ابومنصور موفق هروی؛ پدر داروشناسی فارسی

ابومنصور موفق هروی

نام: ابومنصور موفق هروی

مشهور به: موفق هروی

متولد : قرن چهارم

محل تولد: احتمالا هرات

حرفه: پزشک و داروشناس ایرانی

آثار: کتاب الابنیه عن حقایق الادویه

گنجینه‌ای از حکمت در دل خراسان

سرزمین پهناور ایران از دیرباز مهد پرورش دانشمندان و فرهیختگان در عرصه‌های مختلف بوده است. در حوزه پزشکی نیز حکیمان و طبیبان برجسته‌ای ظهور کرده‌اند که نامشان در تاریخ علم پزشکی می‌درخشد. ابومنصور موفق هروی از جمله این مفاخر است که در سده‌های چهارم و پنجم هجری، یعنی حدود هزار سال پیش، در خراسان بزرگ می‌زیسته است.

درباره زندگی ابومنصور موفق هروی اطلاعات چندانی در دست نیست. با این حال، می‌توان با اتکا به تنها اثر مکتوب باقی‌مانده از او، یعنی کتاب گرانقدر «الابنیه عن حقایق الادویه»، به شناختی نسبی از این پزشک حاذق و داروشناس پیشگام دست یافت.

کتاب الابنیه عن حقایق الادویه

اهمیت کتاب «الابنیه عن حقایق الادویه» در چند وجه قابل بررسی است. نخست اینکه این کتاب کهن‌ترین اثر مکتوب موجود به زبان فارسی در زمینه داروشناسی به شمار می‌رود. ابومنصور موفق هروی در نگارش این کتاب، به جای تکیه صرف بر منابع یونانی و رومی که در آن دوران رواج داشت، به سراغ متون طبی هندی نیز رفته است. به باور او، دانش داروشناسی در هندوستان رواج و رونق بیشتری داشته و اطبا و حکیمان آن سرزمین در شناخت داروهای گیاهی و بهره‌گیری از آن‌ها پیشگام بوده‌اند.

کتاب معروف ابومنصور موفق هروی

ویژگی‌های برجسته الابنیه عن حقایق الادویه

دومین ویژگی برجسته کتاب «الابنیه عن حقایق الادویه»، طبقه‌بندی منظم و دقیق داروهای مختلف بر اساس تأثیر آن‌هاست. ابومنصور موفق هروی با دقتی مثال‌زدنی، مشخصات ظاهری، خواص درمانی و مضرات احتمالی حدود ۵۸۴ دارو را شرح داده است. این دسته‌بندی منظم، دسترسی به اطلاعات مورد نیاز را برای پزشکان و داروسازان آن دوران تسهیل می‌کرد.

اثر ماندگار ابومنصور موفق هروی

پیوندی میان طب سنتی و نوین

سومین وجه اهمیت کتاب «الابنیه عن حقایق الادویه»، پیوند میان دانش طب سنتی و نوین است. ابومنصور موفق هروی ضمن بهره‌گیری از دانش گذشتگان، مشاهدات و تجربیات خود را نیز در نگارش این کتاب به کار بسته است. او با روشی نقادانه به بررسی منابع مختلف پرداخته و کوشیده است تا اطلاعات موثق و کارآمدی را در اختیار مخاطبان خویش قرار دهد.

کتاب پزشکی ابومنصور موفق هروی

میراثی گران‌بها برای نسل‌های آینده

با وجود گذشت قرن‌ها، کتاب «الابنیه عن حقایق الادویه» همچنان اثری ارزشمند برای پژوهشگران طب سنتی و تاریخ علم به شمار می‌رود. این کتاب، ضمن معرفی داروهای گیاهی کهن، گویای تلاش‌های دانشمندان ایرانی در عرصه پزشکی و داروشناسی است. مطالعه و بررسی این اثر گران‌بها می‌تواند زمینه‌ساز توسعه دانش دارویی بر پایه طب سنتی و تلفیق آن با دستاوردهای نوین پزشکی شود.

کتاب «الابنیة عن حقائق الادویة»، از چند جهت قابل توجه است:

- این کتاب یکی از قدیمی ترین نوشته های فارسی زبان در زمینه طب سنتی است، حتی می توان گفت که این اثر قدیمی ترین نوشته طب فارسی است که به دست ایرانیان رسیده. 

- این اثر جامعیت نسبی دارد و مولف آن ادعا می کند که برای تالیف این اثر همه کتاب های پیشینیان نظر داشته است. 

- با نگاهی به مطالب این کتاب می توان مدعی بود که صاحبنظرانی که درباره این کتاب نظر داده اند، گزافه نگفته اند برای مثال در ابتدای حرف الف، سخنی از طبیبی هندی با نام سری فرکوادت نقل می‌کند. البته امروزه ما کوچک ترین مطلبی درباره زندگی وی نمی دانیم.

- این اثر فایده ادبی و لغوی دارد که اهل ادب از آن بهره می گیرند. 

- افزون بر اینها، از آنجا که تنها نسخه این اثر را شاعر مشهور، اسدی طوسی استنساخ کرده است، رسم الخط و شیوه نگارشی این اثر نیز قابل توجه است.

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش