ولتر

ولتر

ولتر زاده ۲۱ نوامبر ۱۶۹۴-درگذشته ۳۰ مه ۱۷۷۸ از نام دارترین فیلسوفان و نویسندگان فرانسوی عصر روشنگری است. شهرت او به خاطر ذکاوت خارق العاده اش . مخالفت هایش با کلیسای کاتولیک . حمایتش از آزادی مذهب . آزادی بیان . و جدایی دین از سیاست و شجاعتش در بیان نظریات بی پرده است. تمام شور زندگی او در جستجوی عدالت بود. ولتر در تمام سبک های ادبی و نوشتاری از جمله نمایشنامه . شعر . رمان . مقاله . و نوشته های تاریخی و علمی دست داشت. او بیش از ۲۰ هزار نامه و بیش از ۲ هزار کتاب و کتابچه نوشت. او مانند بسیاری از متفکران عصر روشنگری دئیست بود و در آثارش اغلب به نقد عدم مدارا . تعصب مذهبی . و ساختار قدرت در فرانسه عصر خود می پرداخت

فرانسوا – ماری آروئه که بعدها نام ولتر را بر خود نهاد به سال ۱۶۹۴ در پاریس متولد گردید. وی در هفت سالگی مادر خود را از دست داد و در یک خانواده مذهبی بزرگ شد. او در مدرسه لوئی کبیر توسط عیسویان آموزش دید و در آنجا زبان لاتین و یونانی فرا گرفت . و بعدها در طول زندگی نیز ایتالیایی . اسپانیایی و انگلیسی بطور سلیس و روان یادگرفت. فرانسوا که از دوران کودکی . روح عصیان گری در نهادش نمایان بود . بر خلاف میل پدر . که میل داشت حقوق دان شود . نویسندگی را پیش گرفت. به انجمنی به نام تمپل پیوست و سپس به شاگردی یکی از قضات دادگستری فرانسه درآمد. در سال ۱۷۱۸ اولین تراژدی خود را منتشر ساخت و پس از چندی جایزه آکادمی فرانسه به وی تعلق گرفت.

در سال ۱۷۱۵ اشعاری بر ضد فیلیپ دوم از خاندان اورلئان سرود که باعث زندانی شدن او در باستیل شد. در ایام زندان نام مستعار ولتر را برای خود برگزید. مدت یازده ماه در زندان بود اما با تلاش دوستان و هوادارانش رهایی یافت. در زندان به قدری ضعیف شده بود . که دیگر به آدم شباهت نداشت . در عین حال از استحکام و مقاومت روحی برخوردار بود. پس از مدتی سلامت خود را بازیافت و بی پرواتر از گذشته به جنگ مخالفان آزادی و بیداری حرکت کرد. حکام فرانسه نیز به او اهانت کردند و حتی تا آنجا پیشروی کردند که به وی تهمت بدبینی زدند و اوباش را به جان وی انداختند. در همین زمان . آدریان لوکورور – هنرپیشه معروف تئاتر – در بستر مرگ آرمید. به سنت مسیحیان . کشیشی را به بالین وی آوردند . اما کشیش برخلاف آئین عیسی مسیح با این که خود را نماینده خدای رحمان و رحیم تصور می کرد . نه تنها از این بانوی هنرمند دلجویی نکرد . بلکه با غرور خشونت آمیزی . هنرپیشگی را حرفه ای ننگین شمرد و از او استغفار خواست. وقتی با افکار او مواجه شد . با خشم او را ترک کرد و به تحریک کلیسا . پلیس از دفن او خوداری کرد و جسدش را با آهک و زباله سوزاندند و بر گرمی بازار کلیسا افزودند. ولتر که خود شاهد این رویداد بود . چون یک پاره آتش شد. بر حکومت و کلیسا این دو متحد قدیمی حمله ور شد و خطاب به مردم گفت: « کسی که می گوید: با من هم عقیده شو وگرنه خدا تو را لعن خواهد کرد . به کسی می ماند که به من می گوید: با من هم عقیده شو وگرنه تو را خواهم کشت. » حکم رانان فرانسه که نتوانستند گفتار نیش دار ولتر را تحمل کنند . او را برای بار دوم زندانی کردند و سپس از خاک فرانسه بیرون راندند. ولتر در سال ۱۷۲۶م رهسپار انگلیس شد.

جامعه انگلیس به دلیل انقلاب صنعتی بر مردم سالاری دست یافته و از سایر جوامع اروپائی جلوتر بود و ولتر را سخت تحت تأثیر قرار داده و او را مجذوب ساخت. اقتدار پارلمان . استقلال دستگاه دادگستری . محدودیت قدرت پادشاه . حرمت دانشمندان و هنرمندان و فلاسفه او را به شگفتی و وجد آورد. مراسم تدفین نیوتون و تشریفات ویژه او را هیچ گاه از یاد نبرد

ولتر به سال ۱۷۲۳ منظومه آنریاد به فرانسوی : La Henriade را که درباره سلطنت هانری چهارم بود انتشار داد و در ۱۷۲۴ نمایشی را در پاریس روی صحنه برد. در سال ۱۷۲۵ مجبور شد پاریس را ترک گفته و به انگلستان برود. در این زمان بود که با چند تن از شعرای انگلیسی آشنا گشت و مقالاتی به زبان انگلیسی منتشر کرد. وی به سال ۱۷۲۹ به پاریس مراجعت کرد و تراژدی بروتوس به فرانسوی : Brutus را نگاشت و در سال ۱۷۴۸ نمایشنامه سمیرامیس به فرانسوی : Sémiramis را به قصد رقابت با کره بیون حریف خود نوشت و در سال ۱۷۵۹ کتابی با نام ساده دل کاندید به فرانسوی : Candide ou l’Optimisme به چاپ رساند که در اروپا بسیار محبوب شد. در سال ۱۷۷۶ به انتقاد از آثار شکسپیر پرداخت و قطعات ایرن به فرانسوی: Irène و آگاتوکل به فرانسوی : Agathocle در آن زمان نگاشته شده است

سال ۱۷۲۹م . حکومت فرانسه به ولتر اجازه بازگشت داد. وی که در این زمان سی و پنج ساله بود. با تلاشی خستگی ناپذیر و با شوری قهرمانانه به خلق آثار ادبی و فلسفی پرداخت. ضمناً به پاره ای از قوانین کلیسا بی اعتنائی کرد و مورد غضب کلیسا قرار گرفت. کلیسا او را منحرف و فاسدالاخلاق نامید و مردم را به طرد نوشته او فراخواند ؛ ولی مردم بیدار شده بودند و هم چنان به او تمایل داشتند . حتی بسیاری از دربارهای اروپایی نیز او را دعوت کردند. اکاترینا ملکه روسیه . کریستیان هفتم . گوستاو سوم شاه سوئد و فریدریک بزرگ شاه پروس بیش از دیگران اصرار می ورزیدند. با این همه . ولتر از آموزش محروم بود . بارها کتاب های او را غیرقانونی برشمردند . جمع آوری کردند و سوزاندند. او را مورد تعقیب قرار دادند . در عین حال در سراسر جهان هم تمامی ظاهرپرستان و صاحبان زر و زور از دشمنان او به شمار می رفتند. در سال ۱۷۵۰م وقتی همسر خود را که نویسنده ای هوشمند بود از دست داد . دعوت فریدریک بزرگ را پذیرفت و به پوتسدام در پروس رفت. فریدریک به او احترام زیاد نمود و می خواست او را در مسلک ملازمان دائمی خود درآورد. اما وقتی ولتر زرق و برق مبتذل او را دید . از فریدریک کم کم فاصله گرفت تا این که تصمیم گرفت خاک پروس را ترک کند. اما فریدریک با وی به درستی رفتار نکرد و تمام مرزها را بر او بست. در سال ۱۷۵۵م . دولت ژنو به ولتر پناه داد. وی در گوشه ای دورافتاده به نام فرنی سکونت نمود. اما به زودی از چهار گوشه اروپا بسیاری از پناهندگان سیاسی و فراریان دور او جمع شدند و خانه او را مهمان سرای بی پناهان قرار دادند. وقتی همه این ها جمع شدند . ولتر به عنوان نیایش این جمله را زمزمه می کرد: « خدا مرا از شر دوستانم حفظ کند . من خود از عهده دشمنان برمی آیم! » در بین اطرافیان ولتر از تمام گروه ها مخصوصاً عده ای صنعتگر بودند . ولتر تصمیم گرفت در اطراف زیستگاه خود واحد تولیدی ایجاد نماید. پس آن ها را وادار کرد ساعت تولید کنند . بدین شیوه دهکده محل سکونت او گسترش یافت و شهرک « فرنی-ولتر » به وجود آمد. توقف ولتر در ژنو . بیست سال طول کشید . در این مدت دراز ولتر با همکاری یاران خود دست به تولید ساعت و تجارت زد و در عین حال از فعالیت های فلسفی و ادبی خود دست بردار نبود. از همه مهم تر به مبارزات اجتماعی اش هم ادامه می داد.

در سال ۱۷۳۴ میلادی ولتر پس از سوزانده شدن کتاب « نامه های فلسفی انگلیسی » بار دیگر از کشور گریخت. وی به عمارتی در منطقه ای مرزی به نام Château de Cirey رفت. در آنجا با امیل دوشاتل که همسر مارکوئیز صاحب آن عمارت بود و ۱۲ سال از او کوچکتر بود وارد رابطه شد. رابطه عشقی روشنفکری آنها ۱۶ سال طول کشید. آن دو با هم ۲۱ هزار جلد کتاب جمع آوری و مطالعه کردند که در نوع خود بی سابقه است. شرح این عشق در کتاب « ولتر عاشق » از Nancy Mitford آمده است

در سال ۱۷۵۵ یکی از بدترین فجایع طبیعی قرن هجدهم رخ داد ؛ زمین لرزه لیسبون که بیش از بیست هزار نفر را در جا به کام مرگ کشید. این شهر پرتقالی نه تنها بر اثر زمین لرزه . بلکه به علت سونامی متعاقب آن و سپس آتشی که روزها زبانه می کشید نابود شد. این رنج و نیستی باعث تزلزل ایمان ولتر به خدا شد. او نمی توانست درک کند چطور اتفاقی نظیر این ممکن است جزئی از طرحی بزرگتر در عالم هستی باشد. او مقیاس این درد و رنج را درک نمی کرد. چرا خدایی خوب و عادل باید اجازه رخ دادن چنین اتفاقی را بدهد ؟ این موضوع را هم درک نمی کرد که چرا لیسبون باید هدف چنین حادثه ای باشد ؟ چرا آنجا و نه جای دیگری ؟ ! تفکر در مورد این مسائل . پایه های ایمان او را سست تر از پیش کرد.

در سال ۱۷۶۲م . کاتولیک های متعصب شهر فرانسوی تولوز . به مناسبت قتل ۴۰۰۰ نفر به نام مرتد . جشن گرفتند و شایعه شد در این روز یک جوان پروتستان به دلیل کاتولیک شدن به وسیله پدر خود ژان کالاس ) کشته شده و کلیسا و حکومت مداخله کردند و پدر او را کشته و خانواده او را هم مورد آزار و اذیت قرار داده بودند. خبر این فاجعه دردناک . ولتر عدالت پرست را آنچنان برآشفته کرد که با تمام قدرت به کلیسا و دربار فرانسه حمله کرد . به راستی وجدان اروپا را بیدار کرد. بر اثر مبارزه خستگی ناپذیر او و به دستور پادشاه فرانسه . پرونده قتل جوان بار دیگر به جریان افتاد و بی گناهی خانواده را اعلام کردند. پس از این حادثه . ولتر جان پناه ستمدیدگان اروپای خرافات زده شد و همواره در پاسداری حقوق انسانی اروپائیان تلاش می کرد. ولتر در سال ۱۷۷۷م راهی فرانسه شد. در مرز فرانسه از بیم این که نوشته های ولتر به فرانسه نرسد . همه کالسکه ها و وسائل او را از جمله کالسکه خود او را مورد بازرسی قرار دادند . اما ولتر به طور مختصر توضیح داد که: « غیر از خود من. چیز دیگری که قاچاق به حساب بیاید . وجود ندارد! » حرمت بین المللی ولتر مانع شد که حکومت فرانسه او را تعقیب کند . بنابراین مردم فرانسه توانستند آزادانه از ولتر استقبال کنند.

ولتر تأثیر عظیمی بر توسعه تاریخ نگاری بواسطه ارائه راه های جدیدِ نظر به گذشته داشته است. از کتابهای تاریخی شناخته شده وی می توان به عصر لوئی چهاردهم ۱۷۵۱ و مقالاتی در باب سنن و روح ملتها ۱۷۵۶ اشاره نمود. پیش از او قالب تاریخ نگاری از جنس بررسی شرح دیپلماتیک و وقایع نظامی و جنگی بود . اما او با جایگزین کردن سنن و آداب . تاریخ اجتماعی و موفقیت هایی در علوم و هنرها در بحث از تاریخ نگاری انقلابی را در این عرصه رقم زد. او نخستین کسی بود که تلاش جدی برای نوشتن تاریخ جهان کرد. در این راستا او در این بررسی ها چارچوب الهیاتی را کنار گذاشت و بیشتر بر اقتصاد . فرهنگ و تاریخ سیاسی تأکید کرد. به جای مجموعه ای از ملتها . اروپا را به عنوان یک کل در نظر گرفت . نخستین کسی که بر سهم تمدن شرق بر فرهنگ اروپای میانه تأکید کرد . اما از جانب دیگر . یعنی تضعیف عصر میانه. ولتر نویسندگان را نصیحت می کرد که هر چیزی را که با مسیر معمولی طبیعت تضاد داشت باور نکنید.

گرچه او شر را در صفحات تاریخ یافت می نمود . اما او مکرراً باور داشت که اتّکاء به عقل و آموزش توده بیسواد می تواند منجر به پیشرفت شود. از کارهای تحقیقی وی می توان تاریخ روسیه و فرهنگ فلسفی و عصر لویی چهاردهم و مقالاتی در باب سنن و روح ملتها ۱۷۵۶ ارا نام برد. از دیگر آثارش مرگ قیصر و دوشیزه اورلئان قابل ذکرند.

بی شک مهم ترین اثری که در دنیای امروز . ولتر را بدان می شناسند رمان « کاندید » ساده دل است. این کتاب که یک رمان کوتاه فلسفی است درواقع دیدگاه خوشبینانه بشر به جهان را که توسط کسانی چون الکساندر پوپ و لایب نیتس تبلیغ می شد مبنی بر اینکه دنیا بهترین جهانِ ممکن برای زندگی کردن است که خداوند می توانسته بیافریند به تمسخر می گیرد. زیرکی او در این بود که نام خود را از عناوین کتاب حذف کرد . والّا قطعاً بار دیگر به دلیل تمسخر باورهای دینی زندانی می شد.

برخلاف سایر فلاسفه که اکثراً در فقر می زیستند . او ثروتمند بود. در جوانی عضو سندیکایی بود که با پی بردن به نقطه ضعفی در بخت آزمایی دولتی . تمام بلیت های آن را خرید و صاحب ثروت زیادی شد.

نظیر بیشتر اندیشمندان عصر روشنگری . ولتر . با دلایل عقلائی . و نه دیانت مبتنی بر تعالیم مسیح که اجرای آن بر دوش کلیسا بود . به خدا باور داشت . از این رو . وی دئیست به حساب می آمد. وی بر آن نبود که ایمان مطلق برای اعتقاد به خداوند . ضروریست. ولتر چنین می نگارد: « ایمان چیست ؟ باور بدان است که کدام یک . بدیهی است ؟ خیر. در ذهن من کاملاً بدیهی است که هستی ضروری . ذاتی . ابدی و هوشمندی موجود است. این موضوع ایمان نیست ؛ بلکه موضوع عقل است. » اما بیشتر او را به دلیل مخالفت با کلیسای کاتولیک آته ایست . یعنی ناباور به خدا قلمداد کرده اند. قائلان به این باور گفته ای از ولتر را که « اگر خدایی هم نمی بود . می بایست او را ساخت » مبنای کار قرار داده اند . اما با اندکی التفات به نامه ها و نوشته های ولتر می توان احساسات راستین وی را در باب خدا مشاهده کرد. نقل است که او گفته تنها مشاهده آسمان بالای سرم و ستارگان در شب برای من کافیست تا بدانم خدایی هست.

ولتر در فوریه ۱۷۷۸ پس از ۲۸ سال به پاریس بازگشت. قصد داشت در تمرین اجرای نمایش ایرن شخصاً حضور داشته باشد. این بازگشت بعد از سال ها دوری با استقبال زیاد هوادارانش مواجه شد ؛ در روز ۱۰ فوریه بیش از ۳۰۰ نفر از او دیدن کردند. با این حال این سفر به بیماری ولتر هشتادوچهارساله منجر شد. در ماه مارس بهبودی نسبی یافت و در ۳۰ مارس از فرهنگستان فرانسه بازدید کرد. این بازدید در میان شور و استقبال حضار انجام شد. در ماه مه بیماری او به وخامت گرایید. گفته می شود که بیماری ولتر در روزهای منتهی به مرگ او همراه با درد زیادی بوده است . همین درد شایعات زیادی از طرف دوستان و دشمنانش در مورد چگونگی مرگ و آخرین گفته ها و کرده های او را دامن زد. او که دو ماه قبل از مرگ اعلام کرده بود که به خدا و انسانها عشق می ورزد . دچار سکته شد و دو ماه در حال احتضار بود. معروف است که مرگ او چنان دردناک بود که پرستار او گفته اگر تمام ثروت اروپا را هم به من بدهند دیگر بر بالین یک آتئیست در حال مرگ حاضر نخواهم شد.

آخرین ساعت زندگی و مرگ

ولتر در برابر سه شکنجه گر جلاد مقاومت می کند و خود را به هذیان گویی می زند. کشیشان در صدد بازگشت بودند . که « فرساک » غفلتاً و به عنوان آخرین سؤال . از محتضر می پرسد . « آیا به خدای عیسای مسیح ایمان دارید » ؟ ولتر ناچار مشتی بر سر فرساک زده . او را به سوی خود می کشد . خطاب به او و با لحنی نفرت انگیز . می گوید: “بگذارید راحت بمیرم”! ولتر در ساعات آخر زندگی گرفتار دو زن جانی و بی شرف به نام های « باردی » و « روژه » می شود که به عنوان مراقبت از بیمار گمارده شده بودند. در واقع این موجودات بی رحم . از دادن آب آشامیدنی . به ولتر خودداری می کنند و بیمار را به وضع ناهنجاری می اندازند. افسانه هایی ساخته می شود . که ولتر پیش از مرگ به عذاب الهی و آتش دوزخ گرفتار شد. معروفترین و مستندترین جمله ای که در هنگام مرگ از او ثبت شده این است که در پاسخ به راهبی که از او خواست تا از شیطان برائت بجویٓد . ولتر به طعنه گفت :” آه ای مرد مؤمن . اکنون زمان مناسبی برای دشمنِ جدید تراشیدن نیست

سرانجام ولتر در ۳۰ مه ۱۷۷۸ بدرود زندگی گفت. به دلیل عقاید ضدکلیسایی ولتر مقام های کلیسا قصد داشتند او را از آیین خاکسپاری مسیحی محروم سازند. به همین دلیل بلافاصله پس از مرگ دوستانش جنازه او را به کلیسایی محلی منتقل کرده و به سرعت آداب خاکسپاری مسیحی را به صورت کامل اجرا نمودند. ساعت ۱۱ شب و در سایه تردستی کشیش مهربانی به نام « مینگو » جسدش . شبانه و مخفیانه در صومعه « سلی یر » به خاک سپرده می شود . در حقیقت جسدش در خفا پایتخت را ترک می کند. فرمان ممنوعیت مراسم مذهبی خاکسپاری ولتر پس از اجرای مراسم به این کلیسای محلی رسید. پس از انقلاب فرانسه . در سال ۱۷۹۱ بقایای جسد ولتر به پاریس منتقل و با شکوه تشییع شد. در سال ۱۷۹۱ مجمع ملی انقلاب پیروزمند فرانسه لویی شانزدهم را مجبور کرد اجازه دهد جسد ولتر به پانتئون آورده شود. روی سنگ قبر ولتر این عبارت نوشته شده است « در این جا ولتر آرمیده است » .

خاکسپاری مخفیانه

سرانجام ولتر در ۳۰ مه ۱۷۷۸ بدرود زندگی گفت. به دلیل عقاید ضدکلیسایی ولتر مقام‌های کلیسا قصد داشتند او را از آیین خاکسپاری مسیحی محروم سازند. به همین دلیل بلافاصله پس از مرگ دوستانش جنازه او را به کلیسایی محلی منتقل کرده و به سرعت آداب خاکسپاری مسیحی را به صورت کامل اجرا نمودند. ساعت ۱۱ شب و در سایه تردستی کشیش مهربانی به نام «مینگو» جسدش، شبانه و مخفیانه در صومعه «سلی یر» به خاک سپرده می‌شود، در حقیقت جسدش در خفا پایتخت را ترک می‌کند. فرمان ممنوعیت مراسم مذهبی خاکسپاری ولتر پس از اجرای مراسم به این کلیسای محلی رسید. پس از انقلاب فرانسه، در سال ۱۷۹۱ بقایای جسد ولتر به پاریس منتقل و با شکوه تشییع شد. در سال ۱۷۹۱ مجمع ملی انقلاب پیروزمند فرانسه لویی شانزدهم را مجبور کرد اجازه دهد جسد ولتر به پانتئون آورده شود. روی سنگ قبر ولتر این عبارت نوشته شده‌است «در این‌جا ولتر آرمیده‌است».