آرامگاه خمینی کبیر که در ایران به "حرم مطهر" شهره است، در جنوبی ترین نقطه تهران و در کنار گلزار شهدای بهشت زهرا (س) بنا شده است و در نوع خود، در حقیقت مجموعه ای بزرگ و کم نظیر به شمار می رود.
در شب ۱۴ خرداد زمانی که حال امام امت رو به وخامت بود، جلسه ای با حضور مرحوم حاج سید احمد آقا خمینی و بعضی از اعضای دفتر امام و علمای قم و تهران و مسئولین کشور در جماران تشکیل و در مورد محل دفن ایشان نظرهای مختلفی ارائه شد و هر یک از مسئولین و سران نظام و بعضی از مراجع و علما پیشنهاداتی داشتند.
پس از جمع بندی که تهران مناسبت ترین محل برای دفن امام است، با نظر مرحوم حجت الاسلام والمسلمین آقای حاج سید احمد خمینی و دیگران مقرر شد که پیکر امام (س) در نزدیکی شهدای بزرگوار انقلاب اسلامی و بهشت زهرا دفن شود.
گروهی برای موقعیت یابی و انتخاب گزینه برتر به بهشت زهرا و اطراف آن عزیمت و پس از بررسی های همه جانبه، محل فعلی را تعیین نمود و با همکاری سازمان بهشت زهرا منطقه مورد نظر از سوی مالک خریداری و واگذار شد. منابع مالی هزینه های این طرح عظیم از محل کمک های مردمی، اعتبارات، همیاری دستگاه ها و نهادها، نذورات، عایدات و موقوفات تأمین می شود.!
در زمان ارتحال تا اربعین امام خمینی (س)، حرم اولیه با مرکزیت ضریح مطهر شکل گرفت و پوشش آن با استفاده از امکانات موجود در کشور و سازه های فضایی در مدت کمی مسقف شد. گنبد اصلی نیز با استفاده از ۸ ستون و ارتفاع ۸ متر ظهور پیدا کرد. همچنین ۴ گلدسته در شمال، جنوب، شرق و غرب ساخته شد. طول هر کدام از این گلدسته ها به ۹۱ متر می رسد.
حرم مطهر دارای ابعاد ۱۲۶ × ۱۲۶ متر است که به نه مربع ۴۲×۴۲ متر، تقسیم شده است. و چهار ورودی عظیم ضریح مطهر را که در مرکزیت مربع وسط قرار دارد، در بر گرفته است. سبک معماری اسلامی با استفاده از مصالح و هندسه خاص و مدرن از آن نمادی ساخته که هر زائری را مجذوب خود می کند.نمای داخلی حرم که صرفاً بر چهار ستون استوار است، جلوه و عظمت خاصی را به بیننده القا می کند. این طرح تنها دو سال پس از ارتحال حضرت امام (س) نظر مسئولان را به خود جلب کرد و از سال ۱۳۷۰ بخش های اولیه طرح اصلی به اجرا درآمد. در همین راستا یک سال بعد صحن های شرق و غرب به مساحت ۱۲۰ هزار متر مربع زیربنا طراحی و کلنگ اجرای آن زده شد. این دو صحن را که به صحن های شهدا و آقا مصطفی مشهور هستند، دو حیاط بزرگ تکمیل می کنند.
کاربری این صحن پاسخگویی به تمام نیازهایی است که حرم در بخش های مختلف می تواند داشته باشد. برای نمونه می توان از بخش فرهنگی نام برد که موزه حضرت امام (س)، انقلاب و شهدا در این بخش تعریف شده است. همچنین بخش تجاری ـ با توجه به دور بودن مجموعه از شهر ـ شکل گرفت تا پاسخگوی زائرین باشد و در بخش اقامتی و هتلینگ نیز در دو قسمت شمال غرب و شمال شرق مراکزی ایجاد شد تا زائرین به صورت انفرادی، خانوادگی و دسته جات بتوانند در آن مستقر شوند.
وجود بیمارستان مجهز و فوق تخصصی در قسمت جنوب غرب که در حال اتمام است نیز قابل توجه است. باید اشاره کرد که شکل معماری طرح از ابتدا ایده یادگار امام مرحوم حاج سید احمد خمینی (ره) بود. ایشان بر این باور بودند که اگر بشود معماری و شکل کلی حرم، نماد انقلاب عاشورایی حضرت سید الشهدا و یارانشان باشد و نماد خیمه و معماری شیعی خیلی بهتر است و این سبک و سیاق را طراحان به عنوان دستورالعمل سرلوحه قرار دادند.
گنبد اصلی در حرم مطهر بالای ضریح قرار گرفته و ۴ گنبد فیروزه ای که در ورودی صحنین قرار دارد که عملاً صحن اصلی را در برگرفته اند؛ برای همین مجموعاً ۵ گنبد می بینیم که از ۵ تن آل عبا نشان دارد. اصولاً اعداد انتخابی در معماری مجموعه حرم اعدادی با نماد خاص انتخاب شده اند.
تعداد ۵ گنبد نشان پنج تن آل عبا است. ستون های زیر گنبد اول عدد ۸ است که برگرفته از امام هشتم و در آئین ما جایگاه دارد؛ همچنین تزئینات روی در نیز شمسه های ۸ تایی هستند. گنبد ها نیز در سه ارتفاع ۴۲، ۵۷ و ۶۸ متری ساخته شده است که از سال ۴۲، شروع انقلاب، سال ۵۷، پیروزی انقلاب و سال ۶۸، ارتحال امام نشان دارد.
اختلاف نظر بر سر ساخت و ساز در مرقد امام(ره)
برخی می گویند ساده زیستی بنیان گذار انقلاب با این تجملات همخوانی ندارد و برخی معتقداند بنایی برای ماندگاری در تاریخ ساخته اند.
ماجرا از یادداشت انتقادی حجت‌الاسلام مسیح مهاجری - در سرمقاله روزنامه جمهوری اسلامی ۲۸ اردیبهشت ۹۴ – در مورد زرق و برق حرم امام خمینی (ره) شروع شد. نگارنده یادداشت با این استدلال که سکوت و رسانه ای نکردن نگرانی های موجود در این خصوص به مصلحت نیست از آنچه که در سازه مذکور دیده و متعجب اش کرده بود، نوشت. این نوشتار سرآغاز انتقاد به این مساله در رسانه های مختلف بود.
مدیرمسئول روزنامه جمهوری اسلامی با علم به این که از سوی متصدیان به عدم بینش بلند مدت متهم خواهد شد، نوشت «فرهنگ مورد اشاره امام در پاسخ به نامه مربوط به مصلای تهران و آنچه در توصیف سادهزیستی حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها و برتری کوخ‌نشینان بر کاخ‌نشینان فرمودند، محدود به امروز و دیروز نیست بلکه مربوط به تمام زمان‌ها و مکان‌هاست. حرم امام خمینی باید اولین و مهمترین تجلیگاه این فرهنگ باشد تا ترویج آن و ترویج آرمان‌های این نادره دوران میسر گردد.»
بعد از آن با نزدیک شدن سالروز رحلت بنیان گذارانقلاب، سایت جماران تصاویری از مرحله نهایی ساخت و ساز در حرم را که روز چهاردهم خرداد قرار است رونمایی شود، منتشر کرد. انتشار این تصاویر موجی از انتقاد و واکنش را در میان رسانه های جریان اصولگرا به راه انداخت. پس از آن نیز حمید انصاری قائم مقام مرکز حفظ و نشر آثار امام خمینی و سردار شریف مسئول روابط عمومی کل سپاه توضیحاتی را در این خصوص ارایه کردند.
انتقاد برخی رسانه ها این است که بنای کنونی با شیوه زندگی و طرز تفکر امام خمینی تفاوت دارد. موافقان این اقدام و متولیان مرقد نیز در مقابل این بنا را بنایی عمومی می دانند که با تکیه بر آینده نگری و برای استحکام تا قرن های آینده ساخته شده است.
خبرگزاری فارس در مطلبی - با عنوان از امام ما تا امام «آنها»- نوشت «این سازه با تفکر امام راحل هیچ شباهت و تناسبی ندارد. همان امامی که وقتی آقای جمارانی قصد داشت حسینیه را از لحاظ ساختمانی و فرم عمومی اش تغییر بدهد و به اصطلاح مُدِرن کنند، اجازه این کار را ندادند. »
روزنامه کیهان نیز در یک یادداشت انتقادی نوشت «این روزها اگر راهتان به حرم مطهر امام خمینی(ره) افتاده باشد حتما خواهید دید که دیگر از آن مرقد امام مستضعفین و پابرهنگان خبری نیست بلکه با قصری باشکوه روبه رو می‌شوید که نمی‌تواند نماد امام مبارز و مخالف کاخ‌نشین‌ها باشد. ... جالب است که گفته می‌شود بانیان امر برای توجیه این مسئله مدعی شده‌اند که با نگاه به پانصد سال آینده! دست به ساختن چنین قصر باشکوهی زده‌اند!»
گفتنی است برخی رسانه ها نیز در جبهه دفاع از این ساخت و سازها ظاهر شدند. به عنوان مثال سایت اصولگرای مشرق به نقل از سلیمی نمین این مساله را از اشرافی گری جدا کرد و نوشت که «ما اگر برای اماکن عمومی خود خرج کنیم مثلا فرض کنید که سالن‌های تئاتر زیبا بسازیم که همه بتوانند بروند و هنر معماری و مهندسی ما آنجا کاملا بروز پیدا کند نه تنها هیچ اشکالی ندارد و موجب غرور و عزت جامعه می‌شود، بلکه داشتن بناهایی مثل مسجد شیک و مدرن و مجهز همچون مصلی تهران موجب تحقیر جامعه نخواهد بود چرا که این متعلق به همه است از این رو درباره مرقد حضرت امام نیز اینگونه است که اگر با عظمت ساخته شود اشکالی ندارد و نمی‌توانیم بگوییم به طور مثال چون امام علی (ع) ساده‌زیست بود باید حرمش نیز خاکی باشد. نباید این دو مقوله را در هم آمیخت. »
انتقاد به این ساخت و ساز از مرز یادداشت های رسانه ای و استاتوس های فضای مجازی فراتر رفت و به جایی رسید که جعفر شجونی عضو جامعه روحانیت در گفت و گویی – با افکار نیوز – از ضرورت تحقیق و تفحص در این خصوص و جلوگیری از دله دزدی ها سخن گفت.
ادامه این انتقادها و اظهار نظرها متولیان مرقد امام خمینی را نیز به واکنش واداشت. از همین رو محمد علی انصاری دبیر ستاد بزرگداشت مراسم «ارتحال امام خمینی» در جواب منتقدان "زرق و برق" آرامگاه گفت که «حرم امام خانه مردم و خانه تکریم و تعظیم مردم است. ... ما از این که انتقاد بشنویم و به ما گفته شود که کجای کارتان اشتباه است و همچنین از این که در آینده از ما محاسباتی خواسته شود استقبال می‌کنیم اما اگر کسی عنوان کند که چون امام ساده بود پس نباید حرم داشته باشد؛ شاید آن فرد دوست نداشته باشد که مردمی که به حرم می‌آیند آرامش داشته باشند. ... نمی‌توانستیم روی سازه کاه گلی بنا کنیم و بگوییم سادگی یعنی این، اصلا به نظر من چنین رویکردی یک کاریکاتور است.»
گفتنی است، سردار رمضان شریف، مسوول روابط عمومی کل سپاه نیز به این مساله واکنش نشان داد و نسبت به انتقادها هشدار داد و گفت «طی چند روز اخیر شاهد برخی واکنش‌ها نسبت به بازسازی حرم مطهر حضرت امام (ره) در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بودیم، هر چند پیشنهادات و انتقادات مطرح شده پیرامون این موضوع از سر دلسوزی است اما باید با هوشمندی مراقبت کرد تا خدای ناکرده به نوعی عمل نشود که موجبات سوء استفاده دشمنان امام و انقلاب فراهم آید. ... اینکه شبکه منفور و فاسدBBC بعنوان بوق رسوای استعمار پیر انگلیس با سوء استفاده از نظرات مطرح شده در شبکه‌های اجتماعی رندانه و با خباثت بخواهد ساده زیستی امام (ره) را مطرح نموده و ساخت و ساز حرم با شکوه امام (ره) را مغایر با ساده زیستی امام (ره) جا بزند بسیار مضحک و خنده‌دار است. »
به هر حال موج انتقادات رسانه ای نسبت به این موضوع نه تنها فروکش نکرد بلکه بعد از رسانه های اصولگرا به دیگرانی که پیش از آن ساکت بودند هم رسید. روزنامه قانون تصویری از این ساخت و سازها را به عنوان عکس یک خود برگزید و از قول حمید انصاری نوشت «توهین کنندگان یا حسودند یا نادان.»
قانون با چاپ عکسی از مرقد بنیان گذار جمهوری اسلامی نوشت در این ایام که میلیون‌ها نفر از دوستداران امام در این روزها راهی مرقد مطهر ایشان می‌شوند حال و هوای خاصی بر بهشت‌زهرا(س) حاکم شده و بیست وششمین سالگرد بزرگداشت خمینی کبیر به دلیل برخی شیطنت‌ها و انتقام‌گیری‌های سیاسی تحت تاثیرفضاسازی‌های رسانه ای قرار گرفته است.
به نوشته این روزنامه "طرح مسایل مربوط به تجمل در ساختمان مرقد آیت الله خمینی از سوی کسانی صورت می‌گیرد که نسبت به اختلاس‌های گسترده در دولت قبل بزرگوارانه سکوت کرده بودند اما ساخت بنا برای بنیانگذار جمهوری‌اسلامی ایران را پرهزینه و غیرضروری می‌دانند. این توهین‌ها آنقدر تکرار شد که صدای قائم مقام موسسه حفظ و نشر آثار نیز درآورد و به انتقاد گسترده درباره ساخت اشرافی حرم امام راحل واکنش نشان داد."
به نوشته قانون بعد از سخنان انصاری، تندروهایی که سخنان قائم مقام موسسه را به ضرر خود دیده اند اقدام به فضاسازی رسانه ای کرده و کمپین «یادآوری امام به موسسه امام» در شبکه‌های اجتماعی به راه انداختند.
سرمقاله روزنامه فرهیختگان نیز به این موضوع اختصاص داشت. در یادداشت این روزنامه امده است: «کار ساخت آرامگاه امام خمینی پس از رحلت ایشان آغاز شد و همچنان نیز ادامه دارد. پروژه‌ای عظیم که این روزها با انتشار عکس‌های نهایی شده بخش‌هایی از این آرامگاه در سایت‌های خبری و شبکه‌های اجتماعی باعث شده از یک‌سو انتقاداتی مطرح و از سوی دیگر از ساخت چنین آرامگاهی حمایت شود.»
این یادداشت سخنان رییس روابط عمومی سپاه پاسداران را نقل کرده که با مضحک خواندن انتقادات شبکه‌های خبری بین‌المللی پیرامون هزینه‌های احداث حرم امام خمینی گفت: «اینکه سادهزیستی امام را مطرح کنند و ساخت‌وساز حرم باشکوه امام را مغایر با سادهزیستی ایشان جا بزنند بسیار مضحک و خنده‌دار است.»
