زندگینامه احمد شاه قاجار؛ آخرین پادشاه سلسله قاجاریه

احمد شاه

چکیده ای از زندگینامه احمد شاه:

نام کامل: احمد شاه قاجار

تاریخ تولد: ۱۲ بهمن ۱۲۷۵

محل تولد: تبریز، آذربایجان غربی، ایران

سلطنت: ۲۵ تیر ۱۲۸۸ تا ۹ آبان ۱۳۰۴

پیشین: محمدعلی شاه

جانشین: رضا شاه، موسس حکومت پهلوی

درگذشت: ۹ اسفند ۱۳۰۸ در نویی سورسن، اودوسن، فرانسه

آرامگاه: مدفن حسین بن علی (کربلا)

بیوگرافی احمد شاه

زندگینامه احمد شاه:

احمدشاه قاجار در ۱۲ بهمن ۱۲۷۵ در تبریز به دنیا آمد. او هفتمین و آخرین شاه ایران است که از دودمان قاجار برگزیده شد و جانشین محمدعلی شاه گشت. وی از ۲۵ تیر ۱۲۸۸ تا ۹ آبان ۱۳۰۴ پادشاه ایران بود و درنهایت توسط مجلس شورای ملی از مقام پادشاهی کنار گذاشته شد. 

احمدشاه هفتمین فرزند محمد علی شاه و اولین پسر او از ملکه جهان بود. وی زمان ولیعهدی پدرش در تبریز به دنیا آمد و بعد از فتح تهران و خلع محمدعلی شاه از طرف مجلس عالی رجال و بزرگان دولت در سن ۱۳ سالگی پادشاهی را از آن خود کرد. تا زمان رسیدن به سن بلوغ و تاجگذاری در تیر ۱۲۹۳ ابتدا به عنوان عضدالملک و بعد از آن ابوالقاسم ناصرالملک نایب‌السلطنه شناخته می شد. 

دوران کودکی احمد شاه:

دوران کودکی احمد شاه در تبریز سپری شده بود و پیش از رسیدن به مقام سلطنت تحت عنوان احمد میرزا شناخته می شد. او در ۱۲ سالگی به سطلنت رسید و رد سال ۱۳۰۴ از طریق رای مجلس شورای ملی از سلطنت کنار گذاشته شد. ازآنجایی که احمدشاه زمان رسیدن به سلطنت فرزندی نداشت برادر کوچکش محمد حسن میرزا به عنوان ولیعهد انتخاب شد. 

در دوران سلطنت احمد شاه، محمد حسن میرزا برادرش مدتی حکومت آذربایجان را برعهده داشت و در تبریز اقامت داشت. بعد از قیام شیخ محمد خیابانی به تهران برگشت. احمد شاه در سال ۱۳۰۲ دو سال پیش از پایان رسمی سلطنتش، ایران را به مقصد فرانسه ترک کرد، محمد حسن میرزا نیز تا سال ۱۳۰۴ در ایران ماند و بعد از انتقال رسمی قدرت به رضا خان به اروپا تبعید شد. 

عکس های به جای مانده از احمد شاه

پادشاهی احمد شاه:

در تیر ۱۲۹۳، تاجگذاری احمدشاه انجام شد که همزمان با شروع جنگ جهانی اول می باشد و به صورت رسمی و قانونی عهده دار هدایت ممکلت شد. بعد از این اتفاق احمدشاه بی طرفی ایران را درباره جنگ جهانی اول اعلام کرد.

بعد از اتمام جنگ جهانی اول در سال ۱۲۹۷ شمسی، احمدشاه ابتدا  صمصام‌السلطنه بختیاری را از نخست‌وزیری فروگرفت و در ۱۶مرداد ۱۲۹۷ وثوق‌الدوله را به ریاست الوزرایی انتخاب کرد. 

وثوق السلطنه توانست امنیت نسیبی در کشور برپا کند، غائله نایب حسین کاشی در کاشان و نیز حرکت کمیته مجازات در تهران به وسیله وثوق‌الدوله سرکوب شدند. قرارداد ۱۹۱۹ با دولت بریتانیا در دوران نخست وزیری وثوق‌الدوله ایجاد شد که این پیمان یک امنیت نسبی در کشور برپا کرد اما انتقادهای گسترده ای را ایجاد کرد و بسیاری آن را مخالف استقلال ایران می دانستند، اما این قرارداد از نظر وثوق الدوله برای حفظ استقلال و تمامیت ارضی ایران بوده است، درنهایت مخالفت های مردمی به عدم انعقاد قرارداد منجر شد. 

وثوق الدوله احمدشاه را به یک سفر اروپایی فرستاد که مورد استقبال بسیاری زیاد و گرمی از جانب انگلستان روبرو شد. محمدتقی بهار درباره این موضوع می نویسد: «وقتی که بنا بود شاه ایران در مجلس ضیافت پادشاه انگلستان در باب قرارداد ۱۹۱۹ که انگلیس آن را منعقد ساخته بود، صحبت کند … پس از آن که صورت نطق پادشاه انگلستان را برای شاه آوردند و قرار شد که جوابی تهیه شود، شاه از حسن قبول آن سر باززد و گفت: کسانی که پول گرفته‌اند تصدیق کنند، من هرگز تصدیق نخواهم کرد!... همان شب ناصر الملک به شاه گفته بود: کار خودت را ضایع کردی! شاه نیز پاسخ داده بود که: اگر در سوئیس کلم فروشی کنم، بهتر است تا در چنین مملکتی پادشاه باشم!»

بعد از بازگشت احمدشاه به تهران در تیر ۱۲۹۹ استعفای وثوق الدوله را قبول کرد، بعد از آن میرزا حسن خان مشیرالدوله را به عنوان ریاست دولت انتخاب کرد. 

شاه تلاش کرد تا در دولت های مشیرالدوله و سپهدار رشتی با روسه ارتباط داشته باشد و درنهایت با فرستادن مشاورالممالک انصاری به مسکو زمینه های انعقاد قرارداد بین ایران و شوروی را در سال ۱۹۲۱ ایجاد کرد. 

احمد شاه در ۳ اسفند ۱۲۹۹ در برابر کودتای سیدضیاء و رضاخان میرپنج قرار گرفت و درنهایت مجبور شد ریاست الوزرایی سید ضیاء را قبول کند. احمد شاه در خرداد ۱۳۰۰ توانست سیدضیاء را از ریاست وزرائی برکنار کند و قوام السلطنه را به ریاست الوزرایی انتخاب کرد. متعاقباً کابینه‌های قوام، مشیرالدوله، کابینه دوم قوام، مستوفی‌الممالک و کابینه آخر مشیرالدوله از سوی احمدشاه روی کار آمدند.

به دنبال این موضوع شاه سفر مجددی به اروپا داشت و بعد از بازگشت همزمان با سقوط کابینه مشیرالدوله در آبان ۱۳۰۲ به اجبار برخلاف میل قلبی اش، رضاخان سردارسپه را که در همه این مدت وزیر جنگ بود، به نخست‌وزیری انتخاب کرد، بعد از گذشت مدت محدودی مجددا ایران را در تاریخ ۱۳۰۲ به مقصد فرانسه ترک کرد. این سفر درحقیقت آغاز تبعید احمدشاه بود. 

احمدشاه در فروردین ۱۳۰۳ رضاخان را از ریاست الوزرایی عزل کرد، ولی با عدم قبول مجلس مبنی بر قبول نکردن دخالت شاه در عزل و نصب نخست‌وزیر و حمایت شدید مردم طرفدار او مجبور شد بار دیگر رضاخان را نخست‌وزیر کند. 

شورش خزعلی در خوزستان در شهریور و مهر ۱۳۰۳ اتفاق افتاد، رضاخان احمد شاه را برای حمایت از تجزیه کشور توسط خزعل متهم کرد و خودش وارد خوزستان شد و شورش را سرکوب کرد. 

در ۹ آبان ۱۳۰۴ درنهایت با رای مجلس شورای ملی، احمدشاه از پادشاهی ایران خلع و سلسله قاجار از بین رفت. 

ماده واحده خلع قاجاریه به این شرح بود: مجلس شورای ملی به نام سعادت ملت، انقراض سلطنت قاجاریه را اعلام نموده و حکومت موقتی را در حدود قانون اساسی و قوانین موضوعه مملکتی به شخص آقای رضاخان پهلوی واگذار می‌کند. تعیین تکلیف قطعی حکومت موکول به نظر مجلس مؤسسان است که برای تغییر مواد ۳۶–۳۷–۳۸–۴۰ متمم قانون اساسی تشکیل می‌شود.

مجلس موسسان مجددا تاسیس شد و رضاخان را با نام رضا شاه پهلوی در میان مردم به عنوان پادشاه معرفی کرد. این اقدام مجلس از سمت احمدشاه مغایر قانون اساسی و غیرمشروع اعلام شد اما درعمل نتوانست برای روبرویی با خلع خود اقدامی انجام دهد. 

رسیدن به تخت پادشاهی احمد شاه

کارنامه سیاسی احمدشاه:

براساس آنچه محمودخان احتشام السطنه می گوید: نقش احمدشاه در انعقاد قرارداد ننگین (۱۹۱۹) نه تنها از عاقدین معروف آن کم‌تر نیست، بلکه بیش‌تر است. احمدشاه در سال ۱۲۹۷ صمصام السلطنه بختیاری را از ریاست دولت برکنار و وثوق الدوله را مأمور تشکیل کابینه کرد تا زمینه برای عقد قرارداد فراهم شود. 

احمدشاه هم زمان قرارداد مانند بقیه افراد شامل وثوق الدوله و وزرای خارجه و مالیه، ۲۰۰ هزار لیره از وزیر مختار انگلستان دریافت کرد. علاوه بر این مبلغ امان نامه را نیز دریافت کرد که قرار شد شاه به همراه دیگران برای مدت ۶ ماه با هزینه انگلیس در ممالک اروپایی پذیرایی شود. انگلستان تعهد کرد تا زمانی که قرارداد باقی است حقوق ماهیانه ای به وی پرداخت شود.

از جمله دیگر مواردی که در مارناکه سیاسی احمدشاه دیده می شود می توان به نظر مصدق اشاره کرد که در مجلس چهاردهم شورای ملی اعلام می کند:

زمانی که شاه در لندن حاضر نشد در دعوت رسمی دولت انگلیس از قرارداد اسمی ببرد و آن را بشناسد، این موضوع درحالی بود که ناصرالملک اعلام می کند درصورت مقاومت از سلطنت برکنار می شود. شاه وطن پرست بر مقاومت خودش اضافه کرد و از قرارداد اسمی نبرد. برای شاه چه چیزی بالاتر از این بود که تا به امروز نامش به نیکی برده شود. 

حوادثی که درنهایت منجر به بلندی نام می شود کم هستند و شاید در عمر کسی خیلی رخ ندهند. خوشبخت فردی است که با این حوادث برخورد نداشته باشد و بدبخت کسی است که خود را مطیع پیش آمد کرده و با هر ناملایمتی بسازد. 

در سلسله قاجاریه هفت نفر سلطنت کردند که دو نفر از آنها پادشاه نامیده شدند اولین آنها مظفرالدین شاه می باشد که در سلطنت او آزادی نصیب ملت شد و بعد احمد شاه است که تن به اسارت نداد و از سلطنت گذشت. ای کاش این پادشاه جوان هم دربرابر کودتا تسلیم نمی شد و سریعتر مقام سلطنت را ترک کرد.

ازدواج احمد شاه قاجار:

احمدشاه و برادرش پنج مرتبه ازدواج کردند اما به نظر می رسد به غیر از زنان عقدی و رسمی دارای سوگلی و صیغه هایی نیز در دربار بوده اند. تاج‌الملوک آیرملو در خاطرات خود دربارۀ ورود به اندرونی کاخ گلستان و تخلیۀ بازماندگان قاجار عنوان می کند: 

«محمدحسن میرزا همسر عقدی خود را طلاق گفته و حالیه زن عقدی نداشت. اما وقتی به اندرون رفتیم ملاحظه کردیم بالغ بر ۱۸ زن صیغه‌ای محمدحسن میرزا هستند که بزرگترین آن‌ها ۱۴ سال سن داشت و از اهالی امامه شمال تهران بود.... عده‌ای از زن‌های سلطان احمدشاه هم در آن محل حضور داشتند.... زنان احمدشاه و محمد حسن میرزا که عموما صیغه‌ای بودند سراسیمه از این اتاق به آن اتاق می‌رفتند و در صندوق‌ها را می‌گشودند و هر چه می‌توانستند برمی‌داشتند».

همسر احمد شاه

درگذشت احمدشاه: 

احمد شاه درنهایت در ۹ اسفند ۱۳۰۸ در پاریس از دنیا رفت و در کربلا دفن شد.

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش