پرسش های زيادي با اعلام خبر آزادسازی سهام عدالت برای مردم ایجاد شده است. در این اینفوگرافیک به ۶ سؤال متداول پاسخ داده شده است.
الزامات آزادسازی سهام عدالت
آزادسازی سهام عدالت پس از گذشت ۱۴سال درحالی با ابلاغیه مقام معظم رهبری به مراحل نهایی نزدیک شده است که سازمان خصوصی سازی انتخاب دو روش مدیریت مستقیم و غیرمستقیم را پیش روی ۴۹میلیون نفر مشمول دریافت این سهام قرار داده و جزئیات نحوه اجرایی شدن این امر را به شورای عالی بورس محول کرده است. در این راستا شورای عالی بورس نیز در جلسه فوق العاده به بررسی آزادسازی سهام عدالت پرداخته است. حال جدای از سازوکار تعیین شده از سوی شورای عالی بورس (البته تا زمان تنظیم این گزارش جزئیات دقیق از فرآیند تعیین شده از طرف شورای عالی بورس در دست نبوده است)، آزادسازی سهام عدالت مزایا و معایبی را به دنبال خواهد داشت. در این راستا اسماعیل غلامی، معاون سابق سازمان خصوصی سازی در گفت وگو با « دنیای اقتصاد» به بررسی مزایا و معایب آزاد سازی سهام عدالت پرداخته و معتقد است باتوجه به تاخیری که در طول زمان نسبت به تحقق اهداف واگذاری سهام عدالت پیش آمده است و همینطور به علت ضرورت بهره مندی هرچه سریعتر مردم از منافع سهام خود، لازم است دولت محترم هرچه سریعتر اقدامات مقتضی در جهت تحقق و آزادسازی «عدالت» را به عمل آورد.
تسریع در اقدامات لازم
اسماعیل غلامی، معاون سابق سازمان خصوصی سازی معتقد است: باتوجه به تاخیری که در طول زمان نسبت به تحقق اهداف واگذاری این سهام پیش آمده است دولت محترم باید هرچه سریعتر اقدامات مقتضی را در جهت تحقق موارد ذکر شده در بندهای سه گانه زیر به عمل آورد.
۱- دارندگان سهام عدالت مجازند در محدوده زمانی مشخص مالکیت مستقیم سهام شرکت هاي سرمایه پذیر را انتخاب کنند و به تناسب نقش مدیریتی خود را ایفا کنند.
۲- مقررات موردنیاز جهت انتقال سهام به صاحبان سهام عدالت توسط شورای عالی بورس تدوین و تصویب شود. این مصوبات برای کلیه دستگاه های اجرایی لازم الاجراست.
۳- نسبت به سهام الباقی در شرکتهای سرمایه گذاری استانی، شورای عالی بورس موظف است ضمن تشویق ماندگاری صاحبان سهام در شرکت هاي ذکر شده، از طریق مبادی ذی ربط هرچه سریعتر زمینه ورود آن شرکت ها را در بورس فراهم کند.
از ابلاغیه چنین استنباط می شود که انتظار آزاد سازی سهام سریعتر ازاین بوده است و شاید پس از مهلت قانونی در تبصره ۳ ماده ۶ آیین نامه اجرایی توزیع سهام عدالت و تعیین تکلیف وضعیت و مبلغ سهام سهامداران ۶ ماه پس از دوره ۱۰ ساله (پایان دوره تقسیط) یعنی ۳ سال قبل به علت پرداخت مبلغ سهام واگذارشده باید اجازه فروش سهام خود را داشته باشند. ولی به علت نبود سازوکار لازم این فرصت برای سهامداران میسر نشده است که در ادامه به این موانع و راهکارهای پیشنهادی در سامانه سهام عدالت و تأثير این آزاد سازی در بورس اوراق بهادار خواهیم پرداخت.
ارزش سهام چقدر است؟
قبل از ورود به اصل موضوع این سؤال مطرح می شود که از آنجا که در دست مردم برگ سهام یک میلیون تومانی موجود هست چگونه ارزش سهام سهامداران (غیر سهامداران دو دهک اول و چند میلیون نفری که مابه التفاوت مبلغ یک میلیون تومانی و مبلغ تسویه شده بعد از دوره ۱۰ ساله را پرداخت کرده اند) به مبلغ ۵۳۰ هزار تومان کاهش یافته است؟ آنچه جواب داده می شود این است که با توجه به مهلت ۶ ماهه پس از دوره ۱۰ ساله نسبت به پرداخت مابه التفاوت تسویه نشده (به مبلغ حدود ۴۳۰هزار تا ۵۳۰هزار تومان) اقدام نکرده اند. این مسئله جای بحث حقوقی خواهد داشت، چراکه چطور سهامی به شخصی فروخته و مقرر شده بهای سهام ظرف مهلت ۱۰ سال از محل سود سهام تسویه شود و اگر پس از پایان دوره تقسیط، بهای سهام مورد واگذاری بطور کامل تسویه نشده باشد، خریداران مکلفند حداکثر ظرف مدت ۶ ماه راسا نسبت به پرداخت بدهی و تسویه حساب سهام مورد خریداری اقدام کنند. در غیر اینصورت سازمان خصوصی سازی به میزان مبلغ بدهی تسویه شده سهام مورد وثیقه را آزاد کند و نسبت به وصول مطالبات خود از محل فروش سهام الباقی وفق مقررات اقدام خواهد کرد (تبصره ۳ ماده ۶ آیین نامه اجرایی توزیع سهام عدالت).
با این شرط در فروش سهام مقرر شده دولت از محل فروش سهام الباقی نسبت به وصول مطالبات خود اقدام کند نه این که سهامی را که فروخته به همان قیمت ۱۰ سال پیش پس بگیرد. با اجرای این روش وصول مطالبات، تعداد شرکت های واگذار شده از ۶۴ شرکت به ۴۹ شرکت و مبلغ سهام واگذارشده از ۴۹هزار میلیارد تومان به مبلغی درحدود ۲۷هزار میلیارد تومان کاهش یافته است.
از سوی دیگر از زمان اجرای آزاد سازی سهام از آن تاریخ تا به حال حدود ۳ سال می گذرد ولی چرا و به چه دلیل و با وجود قطعی شدن و پرداخت مبلغ سهام طبق روش اجراشده، آزاد سازی سهام تا به حال میسر نشده است؟
مانع های آزاد سازی سهام عدالت
شاید گفته شود چرا شما که می دانستید این موانع موجود است از اول در قانون و دستورالعمل ها این موانع را برطرف نکرده بودید؟ در این خصوص باید گفت، چه باید گفت و چه باید کرد که چراکه از ما گفتن بود. همانا سازمان خصوصی سازی نتیجه مطالعات و مشکلات اجرای سهام عدالت را توسط گروه تحقیقاتی خود در بهار ۱۳۸۶ تحت نام کتاب، «آسیب شناسی طرح سهام عدالت» منتشر کرده است. شاید هم بهتر باشد از آقای دکتر دانش جعفری وزیر وقت اقتصاد سؤال شود این طرحی که قرار است امروز اجرا شود، در همان زمان هم قرار بود با تغییرات جزیی توسط وزارت اقتصاد اجرا شود و نشد؟ به چه علت و چگونه و به چه دلیل ما مجبور شدیم اوراق سهام عدالت را ظرف یک روز تعویض کنیم. در همین راستا باید عنوان کرد که موانع آزاد سازی سهام عدالت ناشی از ساختار تشکیلاتی سهام عدالت بوده که در نمودار مندرج در صفحه ارائه شده است. فرض می شود استان مربوطه دارای سه شهرستان A، B، C باشد. مردم مستقیما سهام دار شرکت سرمایه گذاری استانی یا سهام دار شرکت هاي سرمایه گذاری استانی نبودند، بلکه سهام دار یکی از شرکت هاي تعاونی سهام عدالت شهرستان بودند. با توجه به اینکه شرکت هاي تعاونی خود دارای قانون مخصوص بخود بوده و امکان پذیرش آن ها در بورس اوراق وجود ندارد، بنابراین بازار رسمی برای انتقال سهام آن ها وجود نداشت و حتی پیشنهاد شد بازاری خاص برای آن ها بوجود بیاید که میسر نشد. باتوجه به ساختار موجود تنها راه برای آزاد سازی سهام عدالت، امکان نقل وانتقال در یک بازار رسمی سهام است. به این ترتیب مردم باید خود مستقیما سهامدار شرکت های سرمایه گذاری استانی بوده یا مستقیما سهام شرکت های قابل واگذاری (از قبیل فولادمبارکه و...) که در پرتفوی سهام شرکت هاي سرمایه گذاری استانی قرار گرفته، را در اختیار گیرند و شرکتهای تعاونی سهام عدالت شهرستان ها حذف شوند. طرحی که با تغییراتی جزیی در سامانه سهام عدالت پیشنهاد شده است.
نگاه به ابهامات موجود
طبق ماده ۷ آئین نامه اجرایی توزیع سهام عدالت، سازمان بورس و اوراق بهادار و سازمان خصوصی مکلفند با همکاري شرکت بورس اوراق بهادار و سایر دستگاه های ذی ربط حداکثر تا پایان سال ۱۳۸۸ تمهیدات لازم را برای پذیرش شرکتهای سرمایه گذاری استانی در بورس فراهم کنند. متأسفانه مشخص نشد به چه دلیل حداقل این پذیرش و تبدیل شرکت های سرمایه گذاری استانی به سهام عام( به استثنای یک استان) و پذیرش آنها در بورس اوراق بهادار صورت نگرفته است. شاید باز هم به دلیل وجود سهامدار بودن شرکت های تعاونی عدالت شهرستان ها و سایر قوانین و مقررات مربوط به شرکت های سهامی عام این اتفاق صورت نگرفته است.
چراکه اگر شرکت های سرمایه گذاری های استانی به سهامی عام تبدیل و در بورس اوراق بهادار یا فرابورس پذیرفته شده بودند و نیازی هم به موافقت مقامات بالاتر نبود. زیرا در بند ۶ ابلاغیه ۸ ماده ای مورخ تیرماه سال ۸۵ که مقام معظم رهبری فرموده بودند خرید و فروش سهام شرکتهای سرمایه گذاری استانی در بورس به میزانی که اقساط آن پرداخت یا مورد تخفیف واقع شده مجاز است، امروز دست کم در اجرای ابلاغیه جدید چندین قدم جلوتر بودیم.
روش های آزادسازی سهام عدالت
همان طور که عنوان شد دو روش مستقیم و غیرمستقیم برای آزادسازی سهام عدالت پیشنهاد شده است.
استفاده از روش سهامداری مستقیم:در صورت انتخاب آزادسازی سهام عدالت به روش مستقیم، مالکیت و مدیریت سهام عدالت به صورت مستقیم و بدون واسطه با لحاظ مراتب ذیل به سهامدار تخصیص و انتقال می یابد.
۱- به میزان سهام تخصیص یافته به هر فرد در شرکت های سرمایه پذیر سهام عدالت و به تناسب ارزش مقطع واگذاری، تعدادی از سهام ۳۶ شرکت بورسی به شما تخصیص خواهد یافت. علاوه بر آن ، این دسته از سهامداران سهام عدالت، به ازای سهام شرکت های غیربورسی سرمایه پذیر سهام عدالت، سهام شرکت های سرمایه گذاری استانی را نیز دریافت خواهند کرد.
۲- در این حالت مسئولیت حفظ، نگهداری و مدیریت سهام اختصاص یافته به عهده سهام دار بوده و در راستای حفظ ارزش سهام تخصیص یافته، قابلیت نقل وانتقال سهام مزبور به غیر و فروش آن براساس محدودیت های زمانی و مقداری تعیین شده توسط شورای عالی بورس صورت خواهد گرفت.
۳- براساس قانون تجارت شما سهامدار محسوب شده و از مزایای سهام تخصیص یافته از جمله سود و ... بهره مند خواهید شد.
۴- دو ماه بعد از تاریخ انتخاب روش ذکر شده میتوانید با مراجعه به سامانه جامع اطلاعات مشتریان (سجام) از تعداد سهام تخصیص یافته نزد شرکت هاي سرمایه پذیر سهام عدالت مطلع شوید.
۵- بهره‌مندي از خدمات قابل ارائه از جمله ایجاد امکان معامله پذیری سهام تخصیص یافته در آینده منوط به مراجعه به سامانه سجام، ثبت نام و احراز هویت در مراکز تعیین شده است.
آزادسازی به روش غیرمستقیم:در صورت انتخاب آزادسازی به روش غیرمستقیم، مالکیت و مدیریت سهام عدالت شما با لحاظ مراتب ذیل از طریق شرکت هاي سرمایه گذاری استانی ساماندهی خواهد شد و شما حق انتقال به غیر و دخل و تصرف در آن را نخواهید داشت.
۱- با این تفویض اختیار، سهام شرکت هاي سرمایه پذیر سهام عدالت متعلق به شما توسط شرکتهای سرمایه گذاری استانی ساماندهی خواهد شد.
۲- سهام مزبور در قالب صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله(۷۰درصد) و صندوق های سرمایه گذاری پروژه استانی (۳۰درصد) ساماندهی خواهد شد.
فواید و معایب روش مستقیم
صرف نظر از این که این اقدام باعث می شود که بورس ایران بزرگترین بورس جهان بشود، ولی بورسی خواهد شد که خود ریسک هایی هم خواهد داشت. همینطور با عدم مدیریت به نحو صحیح، با حباب روبرو خواهد شد. از طرف دیگر از آنجا که اکثر سهامداران کسانی نیستند که پول مازاد خود را به نوعی پس‌انداز کرده باشند، بلکه کسانی هستند که به اجبار یا در اثر توهم ناشی از افزایش شاخص بورس سهام دار شده اند، آنگاه بزرگترین بورس جهان دچار بحران خواهد شد. شاید نمونه آنرا درسرمایه گذاری در موسسات مالی و اعتباری در چند سال گذشته بتوان مشاهده کرد. البته امید است در روش اول نحوه آزاد سازی( روش مستقیم)، سهامداران جدید به سرنوشت بعضی از سهامداران شرکت های سازمان گسترش مالکیت صنعتی سابق دچار نشوند. درخصوص روش اول آنچه مسلم است و از بند های یک الی ۵ آن برداشت می شود با یک مثال ساده بهتر بیان خواهد شد. در این حالت تعداد سهام یک شرکت مثلا تعداد سهام بانک ملت در پرتفوی سهام شرکت سرمایه گذاری استانی به تعداد نفرات سهامدار شرکت های تعاونی عدالت شهرستان های آن استان تقسیم( شرکت های تعاونی عدالت شهرستان نخواهیم داشت) و مشخص خواهد شد که چه تعداد سهام بانک ملت متعلق به هر نفر خواهد بود. همچنین سهام تعلق گرفته براساس قیمت سهم در تاریخی خواهد بود که به شرکت سرمایه گذاری استانی واگذار شده است و نه به قیمت مقطع واگذاری از سرمایه گذاری استانی به سهامدار سهام عدالت. صرف نظر از محدودیت های زمانی و مقداری تعیین شده توسط شورای عالی بورس، سهامداران جدید حقوقی مشابه سهامداران غیرسهامدار عدالت خواهند داشت. البته باید توجه داشت با توجه به شرایط اقتصادی مردم و افزایش شاخص بورس اوراق بهادار و نیاز به نقدینگی، مردم این روش را انتخاب می کنند، زیرا زودتر به پول خواهند رسید. همچنین شرکت های سرمایه گذاری استانی از سهام ۳۵ شرکت مشمول واگذاری بورسی تهیه می شوند ، شرکت هایی که ۸۶ درصد پرتفوی سهام آنها را تشکیل داده اند. از طرف دیگر موضوع نقدینگی که به دست اقشار کم درآمد می رسد مشکل دیگری خواهد بود و این به معنی تورم افسارگسیخته است، معایب دیگر این روش وقتی شروع می شود که سهامدارانی که اطلاعات و دانش بازار سرمایه را ندارند، چه بسا با نگهداری سهام خود روزی دچار حباب بازار سرمایه شوند و به سرنوشت سپرده گذاران موسسات مالی و اعتباری دچار شوند و شاید معایب دیگر برگزاری مجامع عمومی شرکت هاي مشمول واگذاری است که خود کار هرکس نیست و اعصابی آهنی می خواهد که بتواند مجامع چند میلیون نفری آن ها را برگزار و مدیر انتخاب کند.
مزایا و معایب روش غیرمستقیم
در روش دوم سهام مربوط به هر سهام دار عدالت از شرکت هاي مشمول واگذاری در پرتفوی شرکت سرمایه گذاری استانی باقی می ماند. مردمی که تا دیروز سهام دار سهام شرکت هاي تعاونی شهرستان بودند، امروز سهام دار شرکت سرمایه گذاری استانی می شوند. اقبال انتخاب این روش توسط سهامداران به علت عدم دسترسی به نقدینگی لازم در این شرایط اقتصادی کشور بسیار کم است. ضمنا تبدیل این شرکت ها به صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله یا پروژه استانی تغییر چندانی در ماهیت فعالیت این شرکت ها نخواهد داشت. ای کاش همان طور که قبلا اشاره شده بود کلیه سهامداران سهام عدالت مستقیما سهامداران شرکت هاي سرمایه گذاری شده و شرکت هاي سرمایه گذاری استانی تبدیل به شرکت های سهامی عام و در بورس پذیرفته می شدند. به این ترتیب باتوجه به تعداد ۳۰ شرکت سرمایه گذاری استانی نه تنها برگزاری مجامع آن ها و ریسک ناشی از حباب بازار سرمایه کاهش می یافت، بلکه امکان نگهداری سهام شرکت هاي سرمایه گذاری استانی توسط سهامداران بیشتر بود.
- 17
- 5
