ساعت ٢٢ و ٥٥ دقيقه ۱۰ شهريور ۱۳۴۱، زلزله‌اي با بزرگاي ٢/٧ ريشتر و در عمق ۱۰ كيلومتري زمين در منطقه جنوب قزوين رخ داد كه با وقوع اين زمين‌لرزه، ٣٠٠ روستا آسيب ديد كه از اين ميان، ۹۱ روستا به‌كلي ويران شد و ١٢ هزار و ٢٥٥ نفر از ساكنان منطقه‌اي كه حدود ٤٠ هزار كيلومتر مربع وسعت داشت، كشته شدند.
علاوه بر آنكه ٢ هزار و ٨٠٠ نفر از سكنه مجروح شدند و ٢١ هزار خانه هم تخريب شد و همچنين بسياري آثار و مكان‌هاي قديمي و تاريخي شهرستان بويينزهرا از جمله قلعه باستانـي رودك ويران شد. اين زمين‌لرزه چنان شدت داشت كه اثر آن در استان‌هاي تهران، آذربايجان شرقي، تبريز، بهبهان و يزد هم حس شد و حتي در مناطق جنوبي تهران هم تخريب‌هايي از جمله در ايستگاه راه‌آهن ايجاد كرد و برخي سازه‌هاي بازمانده از دوران صفوي تا قاجار در استان‌هاي همجوار هم دچار آسيب و خسارات جزيي شدند.
مهدي زارع، استاد زلزله‌شناسي مهندسي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي ايران در گفت‌وگو با «اعتماد» درباره ويژگي‌هاي مهم اين زمين‌لرزه و بازتاب آن در پژوهش‌هاي زلزله‌شناسي كشور مي‌گويد: «پس از وقوع زمين‌لرزه، دولت ساخت مناطق زلزله‌زده را توزيع كرد و دانشگاه تهران، مسووليت ساخت روستاي زلزله‌زده رودك را بر عهده گرفت كه با اين اتفاق براي نخستين‌بار دانشگاه به‌عنوان يك نهاد آموزشي، قدم به يك اتفاق مردمي اجتماعي گذاشت.
با حضور نيروهاي بازسازي از كشور هلند، نحوه ساخت منازل و خيابان‌بندي در منطقه‌اي كه هلندي‌ها برعهده گرفته بودند از نقشه معمول كشور هلند پيروي كرد و همچنين دانسفهان، واقع در ١٥ كيلومتري غرب بويينزهرا، يكي از مناطقي بود كه دچار خسارت فراوان شد در حدي كه مجبور به جابه‌جايي اين منطقه از محل اوليه شدند و امروز شاهد هستيم كه نقشه ساخت اين شهر در آن زمان، مانند خانه‌هاي شطرنج طراحي شده و تمام خيابان‌هايش عمود به يكديگر هستند.
سگزآباد هم در جوار دانسفهان واقع شده و ضمنا بسيار نزديك به تپه‌هايي است كه در اوايل دهه ٤٠ و پيش از وقوع زلزله مرحوم دكتر عزت‌الله نگهبان، (پدر باستان‌شناسي ايران) اكتشافات باستان‌شناسي انجام داد و در اثر اين اكتشافات، سه‌تپه و همچنين نشانه‌هايي كشف شد. درباره اين احتمال پررنگ كه در هزاره اول و سوم قبل از ميلاد، دو زمين‌لرزه شديد همين منطقه را ويران كرده و بنابراين احتمال دارد كه زلزله ١٣٤١ بويينزهرا بازگشت همان زمين‌لرزه و تكرار زمين‌لرزه‌هاي باستاني باشد. زلزله بويينزهرا در تاريخ زلزله‌نگاري ايران قطعا اتفاق مهمي است زيرا كه نزديك به پايتخت بوده و باعث لرزش پايتخت هم شده است.
ساعت وقوع زمين‌لرزه مي‌توانسته آمار تلفات را ٥ الي ١٠ برابر وقوع زلزله در ساعات روز افزايش دهد و بنابراين از نظر شدت و ميزان تلفات هم قابل توجه بوده ضمن آنكه نخستين زمين‌لرزه‌اي بوده كه در دوران ايران مدرن و زماني كه متخصصان زلزله‌شناس در كشور مشغول فعاليت شده‌اند و دستگاه لرزه‌نگاري و موسسه ژئوفيزيك در كشور وجود دارد رخ داده و مهم‌تر اينكه نخستين زمين‌لرزه مهمي است كه جزييات آن در ايران ثبت شده و امروز هم قابل دستيابي است و حتي سازمان يونسكو هم درباره آن گزارشي مي‌دهد.
علاوه بر اين، با وقوع زلزله بويينزهرا، نخستين برنامه جهاني غذا اجرا شد و با حضور در منطقه زلزله‌زده و تهيه بسته‌هاي غذايي، نخستين دستورالعمل‌هاي امدادرساني در سوانح طبيعي را تهيه كردند.» زارع در پاسخ به ميزان احتمال وقوع زلزله در منطقه جنوب قزوين با شدت بالاي ٧ ريشتر گفت: «هر منطقه‌اي كه زمين‌لرزه اتفاق افتاده باشد، در آينده هم احتمال وقوع وجود دارد اما ممكن است اين‌بار، كانون زلزله همان نقطه نباشد. اتفاقي كه قبلا در طبيعت رخ داده، باز هم قابل تكرار است.»
- 15
- 5
