زندگینامه امامزاده صالح تهران و محل دفن ایشان

زندگینامه امامزاده صالح

چکیده بیوگرافی امامزاده صالح

نام کامل: امامزاده صالح بن موسی کاظم

نام پدر: اما موسی کاظم (ع)

محل دفن: تهران، شهرستان شمیرانات، شهر تجریش

تاریخ تاسیس بارگاه: قرن پنجم هجری قمری

روز بزرگداشت: ۵ ذیقعده

خویشاوندان : فرزند موسی کاظم و برادر علی بن موسی الرضا و برادر فاطمه معصومه

زندگینامه امامزاده صالح

باورها و اعتقادات مذهبی، نقشی پررنگ در شکل گیری فرهنگ و هویت ایرانیان داشته است. احترام به سادات و نوادگان پیامبر اکرم (ص) از جمله این باورهاست. از این رو، در طول تاریخ ایران، امامزادگان همواره به عنوان واسطه های فیض الهی و امامان معصوم (ع) مورد توجه مردم قرار داشته اند. آرامگاه این بزرگواران، به اماکن زیارتی تبدیل شده و مردم برای طلب حاجت، شفا و دفع بلا به آنها توسل می جویند.

در منابع تاریخی، روایت های مختلفی درباره نسب و هویت امامزاده صالح ذکر شده است. برخی از روایات، ایشان را با نام "صالح بن موسی کاظم" (ع) معرفی می کنند؛ یعنی از فرزندان بلافصل امام هفتم شیعیان، حضرت امام موسی کاظم (ع) به شمار می آورند. امامزاده صالح برادر امام رضا (ٔع) می باشند. 

ایشان از جمله سادات عالی رتبه ای هستند که بعد از شنیدن ولیعهدی امام رضا (ع) در قرن دوم از عراق به ایران مهاجرت کردند. سپس از طرف کره رود به طرف شمیران حرکت کردند. زمانی که به تجریش امروزی رسیدند در زیر یک درخت چنار بزرگ که در نزدیکی چشمه ساری بود به شهادت رسید. پیکر پاک ایشان در روستای تجریش و در نزدیک همان چنار قدیمی به خاک سپرده شد.

زندگینامه امامزاده صالح، مرقد امامزاده صالح

نسب امامزاده صالح

به طوریکه در کتاب کنزالانساب درباره ایشان می نویسند:

«امامزاده صالح فرزند امام موسی کاظم است؛ که به شهرری آمده و در روستای تجریش ایشان را به قتل رسانده‌اند.»

همچنین در زیارتنامه ایشان نیز به همین موضوع اشاره می شود، کتیبه ای قدیمی که در گذشته بر سردر ورودی رواق قرار داشت نیز این موضوع را تایید می کند. براساس اسناد تاریخی موجود؛ این امامزاده در اردبیل زندگی می کرده اما بعد از کشته شدن، سرش را از تن جدا کرده و برای حاکمان ری فرستاده می شود. اما شیعیان سر ایشان را در روستایی نزدیک به شهر ری که امروزه به عنوان تجریش شناخته می شود، به خاک می سپارند، همین موضوع سبب شده است که اکنون دو امامزاده به این بزرگوار نسبت داده شود. 

براساس آنچه عنوان می شود، فرزندان امامزاده صالح همراهش به ری آمده بودند به همین دلیل برخی از بقعه ها در تهران به وی نسبت داده می شوند.

شهادت امامزاده صالح

درخصوص داستان شهادت این امامزاده روایت می شود که ایشان تحت تعقیب فردی به اسم حسن از پل کرخ یا کرج امروز عبور می کند اما تعقیب کننده ایشان را در نزدیکی همان چنار قدیمی نزدیک به چشمه ساری گرفتار کرده و سپس به شهادت می رساند. اهالی محلی نیز به دلیل احترامی که برای ائمه قائل بوده اند، برای ایشان مرقد و بارگاهی برپا می کنند و آن را منشاء برای خیر و برکت خود معرفی می کنند. 

امامزاده صالح از جمله زیارتگاه های داخل تهران است که بیشترین زائران را به خود اختصاص می دهد. 

سید مرتضی علم الهدی رازی می نویسد: «امام موسی بن جعفر (علیه السلام) دارای فرزندان زیادی بوده اند. یکی از آنان صالح ابن موسی الکاظم (علیه السلام) است که در اواخر قرن دوم از عراق به سمت ایران کوچ می کند. گویا شخصی به نام حسن بهبهانی در پل کرخ، که امروز به کرج مشهور است در تعقیب امامزاده بوده و چون خدای تعالی درجه شهادت برای ایشان نوشته بود، در باغ جنت گلشن، زیر درخت چنار بزرگی نزدیک چشمه ساری ایشان را به شهادت می رسانند.

زندگینامه امامزاده صالح و شهادت ایشان

همه چیز درباره بقعه امامزاده صالح

بنای اولیه بقعه امامزاده صالح در قرن پنجم هجری قمری ساخته شد و سپس در سال ۶۱۷ هجری قمری مورد تخریب مغولان قرار گرفت. بنای اولیه و اصلی این مرقد به صورت چهارگوش بوده و یک کتیبه قدیمی نیز در سردر ورودی دیده می شد، که البته امروزه دیگر اثری از آن نیست. براساس همین کتیبه بازسازی بنای حرم به دوره ایلخانان در قرن هفتم یا هشتم هجری مربوط است، سپس در دوران صفویه و افشاریه نیز بخش هایی به بنای اصلی بقعه اضافه شدند. 

پیش از دوره قاجار؛ بنایی در اطراف حرم دیده نمی شد اما بعد از اینکه زمین های اطراف توسط شاهزادگان وقف شدند، بنای حرم گسترش پیدا کرد و گند، کاشی و نقاشی های دیواری به بقعه اضافه شدند. ساخت سالن اجتماعات، افزودن ایوان شمالی به فضای داخل حرم و تجدید کاشی‌کاری گنبد از جمله تغییرات دوره پهلوی بود.

بعد از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، گنبد با کاشی های جدید ساخته شد همچنین اقداماتی شامل ساخت ایوان جنوبی و غربی، تسطیح و هم‌تراز کردن صحن‌های مختلف و گسترش شبستان جنوبی در دو طبقه صورت گرفت. 

در صحن این امامزاده یک درخت چنار قطور و کهنسال وجود داشت که گویا امامزاده در کنار این درخت به شهادت رسیدند. این درخت در سفرنامه ی افراد مشهوری نظیر مارکوپولو، دیالافوا، اولیویه آورده شده است اما بعد از مدتی می خشکد و درنهایت نیز قطع شد. بنای امامزاده در تاریخ ۱۳۵۱/۱/۲۸ به شماره ۹۰۹ در لیست آثار ملی ایران‎ ‎قرار گرفته و به ثبت رسید.

مرقد امامزاده صالح به عنوان یکی از کانون های زیارتی، فرهنگی و گردشگری تهران محسوب می شود که براساس آمار به دست آماده روزانه میزبان حدود ۳۰ هزار زائر است. از آنجایی که این مرقد در محدوده مرکزی تجریش قرار دارد؛ رفت و آمد زائران به تدریج بازار تجریش را نیز شکل داد. 

در زمان های مقدسی مانند عید فطر، قربان، غدیر، عاشورا و تاسوعا، لحظه سال تحویل خورشیدی و... زائران بسیاری به حرم م آیند. شب های قدر و روزهای سوگواری برای شهادت ائمه مراسم های سینه زنی و تعزیه در بازار تجریش و حرم امامزاده برگزار می شود. 

در گذشته در حیاط و صحن امامزاده صالح اموات را دفن می کردند، به همین جهت قبرهایی را در صحن می توانستیم مشاهده کنیم اما امروزه بعد از گذشت چندین سال سنگ قبرها از بین رفته اند و تنها تعداد معدودی وجود دارند. طاهره صفارزاده و شهدای هسته‌ای ایران از جمله افراد معروف مدفون در حرم هستند.

مکان قرار گیری امامزاده صالح در کنار میدان تجریش و ضلع جنوب شرقی، منطقه شمیران و شمال تهران است. ورودی شمال و شمال غربی و شرقی نیز به بازار تجریش وصل می شود. در قسمت ورودی غربی نیز پایانه حمل و نقل شهری برای رفاه حال زائران وجود دارد. در شمال صحن نیز مسجدی به مساحت یکصد متر مربع وقف شده است.

آئین و نذورات مرتبط با امامزاده صالح

یکی از نذور خاص در امامزاده صالح مربوط به بسته های نمک است و دلیل این شکل از نذر هم اینگونه آورده شده است که در گذشته به دلیل عدم دسترسی به وسیله نقلیه و صعب العبور بودن تجریش در زمستان، زائران نمک همراه خود می آوردند تا مسیر خود و زائران دیگر را باز کنند. 

از جمله دیگر نذور امامزاده صالح آش، نان، پنیر و سبزی است. همچنین در روزهای چهارشنبه نیز به دلیل اعتقادی که جهت تعلق این روز به موسی بن جعفر است، زائران در حرم فرزندش امامزاده صالح جمع می شوند.

زندگینامه امامزاده صالح و محل دفن ایشان

روز بزرگداشت امامزاده صالح

متولیان مسئول امامزاده صالح ۵ ذیقعده را به عنوان روز بزرگداشت امامزاده تعیین کرده اند. در این روز مراسم هایی جهت بزرگداشت و عرض ارادت به آستان امامزاده برگزار می شود. 

فیلم مستندی به کارگردانی بابک مینایی درباره شمیران، تاریخچه و نقش این مکان زیارتی بر مردم تهران ساخته شده است. 

زندگینامه امامزاده صالح؛ قسمت داخلی مرقد امامزاده صالح

زیارت نامه امامزاده صالح

السَّلامُ عَلَیکَ اَیُّهَا السَّیِّدُ الزَّکِیُّ، اَلطّاهِرُ الوَلِیُّ، وَالدّاعِی الحَفِیُّ؛ اَشهَدُ اَنَّکَ قُلتَ حَقّاً، حَقّاً، وَنَطَقتَ حَقّاً وَصِدقاً، وَدَعوتَ اِلی مَولایَ وَمَولاکَ، عَلانِیَةً وَسِرًّا، فازَ مُتَّبِعُکَ، وَنَجا مُصَدِّقُکَ، وَخابَ وَخَسِرَ مُکَذِّبُکَ، وَالمُتَخَلِّفُ عَنکَ، اَشهَد لی بِهذهِ الشَّهادَةِ، لِاَکونَ مَنَ الفائِزینَ بِمَعرِفَتِکَ وَطاعَتِکَ، وَتَصدیقِکَ وَاتِّباعَکَ، وَالسَّلامُ عَلَیکَ یا سَیِّدی وَابنَ سَیِّدی. اَنتَ بابُ اللهِ المُؤتی مَنهُ، وَالمَأخوذُ عَنهُ، اَتَیتُکَ زائِراً، وَحاجاتی لَکَ مُستَودِعةً، وَها اَنَا ذا اَستَودِعُکَ دینی وَاَمانَتی، وَخَواتیمَ عَمَلی، وَجَوامِعَ اَمَلی اِلی مُنتَهی اَجَلی، وَالسَّلامُ عَلَیکَ وَ رَحمَةُ اللهِ وَبَرَکاتُه.

سلام بر تو ای آقای پاک و پاکیزه و سرور من و ای دعوت کننده (به حق) به مهربانی، گواهی دهم که تو حق گفتی و به حق و راستی سخن کردی و (مردم را) آشکارا و نهان بسوی مولای من و مولای خودت دعوت فرمودی رستگار شد پیرو تو و نجات یافت تصدیق کننده ات و نومید و زیانکار شد تکذیب کننده ات و آن کس که با تو مخالفت کرد گواه باش برای من این گواهی را تا من بوسیله معرفت و اطاعت تو و تصدیق و پیروی کردنت از زمره رستگاران باشم و سلام بر تو ای آقای من و ای فرزند آقای من توئی درگاه خدا که از آن درآیند و (معالم دین را) از آن بگیرند آمده ام به درگاهت برای زیارت و حاجتهای خود را به تو سپرده ام و من اکنون به تو می سپارم دینم و امانتم و سرانجام کارهایم و همه آرزوهایم را تا پایان عمرم و بر تو باد سلام و رحمت خدا و برکاتش.

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش