دیکتاتوری و دیکتاتور در اصل مقامی بود در جمهوری روم باستان که برای هنگام بحران به کسی واگذار می‌شد. در این هنگام فردی اختیار کامل حکومت و ارتش را را برای مدت محدود (معمولا شش ماه) به دست می‌گرفت.
از این رو، دیکتاتوری رومی نوعی قدرت قانونی بود. ولی در اواخر دورهٔ جمهوری سردارانی که قدرت حکومت را از راه‌های غیرقانونی در دست گرفتند، این عنوان را به خود بستند و دیکتاتوری صورت غیر قانونی یافت. سولا و یولیوس سزار محدودیت‌های دیکتاتوری را برداشتند و خودسرانه حکومت کردند.
از آن پس، دیکتاتور عنوان کسی شد که بدون داشتن مقام پادشاهی با اقتدار کامل و بدون محدودیت قانونی، بر دولت فرمانروایی می‌کند.دیکتاتوری نوعی قدرت‌مداری است که چند از این ویژگی‌ها را داشته باشد:
الف- در کار نبودن هیچ قانون یا سنتی که کردار فرامانروا (یا فرمانروایان) را محدود کند و یا آنکه فرمانروا با قدرت نامحدود خود آنها را زیر پا گذاشته باشد.(به زبان امروزی خود را از تمام قوانین (شهر) بالا دانستن)
ب- به دست آوردن قدرت دولت با شکستن قانون‌های پیشین
پ- نبودن قاعده و قانونی برای جانشینی (جانشینی پس از خود یا جانشینی مسئولین موجود در منطقه و یا حوزه تحت تسلط دیکتاتور)
ت- به کار بردن قدرت در جهت منافع گروه اندک (به عنوان مثال حامیان دیکتاتور که در به تخت نشستن آن کمک های فراوانی به او داشته اند)
ث- فرمانبرداری مردم از قدرت دولت تنها به سبب ترس از آن (ترس ازمرگ، بی کاری،تبعید،تنزل درجه مدیریتی)
ج انحصار قدرت در دست یک نفر (قدرت اصلی را در انحصار خود و امور دیگر را که پایه این قدرت هستند به نزدیکان درجه ۱ واگذار می کند)
چ- به کار بردن ترور به عنوان وسیله اصلی کاربست قدرت (ترور تبلیغاتی، ترور شخصیتی،ترور رسانه ایی و اقداماتی برای تخریب چهره رقیب که در اکثر مواقع منجربه مرگ مخالف میشود)
دیکتاتوریهای معاصر اغلب یا بعنوان رهبر یک حزب یا به کمک پیروان خود از طریق شورش یا کودتا حکومت را بدست می‌گیرند و یا از طریق قانون اساسی بر سر کار می‌آیند و بتدریج حکومت دیکتاتوری بوجود می‌آورند. دیکتاتورها نوعاً به اتکاء یک حزب رسمی و کمک پلیس مخفی و تبلیغات شدید بحکومت ادامه می‌دهند
همچنین دیکتاتور به فرمانروا و در بیش تر موارد پایه‌گذار یک نظام حکومتی استبدادی اطلاق میشود. معنای این واژه در تعاریف جدید خود در بسیاری از مواقع با بی رحمی و ستم همراه می‌گردد. دیکتاتور در واژه به معنی «کسی که دیکته می‌کند» و در اصطلاح، در ابتدا با رویکردی نامنفی در اشاره به مجری یک سازوکار خاصّ حکومتی در روم باستان که دیکتاتوری نام داشت و در معنای جدید و در اشاره‌ای منفی به دیکتاتوریهای نوین به معنی «خود رای» و «مطلق‌العنان» است. در ابتدا عنوان هریک از قضاتی که در روم قدیم در مواقع خطیر و بحرانی برای اداره امور کشور از طرف کنسول‌ها برای مدت شش ماه با اختیارات فوق‌العاده انتخاب می‌شدند دیکتاتور نام داشتند. دیکتاتور معاونی با عنوان ماگیستر اکویتوم انتخاب می‌کرد. انتخاب دیکتاتور از ۴۳۰ ق.م. معمول شد و در اواخر قرن ۳ ق.م. منسوخ شد. «سولا» دوباره آن را بدون قید مدت برقرار کرد. پس از قتل ژولیوس سزاردیکتاتوری رسماً ملغی شد. دیکتاتوریهای معاصر اغلب یا به عنوان رهبر یک حزب یا به کمک پیروان خود از طریق شورش یا کودتا حکومت را بدست می‌گیرند یا از طریق قانون اساسی بر سر کار می‌آیند و به تدریج حکومت دیکتاتوری به وجود می‌آورند. دیکتاتورها نوعاً به اتکاء یک حزب رسمی و کمک پلیس مخفی و تبلیغات شدید به حکومت ادامه می‌دهند. (دائرة المعارف فارسی).
باید توجّه داشت که اگرچه نام‌های مستبد، تمامیّت خواه، خودکامه، جبّار و یکّه سالار، مترادفات هر یک از آنها و نیز نام نظام‌های حکومتی تحت فرمانرواییشان در ادبیّات و محاورات سیاسی اغلب به یک معنا به کار می‌روند، هم معنا نبوده و در علم سیاست دارای تعاریف جداگانه می‌باشند.
آدولف هیتلر و ژوزف استالین بزرگترین دیکتاتوران تاریخ می‌باشند. البته در بین تاریخ‌دان‌ها و کارشناسان، این اختلاف وجود دارد که آیا هیتلر بزرگترین دیکتاتور تاریخ است یا استالین؟ اما در این که این دو بزرگترین دیکتاتوران تاریخ می‌باشند شکی نیست. آدولف هیتلر، رهبر کاریزماتیک حزب ملی سوسیالیست کارگران آلمان (حزب نازی) بود. او بین سال‌های ۱۹۳۳ تا ۱۹۴۵ صدر اعظم آلمان و از ۱۹۳۴ به بعد، هم‌زمان در مقام پیشوای رایش آلمان بزرگ نیز حکومت کرد.
یوسیف ویسارینویچ جوگاشویلی ژوزف استالین رهبر و سیاست‌مدار کمونیست شوروی بود که از اواسط دهه ۲۰ تا مرگش در ۱۹۵۳ رهبر عملی حزب کمونیست اتحاد شوروی بود.
او در شهر گوری در گرجستان که آن زمان بخشی از امپراتوری روسیه بود به دنیا آمد و در ۱۹۲۲ به مقام دبیر کل حزب کمونیست اتحاد شوروی رسید. پس از مرگ ولادیمیر لنین، استالین موفق شد در مبارزه قدرت در دهه ۲۰ بر لئون تروتسکی پیروز شود و رهبری حزب را در دست گیرد. در دهه ۱۹۳۰ استالینتصفیه کبیر را آغاز کرد که به کمپینی از سرکوب سیاسی، دستگیری و قتل مخالفان معروف است که در ۱۹۳۷ به اوج رسید. او غیر قانونی به قدرت رسید.
