زندگینامه ناصرالدین شاه قاجار و دوران ولیعهدی اش/ با نفوذترین همسرانش

دوران پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار از مهم ترین دوران تاریخ ایران است

چکیده ای از بیوگرافی ناصرالدین شاه قاجار

نام کامل: ناصرالدین میرزا

زادروز: ۲۵ تیر ۱۲۱۰

زادگاه: دهکده کهنمو، شهرستان اسکو از توابع تبریز، ایران

دودمان: سلسله قاجاریه

مرگ: ۱۲ اردیبهشت ۱۲۷۵

محل مرگ: حرم شاه عبدالعظیم، شهر ری

آرامگاه: حرم شاه عبدالعظیم، شهر ری

زندگی نامه ناصرالدین شاه قاجار

ناصرالدین شاه قاجار، در ۲۵ تیر ۱۲۱۰ در نزدیکی آذربایجان به دنیا آمد. پدرش "محمدشاه" و مادرش" جهان خانم" مشهور به "مهد علیا" می باشد. معروف به قبله عالم، سلطان صاحبقران و بعد شاه شهید، چهارمین شاه از دودمان قاجار ایران بود. او طولانی ترین دوره پادشاهی را در میان دودمان قاجار داراست. ناصرالدین شاه همچنین اولین پادشاه ایران بود که خاطرات خود را نوشت.

ناصرالدین شاه قاجار را برای آموزش و تربیت اولیه، نزد "میرزا عیسی، قائم مقام فراهانی" و فرزندش "ابوالقاسم" فرستادند و پس از آن هم تربیت او را به "میرزا تقی خان امیركبیر" واگذار كردند.

ناصرالدین شاه قاجار فرزند كوچك محمدشاه بود. او به استناد به تاریخ و عملكرد كسانی مانند چنگیزخان و شاه عباس صفوی كه فرزندان كوچكترشان را بعنوان ولیعهد معرفی كردند، ناصرالدین میرزا را در ۵ سالگی به عنوان ولیعهد معرفی كرد.

فرمان ولیعهدی ناصرالدین شاه قاجار در ۱۲۵۱ هـ ق خوانده شد

دوران پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار یکی از مهم ترین دوران های تاریخ ایران است.

ولیعهدی ناصرالدین شاه قاجار

فرمان ولیعهدی ناصرالدین شاه قاجار در ۱۲۵۱ هـ ق در تبریز خوانده شد. برادران تنی شاه بهمن میرزا و قهرمان میرزا، به بهانه سن کم ناصرالدین، او را شایسته داشتن عنوان ولیعهدی نمی‏دیدند. آصف‏الدوله، دائی محمدشاه، هم مصمم بود از ولیعهدی ناصرالدین شاه قاجار جلوگیری کند تا عرق سلطنت از خاندان دولو قطع نشود. عاقبت ولیعهدی ناصرالدین زمانی تائید شد که قهرمان میرزا را به کفالت حکومت آذربایجان منصوب کردند که در واقع تائید ضمنی ولایت او بر ولیعهد صغیر بود. اولین وظیفه رسمی ولیعهد، سفر به ایروان برای ابلاغ تهنیت پدرش به نیکلای اول بود که در آن زمان در قفقاز از ولایات تازه تسخیر شده بازدید می‏کرد. در هنگام ملاقات، تزار ولیعهد را روی زانوی خود نشاند و به نشان محبت انگشتر الماس خویش را به او بخشید.

سفر ناصر الدین شاه قاجار به اروپا

ناصرالدین شاه قاجار نخستین پادشاه ایران بود که به اروپا سفر کرد. ناصرالدین شاه در سال های ۱۲۹۰ق، ۱۲۹۵ق و ۱۳۰۶ق به اروپا رفت. سفر نخست ناصرالدین میرزا بیش از پنج ماه، سفر دومش بیش از چهار ماه و سفر سومش بیش از شش ماه طول کشید. این سفرها، هزینه ها و انتقادات بسیار زیادی را به همراه داشت. با این وجود اثرات مثبتی هم در پی داشت.

سفر نخست ناصرالدین شاه قاجار به اروپا بیش از پنج ماه طول کشید

دوران پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار پس از امیرکبیر دورانی متفاوت و متمایز بود، ناصرالدین میرزا که در ابتدا وابسته و نیازمند صدراعظمش امیرکبیر بود، پس از به قتل رسیدن امیر، بتدریج به استقلال رسید و چهره سیاست مداری مقتدر و فعال بخود گرفت. ناصرالدین شاه قاجار سعی کرد روحیه تجددطلبی و اصلاحات امیرکبیر را در خود حفظ کند ولی هیچگاه نتوانست به مصممی و عزم امیر به این امر تحقق بخشد.

از نكات قابل توجه در ساختار قدرت در عصر ناصری این بود كه ساختار قـدرت متداخل بود. به این معنی كه در این نظام سیاسی و علاوه بر وجود رأس هرم قدرت یعنی شاه، شبكه های قدرت فرعی هم در سلسله مراتب بعدی در تعیـین سرنوشـت كشور نقش داشتند و با استفاده از دسیسه جویی، فریب، تهمـت و سـبقت جـویی، جهت گیری و راهیابی اولیه رأس هرم قدرت یعنی شاه را بـه نفـع خـویش تغییـر میدادند. این قدرت متداخل به خوبی در رسالة مجدیه مورد بررسی میـرزا محمـد سید محمد رحیم ربانی زاده و لطفاالله لطفی ۶۵ خان مجدالملك قرار گرفته است او تلاش دارد تا نفوذ این شبكه های قدرت را بـر ناصرالدین شاه قاجار آشكار كند.

مصادیق ناصرالدین شاه قاجار

ناصرالدین شاه قاجار بعد از سفر اول به اروپا دستور ساخت راه آهن که در بین مردم عامه، ماشین دودی خوانده می شد را داد. مسیر این قطار از تهران تا شهرری بود. بعدها میان آمل تا محمود آباد و همچنین جلفا تا تبریز نیز ریل قطار ساخته شد.

در دوره ناصرالدین شاه قاجار چهار مدرسه بزرگ دارالفنون، مدرسه نظام ناصری تهران، مدرسه ظل السلطان در اصفهان و مدرسه تبریز ساخته شد و ضرابخانه، اداره پست و تلگراف نیز تأسیس گردید.

در دوره ناصرالدین شاه قاجار مدرسه دارالفنون، تاسیس گردید

همچنین نخستین بانک در ایران از طریق امتیازی که ناصرالدین شاه قاجار به انگلیسی ها داد، تأسیس شد.

ویژگیهای حکومت ناصرالدین شاه قاجار

۱- حکومت ۵۰ ساله ناصرالدین شاه قاجار سرشار از وقایع و حوادث مهم در تاریخ سلسله قاجار است.

۲- در این دوره نتایج شوم عهدنامه های گلستان و ترکمانچای و عوارض جنکهای ممتد دورة فتح علیشاه بروز می کند.

۳- در دوره ناصرالدین شاه قاجار، دولت انگلیس روابط سیاسی خود را با ایران گسترش می دهد و به اخذ امتیازاتی و مزایایی مانند امتیازات و مزایایی که براساس عهدنامه ترکمنچای به روسیه داده شده بود موفق میشوند.

۴- در نتیجه نفوذ سیاسی و اقتصادی بیگانگان در ایران، در دوره ناصرالدین شاه قاجار به حد کمال میرسد و استقلال و حیات اقتصادی ملت ایران بیش از هر زمان دیگر متزلزل می شود.

علاقه ی ناصرالدین شاه قاجار به هنر

ناصرالدین شاه قاجار به خطاطی علاقه مند بود و گاه از سرمشق های محمد رضا کلهر خطاط معروف، می نوشت. ناصرالدین میرزا به سفرنامه نویسی علاقه وافری داشت و سفرنامه های مفصلی را نیز به قلم خود نوشت.

تعزیه در دوران ناصرالدین شاه قاجار مقبولیت بسیار یافت و تکیه ها چند برابر گشت. البته موارد ساختگی تعزیه زیادتر شد و تقریباً به شکل نمایشنامه ای تآتری درآمد.

ناصرالدین شاه قاجاربه نقاشی علاقه بسیار داشت و نقاشی های فراوانی می کشید. نقاش های معروفی همچون کمال الملک در عصر ناصرالدین شاه بوده اند و با دربار هم رفت و آمد داشته اند.

ازدواج ناصرالدین شاه قاجار

ناصرالدین شاه قاجار، ۸۵ زن صیغه ای و عقدی داشت و همچنین ۴۲ فرزند داشت. در بین زنان ناصرالدین شاه قاجار، آنان که از همه بیشتر معروف هستند انیس الدوله، جیران، زبیده خانم و شکوه السلطنه هستند. انیس الدوله به نوعی مقام ملکه را در میان زنان ناصرالدین شاه داشته است. نام اصلی اش فاطمه بوده و ظاهرا در یکی از شکارهای شاه با او آشنا می شود. گویند که پس از ترور ناصرالدین شاه قاجار هم به شدت عزادار او بود و حتی نقل است که به علت دیدن عکس ناصرالدین شاه جان خود را از دست داد. جالب است بدانید انیس الدوله اولین زن یک پادشاه ایرانی هم هست که به فرنگ رفته، اما به علت اینکه از لحاظ فرهنگی ملاحظاتی برای برخورد با همسرشاه و اروپاییان وجود داشته، به تهران بازگردانده می شود.

انیس الدوله به نوعی مقام ملکه را در میان زنان ناصرالدین شاه داشته است

اما اگر انیس الدوله ملکه ایران بوده، جیران سوگلی محبوب ناصرالدین شاه قاجار بوده است. جیران کلمه ای ترکی به معنای غزال است و ظاهرا چنین اسمی را ناصرالدین میرزا به علت چشمان دخترک اهل تجریش بر او گذارده است. در خصوص آشنایی او با ناصرالدین شاه روایات مختلفی نقل شده است. جیران روحیاتی جسورانه داشت و مرتب به شکار و اسب سواری می رفت. همین مسئله یکی از علل شهرت جیران بود. عشق ناصرالدین شاه به این همسرش تا پایان عمر او باقی ماند. هرچند جیران به علت بیماری ۳۰ سال کم تر از شاه عمر کرد، ولی ناصرالدین شاه قاجار پس از او عاشق دختری شد که شبیه جیران باشد.

قتل ناصرالدین شاه قاجار

با فرا رسیدن ذیقعده ۱۳۱۳ ه.ق ناصرالدین شاه قاجار و درباریان خود را برای پنجاهمین سال سلطنت آماده می کردند، اما واقعه قتل ناصرالدین میرزا در حرم حضرت عبدالعظیم (علیه السّلام) تمام تصورات آن ها را در هم ریخت. قاتل شاه "میرزا رضا کرمانی" بود، که در سال ۱۳۰۷ ه.ق با "سید جمال الدین اسدآبادی"، آشنا شده بود و سخت تحت‌تأثیر اندیشه او قرار گرفته بود او به این روش وارد فعالیت های سیاسی می شود و در جریان قیام های مردمی مانند قیام تنباکو، چندی به زندان افتاده و شکنجه می شود و سرانجام تصمیم به قتل ناصرالدین شاه می گیرد. سپس در روز ۱۲ اردیبهشت ۱۲۷۵ شمسی که ناصرالدین شاه قاجار قصد برپایی جشن پنجاه سالگی سلطنت اش را دارد، او را با ضرب یک گلوله از پای در می آورد تا آخرین سال سلطنت ناصرالدین میرزا را رقم زند.

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش