بعد از زمینلرزه ۱۱ روز قبل شهر خوی، دو روز پیش هم زلزله مهیب و هولناکی در جنوب شرق ترکیه، استان قهرمان ماراش و بخشهایی از استانهای مرکزی و شمالی سوریه را لرزاند که تا آخرین لحظه نگارش این گزارش به گفته سازمان مدیریت بلایای طبیعی و اضطراری، تعداد قربانیان زمینلرزه با ۴۶۰ نفر افزایش از ۲۹۲۱ نفر به ۳۳۸۱ نفر رسیده است. با بیشترین تلفات مربوط به سوریه که آخرین رقم آن ۱۴۴۴ نفر است، مجموع قربانیان به ۴۸۲۵ نفر میرسد. البته سازمان جهانی بهداشت هشدار داده است که تعداد قربانیان ممکن است در روزهای آینده به بیش از چهار برابر این رقم یا حدود ۲۰۰۰۰ نفر افزایش یابد.
طبق گزارش رسانههای بینالمللی، طی روزهای اخیر این زلزله مرگبار دومینووار سطح جهان را از جمله کشورهای لبنان، فلسطین، عراق، اردن، مصر، عربستان سعودی و بخشهایی از اوکراین و اروپا مانند یونان و بلغارستان را در نوردیده است. بهطوری که مقامات ایتالیا پس از وقوع این زلزله مهیب، هشدار سونامی در سواحل خود را صادر کرده بودند. پیرو این اتفاقات برخی مدیران شهری تهران در بیان اظهارنظرهای خود از یکدیگر گوی سبقت را ربودند و خطر زلزله را تا بیخ گوش تهران پیشبینی کردند.
در همین راستا«پیروز حناچی» شهردار سابق تهران نسبت به وقوع زلزله در پایتخت هشدار داده و گفت: «زمینلرزه از آنچه فکر میکنیم به ما نزدیکتر است!» این سخنان حناچی ترس و وحشت عمیقی را در میان افکارعمومی به وجود آورده تا جایی که مردم نگران تکرار زلزلهای در مقیاس ترکیه شدهاند.
در این میان «مهدی چمران» رییس شورای شهر تهران نیز با تاکید بر لزوم مقاومسازی ساختمانها در شهرها و روستاهای کشور، گفت:« در صورت وقوع زلزله در تهران در بافتهای فرسوده خرابیهای فراوانی خواهیم داشت.» این در حالی است که سالها بحث مقاومسازی بافتهای فرسوده وجود داشته اما همیشه به بهانه کمبود بودجه به فراموشی سپرده شده است. با وجود این نهتنها ۹۵ درصد از بافتهای فرسوده پایتخت در مناطق ۷ تا ۲۰ قرار دارند بلکه ۱۲۹ ساختمان ناایمن نیز در همان منطقه وجود دارند.
بنابراین به عقیده برخی کارشناسان اگر مسوولان همین لحظه برنامهای برای کاهش ریسک نکنند، با توجه به فرونشستهای استان تهران که گسلها را تحریک میکند، وقوع زلزله در تهران نهتنها دور از ذهن نیست بلکه فاجعه عظیمی را رقم میزند. از طرفی حدود ۴۰ سال است که دانشمندان خطر زلزله تهران را گوشزد میکنند و میگویند که این اتفاق دیر یا زود خواهد افتاد. آماری وجود دارد که در تهران در هر ۱۵۸ سال یک زلزله بالای ۷ ریشتر رخ میدهد، زمانی که زلزله در تهران رخ دهد، بدترین زلزله تاریخ جهان را خواهیم دید و مهلکترین آمار مرگومیر و تخریب ثبت خواهد شد. این در حالی است که باور کارشناسان برنامههای مدیریت بحران ایران در این خصوص ضعیف است. چرا که با وجود زلزلهخیز بودن ایران هر لحظه باید منتظر زلزله باشیم اما مسوولان در عمل راهکار منطقی برای کاهش تلفات جانی و مالی شهروندان ندارند.
دعا کنید تهران زلزله نیاید
دکتر«مهدی زارع» رییس مرکز پیشبینی زلزله و استاد پژوهشکده زلزلهشناسی درخصوص پیشبینی وقوع زلزله احتمالی در پایتخت به «جهانصنعت» گفت: چند روز پیش یک زمینشناس هلندی در توئیتر زمینلرزه ترکیه و سوریه را با روشهای اخترشناسی پیشبینی کرده بود اما این فرد که از نظر علمی هم خیلی شناخته شده نیست، پیشبینی کرده که درست است، ولی نمیدانیم از نظر علمی هم دلیلی داشته یا خیر، حداقل در توئیتی که زده دلیل علمی برای این امر ارائه نکرده است. فرانک هوگربیتس محقق هلندی ظاهرا زمینلرزه ششم فوریه (۱۷ بهمن) را سوم فوریه ۲۰۲۳ پیشبینی کرده بود.
او نوشته دیر یا زود یک زلزله حدود ۵/۷ ریشتری در این منطقه (جنوب مرکزی ترکیه، اردن، سوریه، لبنان) رخ خواهد داد. موسسهای که وی در آن تحقیق میکند، به عنوان یک موسسه تحقیقاتی برای نظارت بر هندسه بین اجرام آسمانی مرتبط با فعالیتهای لرزهای، در توئیتر توصیف شده است. به هر حال روش او نامشخص است و اینکه کار او را بر پایه روش علمی یا شبهعلمی بنامیم، هنوز زود است. ولی قدر مسلم در مورد زلزله ترکیه، پیشبینی او صرفنظر از روش، با شانس همراهشده و در این مورد درست جواب داده است.
وی افزود: با این حال پیشبینی مکانی زلزله همیشه وجود داشته است. پهنههای زلزلهخیز در تمام نقاط دنیا به خوبی قابل شناسایی است. اما آنچه دشوار و بسیار سخت است، پیشبینیهای زمانی زلزله است که تاکنون در دنیا فقط در یک مورد توانستهاند براساس اطلاعات بسیار گسترده زمان زلزله را تخمین بزنند که آن هم در چین بود که بر اساس پیشبینی، شهر را تخلیه کردند که البته در همان دقیقه رخ نداد و با چند ساعت پس و پیش زلزله اتفاق افتاد. منتها در علم زلزلهشناسی و مهندسی زلزله روشهایی را برای این منظور به کار میگیریم.
برای نمونه زلزلههای رخ داده در بازههای زمانی مشخص را مطالعه میکنیم و به اعداد و آمار معناداری میرسیم. مثل اینکه میدانیم در هر ۱۵۸ سال یک زلزله شدید در تهران بزرگ رخ میدهد لذا میتوان برآورد زمانی و مکانی را تا حدودی انجام داد. اما این که اکنون در دنیا علم، دستگاه و سامانهای باشد که بتواند زمان و مکان دقیق زلزله را پیشبینی کند، چنین چیزی وجود ندارد. ولی فارغ از پیشبینیها مسوولان مربوطه همیشه باید در برابر رخدادهای طبیعی به خصوص احتمال وقوع زلزله در تهران آمادگی لازم را داشته باشند. این روزها با توجه به وقوع زلزله مهیب در ترکیه و سوریه برخی مسوولان درباره احتمال وقوع زلزله در تهران سخن گفتند.
این در حالی است که آنها باید پیش از هر رویدادی بهطور منظم و مستمر برنامههای لازم و جامعی را در نظرداشته باشند تا خسارت جانی و مالی شهروندان را به حداقل برسانند. این در حالی است که از زمانی که در ۲۹ آذر ۹۶ و ۱۸ اردیبهشت ۹۹ در تهران زلزله آمده تاکنون مسوولان مربوطه این موضوع را فراموش کرده بودند، حال با وقوع زلزله ترکیه دوباره تلنگری به آنها وارد شده است. با این حال امیدوارم این بار هم مانند دفعههای قبل موضوع مهم وقوع زلزله در تهران به فراموشی سپرده نشود.
وی افزود: زمینلرزه ترکیه در محل برخورد شمال ورقه عربی با جنوب ورقه آناتولی به وقوع پیوسته و هیچ ارتباطی با زلزله خوی از لحاظ زمینساختی و گسل ندارد. احتمال وقوع زمینلرزه شدید در آذربایجان به دلیل فعال شدن ورقه شمال عربی با جنوب ورقه آناتولی نیز صحت ندارد. این دو مباحث جداگانهای هستند. بنابراین اینکه برخی بر این عقیدهاند که به واسطه حرکت پوسته عربی احتمال بروز زلزله در تهران زیاد است، غیرمنطفی است. از طرفی اینکه تهران و تبریز مستعد زلزله هستند، موضوع جدیدی نیست اما زمان وقوع آن هم مشخص نیست. بنابراین این روزها به جای پرداختن به حاشیهها باید برنامه جامعی درخصوص کاهش ریسک آن اندیشید.
دکتر زارع با بیان اینکه قبل از اینکه به بافتهای فرسوده تهران توجه شود باید به بافت شهرستانهای اطراف پایتخت توجه کرد، تاکید کرد: به نظرم مسوولان شهری در اولین گام نباید اجازه دهند تعداد بافتهای آسیبپذیر تهران و شهرهای اطراف آن بیشتر شود. دومین گام هم عدم تدوین برنامههای خیالی برای موضوع زلزله تهران است. عدهای با بیان سخنان هیجانانگیز درباره خسارتهای احتمالی زلزله تهران مردم را نگران میکنند و از طرفی برخی مسوولان نیز با شعارهای نمایشی سعی در انحراف افکار عمومی دارند. این در حالی است که مدیران شهری باید برنامه جامع و کاملی در این مورد برای طولانیمدت در نظر بگیرند و همچنین بهطور سیستماتیک آن برنامه را اجرا کنند. از سویی سازوکار بودجهای آن هم باید در نظر گرفته شود وگرنه حلقه مفقوده کاهش ریسک شهری هیچگاه به سرانجام نمیرسد. البته امروزه برخی برنامههای توسعه شهری به جای کاهش ریسک، در جهت افزایش ریسک است.
او با اشاره به تاثیر فرونشست زمین بر گسلها ادامه داد: موضوعی که این روزها زیاد با آن مواجه میشویم، فرونشست زمین در نقاط مختلف استان تهران است. فرونشست زمین آسیبهای مختلفی به زیرساخت ساختمانها زده اما آسیب بزرگتر آن تحریک گسلها است. برداشت بیرویه آب منجر به تحریک گسلها میشود، بنابراین به رخداد زلزلهای و خطرناکتر کمک میکند.
البته این فرآیند در استان تهران همچنان ادامه دارد و عزمی برای جلوگیری از آن وجود ندارد. مسوولان باید بهگونهای برنامهریزی کنند که مردم در ۲۰ سال آینده هم بتوانند در ایران زندگی کنند، چرا که همین منابع اندک موجود اطراف تهران هم با بیخردی میتواند محدودتر و در نهایت نابود شود.
رییس مرکز پیشبینی زلزله در پاسخ به اینکه اگر زلزله ۸/۷ ریشتری ترکیه در تهران رخ میداد چه اتفاقی میافتاد، گفت: به نظرم یک فاجعه مطلق رخ میداد. اگر گسلی به ابعاد زلزله مهیب ترکیه به همان شدت و دوام طولانی در تهران اتفاق بیفتد، یک سناریوی آخرالزمانی عجیب و غریبی در تهران رخ میدهد که میتوانیم دعا کنیم هیچگاه این اتفاق در پایتخت حادث نشود. با اینکه سازمان مدیریت بحران ترکیه خیلی پیشرفتهتر از ایران است اما در حال حاضر با توجه به تلفات جانی و مالیای که داشته به قتلگاه تبدیل شده است. بنابراین مسوولان شهری به جای اینکه به فکر روشهای کوتاهمدت و معجزهآسا باشند باید در روشهای علمی و مدرن تداوم داشته باشند، چرا که مشکلات صفر تا صد زلزله یک شبه حل نمیشود. سود زود به همراه زور شدنی نیست. اگر با وقوع زلزله ترکیه و سوریه تلنگری به مسوولان شهری زده شده، بهتر است از این فرصت استفاده و برای کاهش ریسک برنامهریزی کرد وگرنه فاجعه مطلق در تهران رخ میدهد.
- 11
- 1