همه ی افراد کلسترول خوب نیز دارند که به آن HDL می گویند و در خون جریان دارد. HDL می تواند مقداری از کلسترول بد را از پلاک موجود در عروق مسدود شده جدا کرده و آنرا به کبد برگرداند تا از طریق کبد پاکسازی و حذف شود.

فشارخون بالا

داشتن فشار خون بالا، تجمع پلاک را در عروق افزایش می دهد و همچنین انسداد عروق را تسریع می کند.

دود سیگار

دود سیگار (cigarette) میتواند تصلب شرایین را در عروق قلب، پاها و آئورت افزایش دهد. آئورت، بزرگترین شریان در بدن است.

دیابت یا بالا بودن قند جاری در خون

این نیز یکی از عوامل اصلی انسداد عروق است. حتی افرادی که قند خونشان بالاست؛ اما هنوز به مرحله دیابت نرسیده اند، مثلاً شرایطی که در سندرم متابولیک برقرار است، در معرض تشکیل پلاک عروقی قرار دارند.

دیگر ریسک فاکتورهای انسداد عروق شامل سابقه خانوادگی، استرس، بی تحرکی و چاقی (Obesity) می شود. دانستن سابقه خانوادگی تان مهم است.

معمولاً پلاک عروقی از دوران کودکی یا سال های نوجوانی شروع به تشکیل شدن می کند و سپس در میانسالی یا بعدها انسداد عروق رخ می دهد.

خطرات پلاک و انسداد عروق چیست؟

بستگی به این دارد که پلاک عروقی در کجا تجمع یافته باشد. انسداد عروق در قسمت های متفاوت بدن میتواند منجر به عوارض متعددی شود از جمله:

بیماری عروق کرونری

وقتی پلاک در عروق ِ حامل خون به سمت قلب جمع می شود، بیماری عروق کرونری یا بیماری قلبی بوجود می آید. بیماری عروق کرونری میتواند سبب درد در قفسه سینه یا تنگی نفس شود. این عارضه می تواند منجر به حمله قلبی شده و حمله قلبی نیز یکی از عمده ترین علت های مرگ در خیلی از کشورهاست.

بیماری سرخ رگ کاروتید

عروق کاروتید در دو طرف گردن وجود دارند. این عروق، اکسیژن را به مغز می رسانند. تجمع پلاک عروقی در شریان های کاروتید میتواند باعث سکته مغزی (stroke) شود.

بیماری عروق محیطی

اگر پلاک در رگ های خونی حامل خون به سمت پاها تجمع پیدا کنند، از میزان اکسیژنی که به این قسمت ها می رسد کم خواهد شد. کاهش جریان خون میتواند باعث شود درد، بی حسی یا عفونتی جدی در پاهایتان را تجربه کنید.

آیا انسداد عروق علامتی هم دارد؟

در خيلي از موارد، انسداد عروق منجر به علامت خاصی نمی شود تا زمانی که اتفاقی مانند حمله قلبی یا سکته مغزی رخ بدهد. در مواردی دیگر، خصوصاً زمانی که عروق ۷۰ درصد یا بیشتر مسدود می شوند ، تجمع پلاک عروقی می تواند علامت های زیر را ایجاد کند:

درد در قفسه سینه

تنگی نفس

تپش قلب (heartbeat)

ضعف و سرگیجه

تهوع

تعریق

نخستین علامت، درد در قفسه سینه، آنژین نیز نامیده می شود. آنژین میتواند نتیجه ی کاهش جریان خون به سمت قلب باشد. این کاهش جریان خون نیز در اثر تجمع پلاک در عروق منتهی به قلب رخ می دهد.

عروق مسدود شده در بیماری عروق کاروتید ممکن است سبب سکته مغزی به نام حمله ایسکمی گذرا (TIA) شوند. این عارضه علایم زیر را دارد:

احساس ضعف یا کرختی در یک سمت بدن

ناتوانی در حرکت دادن دست یا پا

از دست دادن بینایی در یک چشم

شُل و بریده ادا کردن کلمات

گرفتگی عروق در بیماری عروق محیطی نیز علائم زیر را می تواند داشته باشد:

پا درد

با تأخیر خوب شدن آسیب ها در پاها

سردی پاها

قانقاریا

آیا تست هایی برای تشخیص انسداد عروق وجود دارد؟

بله. تست های گوناگونی برای تشخیص انسداد عروق وجود دارد. پزشک بر اساس علایم و سابقه پزشکی بیمار تعیین می کند چه تستی باید انجام شود.

تست ها شامل غربالگری کلسترول، عکس از سینه با اشعه ایکس، سی تی اسکن ، سونوگرافی، اکوکاردیاگرام، الکتروکاردیوگرام، ام آر آی ، آنژیوگرام و پِت اسکن می شوند.

انسداد عروق یا پلاک عروق چگونه درمان می شوند؟

راهکارهای پيش‌گيري و درمانی متنوعی برای انسداد عروق وجود دارد. چیزی که پزشکتان برای کاهش پلاک عروقی و پیشگیری از انسداد عروق تجویز می کند بستگی به شدت عارضه و سابقه پزشکی دارد.

حتی افرادی که قند خونشان بالاست؛ ولی هنوز به مرحله دیابت نرسیده اند، مثلاً شرایطی که در سندرم متابولیک برقرار است، در معرض تشکیل پلاک عروقی قرار دارند.

تغییرات سبک زندگی

یک سبک زندگی سالم برای مدیریت پلاک عروقی و درمان انسداد عروق لازم است که شامل موارد زیر می شود:

داشتن یک رژیم غذایی که کلسترول و چربی اشباع آن کم باشد، مصرف قند و کربوهیدرات های ساده در آن محدود شده باشد و پُر از میوه و سبزی باشد.

حفظ وزن سالم بدن

سیگار نکشیدن

ورزش منظم

کنترل استرس

کنترل فشار خون و کلسترول

پایین نگه داشتن قند خون (Blood Glucose Level)

رویکردهای مداخله ای یا جراحی

در برخی موارد ممکن است برای درمان انسداد عروق و پیشگیری از تجمع بیشتر پلاک عروقی، نیاز به عمل جراحی باشد. این رویکردها شامل موارد زیر میشوند:

جاگذاری استنت: لوله ی کوچکی به نام استنت که می تواند حاوی دارو باشد، در شریان جا گذاشته می شود تا جریان خون به اندازه کافی حفظ شود. یک کاتتر( لوله باریک) نیز در شریان پا که به قلب می رود جاگذاری می شود و یک استنت نیز در قسمت انسداد جا گذاشته می شود.

جراحی بای پس: در این عمل، از عروق دیگر قسمت های بدن برای میان بُر زدن عروق مسدود شده و کمک به رسیدن خون اکسیژن دار به مقصد مورد نظر استفاده می شود.

بالون آنژیوپلاستی: این شیوه به باز شدن عروق مسدود که کاملاً یا نسبتاً مسدود شده اند کمک می کند. در بالون آنژیوپلاستی از ابزاری استفاده می شود که پلاک را به سمت دیواره ی عروق هُل می دهد و می فشارد.

داروها

یک سری از داروها امکان دارد بتوانند برخی از فاکتورهایی را که منجر به تجمع پلاک عروقی میشوند کنترل نمایند:

داروهای کاهنده کلسترول

داروهای کاهنده فشار خون

آسپیرین و دیگر داروهای رقیق کننده خون که احتمال تشکیل لخته خون را کاهش می دهند.