شاه نعمت الله ولی؛ عارف نامدار و شاعر پرآوازه ایرانی

شاه نعمت الله ولی

چکیده بیوگرافی شاه نعمت الله ولی

نام کامل: نعمت الله بن عبداللََّه بن محمد بن عبداللََّه بن کمال الدین يحيي کوهبنانی کرمانی

تاریخ تولد: ۱۴ ربیع الاول۷۳۱ هجری قمری

محل تولد: کوهبنان یا حلب سوریه

نام های دیگر: شاه نعمت‌الله، شاه نعمت‌الله ولی، رئیس‌السلسله

پیشه: فلسفه و تصوف

مکتب: عارف و تصوف

آثار: شرح لمعات، رساله‌های شاه نعمت‌الله ولی

نقاشی شاه نعمت الله ولی

زندگینامه شاه نعمت الله ولی

نعمت الله بن عبداللََّه بن محمد بن عبداللََّه بن کمال الدین يحيي کوهبنانی کرمانی در ۱۴ ربیع الاول ۷۳۱ هجری قمری در حلب یا بنابر یک عنوان دیگر در کوهبنان شهر کرمان به دنیا آمد. برخی از محققان اعلام کرده اند که وی از جمله نوادگان امام باقر می باشد، البته براساس منابع دیگر نیز نسبت ایشان از طریق اسماعیل بن جعفر به امام علی می رسد.

شاه نعمت الله ولی به مناطقی نظیر عراق، حجاز، هرات، ماوراء‌ النهر، شیراز و کرمان مسافرت می کرد و در سن ۲۴ سالگی نیز به مکه سفر کرد و توانست با شیخ عبدالله یافعی دیدار کند، همین دیدار سبب شد به مدت هفت سال از نزد ایشان تصوف و عرفان را بیاموزد. 

در سال ۷۶۲؛ این عارف به سمرقند رفت، سپس از طریق خراسان به زادگاه تیمور گورکانی؛ شهر کش رفت تا فعالیت خود را آغاز کند. بعد از گذشت مدتی؛ نفوذ ایشان به شهر سبب شد تا تیمور پیشنهاد خروج وی را از شهر بدهد. به همین دلیل وی از مرو به هرات رفت و بعد از سیر و سیاحتی که در اطراف کرمان داشت به منطقه ماهان رسید، وی توانست ۲۵ سال انتهایی عمر خود را در این منطقه بماند و درنهایت به دلیل اقامت طولانی اش؛ شهرت کرمانی را کسب کرد. 

شاه نعمت الله ولی در همین منطقه از دنیا رفت و با دستور پادشاه دکن و مریدانش؛ بارگاهی بر مزار وی ساختند. حاصل عمر شاه نعمت الله ولی یک پسر به اسم سید خلیل الله است که بعد از درگذشت وی با وصیتی که برجای مانده بود؛ فرزندش جانشین سلسله عرفانی ایشان شد. 

درباره سلسله نعمت‌اللهی شاه نعمت الله ولی

شاه نعمت الله ولی بنیانگذار سلسله نعمت اللهیه است. ایشان علاوه براینکه در علوم رسمی تحصیل می کردند، عبدت و ریاضت را نیز در زندگی خود دنبال می کردند، همچنین به ارشاد و راهنمایی مردم می پرداخت و هرجایی که اقامت داشت به این موضوع دقت داشت به همین دلیل توانست در مدت زمان کوتاهی، صوفیان و سالکان طریقت را دور خود جمع کند. ایشان در تصوف طریقتی جدید ایجاد کرد و درنتیجه پیروان سایر طریقت ها را تحت تاثیر خود قرار داد. 

بعد از شاه نعمت الله، فرزندش سید خلیل الله راه پدرش را ادامه داد اما بعد از مدتی اقامت در خانقاه ماه به دکن رفت و همانجا نیز از دنیا رفت. جانشینان وبازماندگان و پیروان نعمت‌الله، بعد از او به هند رفتند و سلسله نعمت‌اللهی را در آن دیار گسترش دادند.

بعد از تشکیل حکومت قاجار، در اوایل قرن سیزدهم، مشایخ سلسله نعمت اللهیه به تدریج از هند به ایران برگشتند و توانستند تصوف را در ایران نیز گسترش دهند. بعد از آن سلسله های دیگری شکل که گرفت که هرکدام از آنها به نحوی از راه نعمت اللهیه پیروی می کردند. از جمله معروف ترین این طریقه ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

- کوثریه

- اخوّت (صفی علیشاهیه)

- گنابادیه

- شمسیه

مونس علیشاهیه

گفته شده از جمله آداب طریقت نعمت‌اللهی این بود که مریدان پس از ذکر، شاه نعمت‌الله را سجده می‌کردند.

آثار شاه نعمت الله ولی

جایگاه شاه نعمت الله ولی در تصوف

شاه نعمت الله ولی عارفی نامدار و تأثیرگذار در تاريخ تصوف ايران به شمار می‌آید. در بررسی اندیشه‌های وی، می‌توان ردپای جریان‌های مختلف فکری و عرفانی را مشاهده کرد. سهروردی، ابن عربی، مولانا جلال‌الدین رومی و عين القضاة همدانی از جمله مهم‌ترین چهره‌هایی هستند که بر شکل‌گیری اندیشه‌های عرفانی شاه نعمت الله ولی تأثیر گذاشته‌اند. 

شاه نعمت الله ولی را می‌توان از احیاگران تصوف در قرن هشتم هجری دانست. او با تأسیس سلسله نعمت اللهیه، طریقتی نوین در عرفان ایرانی بنیان نهاد. این سلسله با رویکردی تلفیقی از تعالیم شاه نعمت الله ولی و آموزه‌های عرفانی پیش از او، توانست در گسترش اندیشه‌های عرفانی در ایران و سایر نقاط جهان اسلام نقش بسزایی ایفا کند.

تعلیمات عرفانی شاه نعمت الله ولی

محبت، از مهم‌ترین ارکان تعلیمات عرفانی شاه نعمت الله ولی است. او بر این باور بود که عشق و محبت به خداوند، سرچشمه وصول به کمال حقیقی است. شاه نعمت الله ولی در اشعار و رسائل خویش، بارها به ضرورت تزکیه نفس و تهذیب اخلاق برای رسیدن به مراتب بالای عرفانی اشاره کرده است. 

تاثیر شاه نعمت الله ولی بر شعر فارسی

شاه نعمت الله ولی علاوه بر جایگاه برجسته‌اش در عرفان، چهره‌ای تأثیرگذار در شعر فارسی نیز به شمار می‌آید. دیوان اشعار او مشتمل بر سروده‌هایی در قالب‌های گوناگون غزل، قصیده، مثنوی و رباعی است. مضامین عرفانی و عاشقانه، محور اصلی اشعار شاه نعمت الله ولی را تشکیل می‌دهند. زبان ساده و روان اشعار وی، در کنار بهره‌گیری از عناصر خیال‌پردازی و صنایع ادبی، باعث شده تا دیوان شاه نعمت الله ولی از گنجینه‌های ارزشمند شعر فارسی به شمار آید. 

دیوان شعری شاه نعمت الله ولی

میراث شاه نعمت الله ولی

شاه نعمت الله ولی میراثی گران‌بها از خود به جای گذاشته است. سلسله نعمت اللهی که توسط او بنیانگذاری شد، تاکنون به فعالیت خود ادامه داده و در گسترش اندیشه‌های عرفانی وی نقش بسزایی داشته است. دیوان اشعار شاه نعمت الله ولی نیز از منابع ارزشمند برای درک اندیشه‌های عرفانی و ادبیات فارسی به شمار می‌آید. آرامگاه باشکوه وی در شهر ماهان، یادگاری ماندگار از این عارف نامدار ایرانی است که همچنان پذیرای مشتاقان عرفان و ادب است. 

تاثیرگذاری شاه نعمت الله ولی تنها محدود به ایران نبوده است. تعالیم عرفانی او از طریق مریدان و سلسله نعمت اللهی به مناطق مختلفی از جهان اسلام همچون هند، عثمانی و آسیای مرکزی راه یافت و مورد توجه قرار گرفت. در این مناطق، خانقاه‌ها و تکیه‌هایی به نام شاه نعمت الله ولی بنا شد و پیروان زیادی به سلسله نعمت اللهی گرویدند. این امر، نشان از گستره نفوذ اندیشه‌های عرفانی شاه نعمت الله ولی در میان جوامع مختلف اسلامی دارد.

آثار و تالیفات شاه نعمت الله ولی

به طورکلی باید گفت که آثار شاه نعمت الله ولی که شامل آثار منظوم و منثور می شود؛ می تواند به صورت کامل آرای ابن عربی مانند وحدت وجود، انسان کامل، مسئله قطب و ولایت و علم اسرار حروف و نقطه را نمایش دهد. 

مهم ترین اثر منظوم شاه نعمت الله؛ دیوان اشعار وی است که شامل قصاید، غزلیات، قطعات، مثنوی‌ها و رباعیات می باشد و دارای ۱۲ هزار بیت می باشد.

برخی از اشعار و ابیات این دیوان به شاه نعمت الله ولی برمی گردد که همه آنها اشعار عرفانی هستند و اشارات و توضیحاتی درباره عقاید و افکار متصوفه ارائه می دهند. 

رسالات منثور شاه نعمت الله ولی بالغ بر ۵۰۰ عدد ذکر شده اند، البته تاکنون انتساب ۱۱۴ رساله به او مسلم شده است. نثر این رساله ها غالبا مشکل دارد و پیچیده اند و بیشتر آنها ویژگی های نثر قرن هشتم و نهم را دارند. 

آرامگاه شاه نعمت الله ولی

شاه نعمت الله ولی پس از عمری پربار و سرشار از برکات معنوی، در سال ۸۳۲ هجری قمری دیده از جهان فرو بست. آرامگاه وی در شهر ماهان استان کرمان قرار دارد و از زیارتگاه‌های مهم دراویش نعمت اللهی و علاقه‌مندان به عرفان به شمار می‌آید. بنای آرامگاه شاه نعمت الله ولی، مجموعه‌ای زیبا و باشکوه است که طی قرون مختلف، توسط هنرمندان و واقفان مورد مرمت و تکمیل قرار گرفته است. این آرامگاه با داشتن تزئینات کاشی‌کاری، گچ‌بری، نگارگری و هنرهای دیگر، جلوه‌ای تماشایی از هنر و معماری ایرانی را به نمایش می‌گذارد.

بارگاه شاه نعمت الله ولی

سخن پایانی درباره شاه نعمت الله ولی

شاه نعمت الله ولی از چهره‌های برجسته عرفانی و ادبی ایران به شمار می‌آید. او با تأسیس سلسله نعمت اللهی، طریقتی نوین در تصوف ایرانی بنیان نهاد. تعلیمات عرفانی وی بر محوریت عشق و محبت به خداوند استوار بود. شاه نعمت الله ولی علاوه بر جایگاه عرفانی، شاعری توانا نیز بود و دیوان اشعار او از گنجینه‌های ارزشمند شعر فارسی به شمار می‌رود. آرامگاه باشکوه وی در شهر ماهان، یادگاری ماندگار از این عارف نامدار ایرانی است. تاثیرگذاری اندیشه‌های شاه نعمت الله ولی فراتر از مرزهای ایران بوده و تعالیم عرفانی او در نقاط مختلف جهان اسلام مورد توجه قرار گرفته است.

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش