شب قَدر یا لَیلَةُ القَدر به باور مسلمانان، شب نزول قرآن و مقدّر شدن امور یک‌ساله انسان‌هاست. قرآن در سوره‌های قدر و دخان از این شب سخن گفته است. در قرآن و روایات ارزش شب قدر بیش از هزار ماه دانسته شده است. این شب بافضیلت‌ترین شبِ سال و شب رحمت الهی و آمرزش گناهان است و در آن، فرشتگان به زمین می‌آیند و بنابر برخی از احادیث شیعه، مقدرات سال آینده بندگان را بر امام عرضه می‌کنند.
زمان دقیق شب قدر، روشن نیست، ولی بر اساس بسیاری از روایات، در ماه رمضان واقع شده است و به احتمال زیاد یکی از شبهای ۱۹، ۲۱ و یا ۲۳ این ماه است. شیعیان بر شب ۲۳ رمضان واهل سنت بر شب ۲۷ رمضان تاکید بیشتری دارند.
شیعیان در این شب‌ها با الگوگیری از معصومان(ع)، به شب‌زنده‌داری، خواندن قرآن، دعا و دیگر آیین‌ها و اعمال این شب می‌پردازند. ضربت خوردن و شهادت امام علی(ع) در این شب‌ها نیز به اهمیت آن نزد شیعیان افزوده و سوگواری برای آن امام با آیین‌های شب قدر همراه شده است.
نامگذاری شب قدر
«قَدْر» کلمه‌ای عربی به معنای اندازه، تقدیر و سرنوشت است. درباره اینکه چرا این شب را «قدر» نامیده‌اند، دلایلی ذکر شده است:
عده‌ای می‌گویند: چون مقدرات انسان‌ها و اندازه و قدر رویدادهای سال، در این شب تعیین می‌شود، آن را شب قدر می‌نامند.
گروهی معتقدند اگر کسی این شب را احیا بدارد، صاحب قدر و منزلت می‌شود.
گروهی دیگر نیز می‌گویند: علت نامگذاری، شرافت و قدر والای این شب است.
از شب قدر به نامهای «لیلة‌العظمه» و «لیلة‌الشرف» نیز یاد شده است.
زمان شب قدر
در مورد اینکه شب قدر کدام یک از شبهای سال است، دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد.
دیدگاه شیعه
مفسران شیعه با استناد به ظاهر آیات سوره قدر معتقدند شب قدر اختصاص به شب نزول قرآن در عصر پیامبر(ص) ندارد، بلکه هر سال تکرار می‌شود. روایات بسیاری نیز که به عقیده برخی در حد تواتر است، این مطلب را تأیید می‌کند. با این حال، زمان دقیق شب قدر معلوم نیست و در آیات و روایات، تصریحی به اینکه شب قدر کدام‌یک از شبهای سال است، وجود ندارد. ولی روایاتبسیاری تاکید می‌کند که شب قدر در ماه رمضان واقع شده است.
در روایات شیعه بر احیا گرفتن سه شب ۱۹، ۲۱ و ۲۳ ماه رمضان تاکید بیشتری شده و از میان این سه شب نیز اهتمام به شب بیست و سوم بیش از بقیه شب‌هاست. بنابر روایتی دیگر، شب نوزدهم تقدیرها نوشته می‌شود و در شب بیست و یکم، إبرام (قطعی) می‌گردد در شب بیست و سوم امضای نهایی اتفاق می‌افتد. شب ۲۷رمضان و شب نیمه شعبان هم دو احتمال دیگر برای شب قدر است.
دیدگاه اهل سنت
بیشتر اهل سنت به استناد حدیثی نبوی معتقدند شب قدر یکی از ده شب آخر ماه رمضان است و احتمال شب قدر بودن ۲۷ رمضان، بیشتر از بقیه شب‌هاست. بر این اساس، اهل سنت در این شب به دعا و شب‌زنده‌داری می‌پردازند. برخی از اهل سنت نیز معتقدند شب قدر تنها در زمان زندگی حضرت محمد(ص) هر ساله تکرار می‌شد، اما پس از آن دیگر شب قدری نیست.به گفته برخی دیگر، شب قدر یک شب مشخص در سال نیست و در هر سال شبی نامعلوم است. این عده معتقدند شب قدر، در سال بعثت، در ماه رمضان بوده ولی در سال‌های دیگر ممکن است در ماه‌های دیگر باشد.
تفاوت افق‌ها و تعیین شب قدر
فقط یکی از شبهای هر سال، شب قدر است اما مختلف بودن افق کشورها (مانند افق ایران و عربستان) باعث می‌شود که زمان آغاز ماه رمضان در مناطق مختلف، فرق داشته باشد و به تبع آن، زمان شبهای ۱۹، ۲۱ و ۲۳ ماه رمضان نیز مختلف باشد. فقها درباره این تعارض می‌گویند تفاوت افق کشورها دلیل بر تعدد شب قدر نیست و مردم هر یک از مناطق جهان باید شب قدر و سایر زمان‌های مقدس مانند عید فطر یا عید قربان را طبق افق خودشان تعیین کنند. بر اساس دیدگاه آیت الله مکارم، شب، همان سایه نیمی از کره زمین بر نیمه دیگر آن است و این سایه همراه گردش زمین در حرکت بوده و یک دوره کامل آن، ۲۴ ساعت طول می‌کشد.بنابراین ممکن است شب قدر، یک دور کامل از حرکت وضعی زمین به دور خویش باشد؛ یعنی مدت ۲۴ ساعت تاریکی که تمام نقاط زمین را زیر پوشش قرار می‌دهد. پس شب قدر از یک منطقه شروع می‌شود و تا ۲۴ ساعت ادامه دارد و همه کره زمین شب قدر را درک می‌کنند.
