چرا در کرمانشاه اینقدر زلزله می‌آید؟

زلزله کرمانشاه به بزرگی ۳/۷ ریشتر که در آبان ماه سال قبل ( ۱۳۹۶) رخ داد، زلزله ازگله نام داشت که هم ایران و هم عراق را لرزاند. 

پزشکی قانونی آمار کشته شدگان آن زلزله را ۶۲۰ نفر به همراه بیش از ۹هزار زخمی و ۷۰ هزار بی خانمان اعلام کرد. این اولین زلزله بزرگ در ایران بود که در زمان اوج شکوفایی شبکه‌ها‌ی اجتماعی رخ داد. کلیپ‌ها‌ و نظراتی که در شبکه‌ها‌ی اجتماعی دست به دست می‌شد، همچون عاملی مثبت باعث ایجاد فضای همدلی کم نظیری شد که حتی در زلزله بم نیز سابقه نداشت. صدها هزار ایرانی کمک‌ها‌ی خود را از طریق اشخاص مورد اعتمادشان به دست مردم رساندند. در این بین در مورد کارایی و سطح سرمایه اجتماعی برخی نهادهای مسئول دولتی تردید‌ها‌یی وجود داشت. علی‌رغم این کارکرد مثبت شبکه‌ها‌ی اجتماعی، شایعات بسیاری نیز در مورد زلزله کرمانشاه پخش شد، با توجه به تکرار زلزله اخیر که تاکنون بیش از ۷۰۰ زخمی به همراه داشته و سه شهر سرپل ذهاب، گیلانغرب و قصرشیرین را لرزانده، این پرسش به وجود آمد که چرا در کرمانشاه تا این حد زلزله می‌آید؟ این سوال را با سه متخصص سرشناس زلزله و زمین شناسی در میان گذاشتیم. 

در خوزستان دو زلزله القایی رخ داد

دکتر نصرالله کمالیان استاد بازنشسته موسسه ژئوفیزیک و زلزله‌شناس دراین‌باره به آفتاب‌یزد می‌گوید: آنچه مسلم است این است که کشور ما زلزله خیز است، ما باید هر لحظه منتظر یک زلزله در کشور باشیم، بنابراین مردم باید زلزله را به عنوان یکی از پارامترهای زندگی‌شان در نظر بگیرند. اگر این آمادگی ذهنی به وجود آید، شایعات نیز بی اثر می‌شود. در مسئله زلزله کرمانشاه ما نباید فقط اکنون را ببینیم، سال قبل پس از اربعین این زلزله در کرمانشاه اتفاق افتاد. آن زلزله نیز بسیار قوی بود و ۳/۷ریشتر قدرت داشت. اصولاً زلزله‌ها‌ی بزرگ به همراه خود مسائل بسیاری دارند، یکی از این موارد پس لرزه‌ها‌ هستند. نباید انتظار داشت که پس‌لرزه‌ها‌ یکی دو ماهه تمام بشوند. 

هر چه مقدار زلزله‌ها‌ بیشتر باشد، زمان پس‌لرزه‌ها‌ بیشتر می‌شود. نباید فکر کرد که پس لرزه‌ها‌ی یک زلزله ۳/۷ریشتری مثل زلزله کرمانشاه در عرض ده تا ۱۲ ماه تمام شود، شاید این پس لرزه‌ها‌ حالا حالا‌ها‌ ادامه داشته باشد. آن زلزله می‌تواند به عنوان یک محرک عمل کند، زلزله سال قبل احتمالاً توانسته گسل‌ها‌ی دیگر را فعال کند. یعنی ممکن است یک شکستگی جدید ایجاد شود، یا ممکن است در کرمانشاه رانش زمین ایجاد شود. بر این اساس باید تا دو سال در کرمانشاه حالت آماده باش وجود داشته باشد. 

خیلی ها فکر می کنند که زلزله ۶ با ۷ درجه فقط یک درجه اختلاف دارد ، در حالی که زلزله ۷.۳ قریب ۳۰ برابر از زلزله ۶.۳ ریشتری قوی تر است. احتمال آنکه پس از این هم در کرمانشاه زلزله بیایید وجود دارد . زلزله اخیر نشان دهنده ای این است که زلزله سال قبل کار خودش را در مورد تحریک گسل انجام داده است. وی در مورد توالی زلزله در کرمانشاه افزود : اگر زلزله قبلی و این زلزله را به عنوان یک زلزله اصلی در نظر بگیریم احتمال رخ دادن مجدد زلزله وجود دارد اگر این زلزله را یک پیش لرزه در نظر بگیریم احتمال بروز زلزله قوی تر وجود دارد ، اما شواهد و قرائن نشان دهنده پس لرزه بودن این زلزله است . وقتی زلزله ۶.۳ ریشتری بعد از ۷.۳ ریشتر می آید ، ممکن است یک زلزله ۶.۳ دیگر نیز رخ دهد . البته فاصله زمانی زلزله ها پس از زلزله اصلی اصولاً زیاد می شود . وی در پاسخ به یک پرسش در مورد عامل انسانی گفت : اینگونه زلزله ها مانند زلزله کرمانشاه کاملاً تکتونیک هستند ، خیر! به نظرم عامل انسانی وجود ندارد، اما ، ما برخی زلزله ها را به نام زلزله القایی داریم که در آن عامل انسانی موثر ترین عامل است . مثلاً وقتی یک سد بزرگ احداث می شود ممکن است توازن زمین در منطقه به هم بخورد. ما در خوزستان زمین لرزه القائی با عامل انسانی داشتیم ، سد کرخه و کارون سه موجب ایجاد زلزله در خوزستان شدند، البته عمر آنها کم بود و شدت آنها نیز زیاد نبود و حدا اکثر ۶ ریشتر بود ، زلزله حاصل از این مسئله روستایی به نام کعب را لرزاند ، البته این زلزله ها اطراف سد را می لرزاند.

غیر از این برداشت از معدن نیز می تواند عامل زلزله القایی شود ، مثلاً شما نفت و گاز را استخراج کنید ، ممکن است وزن منطقه را کم کند و باعث ایجاد زلزله شود. البته این زمین لرزه ها، زمین لرزه های قوی نیستید. 

باید مردم را آگاه کرد 

بهرام عکاشه متخصص علم زلزله شناسی در اینباره به آفتاب یزد گفت : «دلیل مبنایی و علمی رخ داد زلزله در کرمانشاه به دلیل باز شدن دریای سرخ است، هر چه سمت و سویی این مسئله به سمت ایران می رسد از شدت زلزله خیزی آن کم می شود، برای مثال مکه و مدینه به شدت در معرض زلزله قرار دارند . خلیج فارس زلزله خیز نیست ،خرمشهر زلزله خیز نیست ، اما از جنوب شرق خرمشهر مثل مسجد سلیمان زلزله خیز است این زلزله خیزی تا بندرعباس ادامه دارد ، به سمت شمال که می رویم زلزله خیزی شروع می شود . دریای سرخ در قسمت های شمالی دو تکه می شود یکی از خطوط زلزله خیز به سمت شمال حرکت می کند و از سمت چپ آبادان عبور می کند و تا آذربایجان غربی و شرقی و ترکیه امتداد پیدا می کند .» وی در رابطه با توالی زلزله در کرمانشاه گفت : «همین شهر تهران حداقل ۷ زلزله بالای ۷ ریشتر داشته است ، البرز هم بدتر از تهران ، پدیده ای زلزله شناسی در دنیا آنچنان شناخته شده نیست و سوالات بی پاسخ بسیاری در این بین وجود دارد . بشر هنوز قادر نیست روز و ماه و زمانی که زلزله می آید را پیش بینی کند . من مطمئنم که درصد سال آینده بشر قادر خواهد بود که پاسخ سوالات بسیاری را بدهد و حتی برخی زلزله ها را پیش بینی کند . فشار گسل دریای سرخ به منطقه یکی از عوامل زلزله است . به جرئت می توانم بگویم که تهران روزی بر اثر زلزله نابود خواهد شد ، برخی می گویند که با این حرف ها مردم را نگران نکنید ، در حالی که در برابر چنین فاجعه ای ملاحظه کاری قابل قبول نیست و قصد ما آگاه کردن مردم است و نه نگران کردن آنها ، مردم باید جدیت این مسئله را درک کنند تا برای آن تمهیدات لازم را بیندیشند مثلاً اگر آنها ندانند که زلزله بزرگ تهران را نابود خواهد کرد ، آیا حاضر خواهند شد تا میلیون‌ها تومان برای مقاوم سازی ساختمان هزینه کنند. در پاسخ به برخی شایعات باید بگویم که عامل انسانی فقط می تواند زلزله های ضعیف را به وجود آورد.»

پهنه زاگرس

محسن جلادت زمین شناس در این‌باره به آفتاب یزد گفت : « ایران ما به لحاظ زمین شناختی به چند منطقه از جمله منطقه زمین شناختی آذربایجان زاگرس ، ایران مرکزی و .... تقسیم می شود که منطقه زاگرس از جمله مناطق دارای سطح فعالیت بالا محسوب می شود . این مسئله را باید متذکر شوم که علی رغم آنکه در پهنه زاگرس به لحاظ تعداد ، مقدار زمین لرزه ها بیشتر است ، اما قدرت تخریب آنها از مناطقی مانند کرمان و خراسان شاید کمتر باشد . زلزله ها یک دوره بازگشت و پس لرزه دارند ، رخ دادن این زلزله چیز عجیبی نیست و بی شک مسئولین باید برای آن آمادگی می داشتند ، چون در زمان وقوع زلزله سال قبل نسبت به احتمال رخ دادن زلزله های بعدی هشدار داده شده بود . در آن زلزله قسمت های ترک خورده ای به وجود آمده بود . پس لرزه ها به دلیل بازگشت قسمت های ترک خورده به وجود می آیند. وقتی زلزله ای با قدرت بیش از ۷ ریشتر اتفاق می افتد ، به دلیل توان و عمق و طول بیشتر شکست، تعداد پس لرزه ها نیز بیشتر می شود. نظریه علمی بازگشت به صورت کامل می تواند وقایع کرمانشاه را توجیه کند . در کرمانشاه کیفیت بناها بالا نبود و همین مسئله دامنه خسارت ها را تشدید می کند ، این موضوع یک بار دیگر لزوم توجه به هشدار ها در مورد زلزله خیز بودن کشور را گوشزد می‌کند. بعید می دانم که عوامل انسانی موجب زلزله القایی در کرمانشاه شده باشند اما عوامل انسانی که ساختمان های بی‌کیفیت را می سازند ، قطعاً می توانند موجب تشدید خسارات زلزله گردند.»