عین القضات همدانیچکیده بیوگرافی عین القضات همدانی
نام کامل: ابوالمعالی عبدالله بن محمد بن علی میانجی همدانی
تاریخ تولد: سال ۴۹۲ هجری قمری
محل تولد: همدان، ایران
حرفه: حکیم، نویسنده، شاعر، مفسر قرآن، محدث و فقیه
مدت عمر: ۳۳ سال
درگذشت: در ششم جمادی‌الثانی سال ۵۲۵ هجری قمری
زندگینامه عین القضات همدانیزندگینامه عین القضات همدانی
ابوالمعالی عبدالله بن محمد بن علی میانجی همدانی معروف به عین القضات همدانی در سال ۴۹۲ هجری قمری در همدان به دنیا آمد. وی یکی از برجسته‌ترین و جنجالی‌ترین چهره‌های فکری و عرفانی قرن ششم هجری در ایران به شمار می‌رود. او تحصیلات اولیه خود را در زادگاهش گذراند، سپس برای تکمیل دانش خود به نیشابور و اصفهان سفر کرد و از محضر علمای برجسته آن زمان همچون عمر خیام و ابو عبدالله محمد بن حمویه جوینی بهره‌مند شد.
پدر عین القـضات کـه ابـوبکر نام داشته چون جد وی از اهل فضل بـوده و چـنانکه از گـزارش‌های عین القـضات بـرمی‌آید وی تعلق خاطر عـمیقی بـا اهل تصوف داشته و گاه با ایشان به سماع می‌پرداخته است.
از تولد تا آموزش
عین القضات همدانی در یک خانواده شافعی و مذهبی به دنیا آمد و بزرگ شد، سپس در محضر پدرش ابوبکر محمد این علی علوم توانست عرفان را بیاموزد و به درجاتی از افتاء و منصب قاضی همدان دست پیدا کرد. بعد از گذشت مدتی در خراسان به کلاس درس استادانی مانند عمرخیام، ابوعبدالله محمد بن حمومیه جوینی رفت و بسیاری از علوم و معنویات را فرا گرفت، همچنین در کلام و حکمت به درجاتی از تصوف، عرفان رسید. عین القضات در زبان پارسی و عربی نیز به درجات عالی دست پیدا کرد.
با وجودی که عین القضات در زمان حیات ابومحمد غزالی به دنیا آمد اما هیچگاه نتوانست با وی دیدار داشته باشد. زمانی که ابومحمد غزالی از دنیا رفت، ایشان تنها ۱۳ سال سن داشتند اما عین القضات به مدت چهار سال مشغول خواندن آثار این نوسینده بود به همین دلیل با خط فکر و احوالات وی آشنایی پیدا کرد، به طوریکه می توان گفت عین القضات یکی از بهترین شاگردان و وتربیت شدگان نزد ابوحامد غزالی در همه زمان ها است.
باوجودی که عین القضات بعد از یک دوره انقلاب روحی در بهبهه جوانی از مطالعه کتاب های فلسفه و متکلمان دست کشید اما هیچگاه کتاب های ابومحمد غزالی را کنار نگذاشت و تا آخر عمرش تحت تاثیر افکار و عقاید این دانشمند ماند. این موضوع را می توان در آثار عین القضات همدانی به راحتی مشاهده کرد.
کتاب تهمیدات عین القضات همدانیعلاقه عین القضات همدانی به وطن
ماوشان محل زندگی و خانه پدری عین القضات همدانی بود که براساس آنچه آثار وی نشان می دهد، ایشان علاقه و وابستگی بسیار زیادی به این منطقه داشت. زمانی که در زندان بود درباره عشق و کشش خود نسبت به ماوشان اینگونه بیان می کند:
«پنـداری همراه بـا آن قـافلۀ عـراقی‌ام که رهسپار همدان است و بار و بنه خـود را در مـحال ماوشان فرود می‌آورد، حال آنکه فراز و نشیب زمین‌های سرسبز آن و فصل ربیع چـنان جامه‌ای از بـرد یمانی بر تن آن سرزمین پوشانده است کـه دیگر بلاد، بدان حسد مـی‌ورزند. شـکوفه‌هایش مشک‌آسا بوی خوش می‌پراکند و آب زلال در شـهرهای آن روان اسـت.»
بعد از گذشت مدتی یکی از نزدیکان عارفش چون او به خاک وطنش اظهار علاقه کرده بود، شگفت زده شد و عین القضات نیز در پاسخ به او اینگونه می گوید:
«اولا تـعجب کرده بودی از وصف اشـتیاق بـه وطن، و همانا که اگر این فصول تمام مطالعه کرده بودی، آن اعتراض را مجال نیافتی، چـه بلال حبشی (رضی‌اللّه‌عنه) مشتاق بوده است بـه کـوه‌های مکه و آب‌های مـکه و مصطفی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، همچنین عـلی فهمنا من الظاهر.»
اعتکاف عین القضات همدانی در خانقاه
براساس آنچه به دست آمده است؛ عین القضات همدانی در دوره ای زندگی اش با نوشتن نامه مریدان داخل و خارج خانقاه را تربیت و هدایت می کرده است. حجم بسیار زیاد نامه های این عارف می توان این مطلب را به خوبی منعکس کند.
البته باید اشاره کرد که عین القضات در خانقاه به صورت مستمر جلسات بحث و وعظ برپا می کرده و اهالی خانقاه را با صحبت هایش یاری می رسانده است. براساس نامه های او عین القضات به خوبی می دانسته که روزی سرش را در مسیر سخنان و نوشته هایش از دست خواهد داد، به طوریکه در بخش از نوشته هایش می گوید:
«ای دوست! بدان و آگاه باش که دل آدمی را جزری و مـدی هـست؛ و چند گاه است که تـا در ایـن سودایم، وقت باشد که در شبانه‌روزی چهار پنج نوشته بنویسم هر یک هفتاد هشتاد سطر که هر کلمه از آن گوهری بود بی‌قیمت و من در آن وقت کاره باشم آن نبشته را بـه چـندگونه ورانداختی می‌کنم که این چـه بـلاست که من بدان مبتلا شده‌ام و کدام روز بود گویی که سر خویش در سر کار زبان و قلم خویش کنم و هم هر هفت یا هشت مجلسی از آن، و اللّه اعلم، کم از هزار کلمه نگفته باشم و ندانم که سر در زبـان بـازم یا در قلم؟»
براساس آنچه بناء پور به آن معتقد است؛ اعتکاف های عین القضات در خانقاه بیشتر از اینکه بر امور خود خانقاه مقدم باشد بر خانه و جهان و بیرون حکایت می کند و ریشه در معارضت او با رضایت خاطره نداشته است، به طوریکه آن را برای ایمان خلق مخل و بد می دانسته است. براساس اعتقادات او:
«مـسلم است که سـخنان عین القضات در باب خداوند، نبوت، رستاخیز، قرآن، امامت و قرائت وی از قرآن، دین، تفسیر او از مذهب، خوشایند فقها و علمای ظاهری و جـاهل مسلک نبوده است»
تصاویر به جای مانده از زمان عین القضات همدانیقتل عین القضات همدانی
بناءپور می گوید که زندگی در عصر سلجوقی سختی های بسیاری داشته و از احوالات دشوار عین القضات همدانی تنهای نمی توان سندی ارائه کرد و آنچه عنوان شده را، مجددا عنوان کرد. او پدیدار شناختی عصری را که وی در آن زندگی می کرده است ضروری می داد و براساس باور ایشان هیچ گاه نمی توان کشته شدن عین القضات و پدر وی را استثنائی دانست و از بررسی وضعیت این اعـصار خود را بی‌نیاز بدانید.
از جمله زمینه های قتل عین القضات می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اتهام به الحاد و زندیق بودن؛ برخی از مخالفان عین القضات به دلیل گرایش او به مکتب وحدت وجود و برخی از سخنان او که به ظاهر با آموزه‌های شرعی مغایرت داشت، او را به الحاد و زندیق بودن متهم می‌کردند.
- تکفیر و محکومیت؛ عین القضات در نهایت به دلیل اتهامات وارده، تکفیر و به مرگ محکوم شد.
- فتوای قتل؛ برخی از فقها و علمای همدان، فتوای قتل عین القضات را صادر
درخصوص نحوه قتل وی در منابع اینگونه عنوان می کنند:
قاضی را در پاسی از شب گذشته به دار آویختند تا شهر در خواب باشد و کسی از اجرای حکم آگاهی نداشته باشد. بی‌شک این اقدام جلوگیری از خشم مردمی بود که دنباله روی دیدگاه‌های اجتماعی، سیاسی قاضی همدان بودند.
به قول هفت اقلیم عین‌القضات در سن سی و سه سالگی در مدرسه‌ای که در همدان در آن به تربیت و ارشاد مریدان و وعظ می‌پرداخت، به دار کشیده شد. به گفته برخی منابع شاید شمع آجینش کرده باشند. فردای آن شب بدن بی‌جان او را از دار پایین آوردند، پوست بدنش را کندند و سپس جسدش در بوریایی آلوده به نفت پیچیده، سوزانیدند.
یادمان عین القضات همدانی در محله قلعه بنه بازار همدان و در میدان فلسطین،بلوار فلسطین واقع شده است. از لحاظ موقعیت جغرافیایی این مکان در نزدیکی مراکزی مانند بیمارستان فاطمیه و هتل باباطاهر و هتل بین‌المللی باباطاهر و آرامگاه باباطاهر و درمانگاه تخصصی و فوق تخصصی امید قرار گرفته است.
مجسمه یادبود عین القضات همدانیآثار عین القضات همدانی
از جمله تالیفات عین القضات همدانی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- رساله لوایح
- تمهیدات یا تماهید به فارسی
- زبدة الحقایق فی کشف الدقایق به عربی است که برگردان فارسی آن توسط دکتر مهدی تدین صورت گرفته‌است.
- رساله شکوی الغریب عن الاوطان الی علماء البلدان به زبان عربی
- زبدة المعانی
- غایه الامکان فی درایه المکان (رساله الامکنه و الازمنه)
- رساله عرفانی
- رساله جمالی
- مکتوبات
- رساله یزدان شناخت
گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش
- 12
- 3
