زندگینامه ناصر خسرو یکی از شاعران و فیلسوفان خراسان

ناصر خسرو حکیم دانایی بود که در زمان خود به عنوان مبلغ دین اسلام و مذهب اسماعیلیه فعالیت می کرد

چکیده ای از بیوگرافی ناصر خسرو

نام کامل: ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی

زمینه فعالیت:شاعر، فیلسوف، حکیم، جهانگرد و مبلغ ۹ذیقعده ۳۹۴ قمری مذهب اسماعیلی

تولد:۹ ذیقعده ۳۹۴ قمری

وفات:۴۶۷ شمسی

محل زندگی:شهر قبادیان و شهر بدخشان در افغانستان

زمان حکومت:غزنویان و سلجوقیان

بیوگرافی ناصر خسرو

ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی ملقب به ناصر خسرو در تاریخ ۹ ذیقعده ۳۹۴ قمری در شهر قبادیان از توابع بلخ در کشور تاجیکستان امروزی دیده به جهان گشود. ناصر خسرو در یک خانوادهٔ ثروتمند که ظاهراً به امور دولتی و دیوانی اشتغال داشتند، بزرگ شد.

فعالیت های مذهبی ناصر خسرو

ناصر خسرو که حکیم دانایی بود در زمان خود به عنوان مبلغ دین اسلام و مذهب اسماعیلیه فعالیت می کرد. اسماعیلیه به کسانی گفته میشد که پس از امام صادق (ع) اعتقاد به افرادی همچون فرزندش اسماعیل یا نواده اش محمد بن اسماعیل پیدا کردند و به ایشان ایمان و اسلام آوردند و از اصلی ترین گروه‌های ۷ امامی شیعیان به شمار می رفت. ناصرخسرو  در خراسان بزرگ به عنوان حجت اسماعیلیان بود و این مذهب را در بلخ و بدخشان از سالهای ۴۴۴ تا ۴۸۱ ترویج داد. بگونه ای که در این ناحیه( افغانستان و تاجیکستان و بخش هایی از چین و پاکستان کنونی) برای گسترش این مذهب نقش بسزایی ایجاد کرد. یکی از بزرگ ترين شخصیت های تاریخ مذهب اسماعیلیه، ناصر خسرو نام داشت. او از مقام حجتی برخوردار بود و حجت به آخرین مقام در تاویل اسماعیلیان گفته میشود که یک اسماعیلی میتواند به آن نایل آید.

یکی از بزرگ ترين شخصیت های تاریخ مذهب اسماعیلیه، ناصر خسرو نام داشت

روحیه پرسشگرى از همان دوران جوانى در ناصر خسرو دیده میشد و درباره‌ی شریعت در ذهن خود پرسش های مختلفی داشت. در سال ۴۳۷ هجری وقتی که به سن چهل سالگى رسید، خواب عجیبى دید که این خواب باعث شد تا او شغل دیوانى اش را رها کند و به سفر هفت ساله اش برود. وی در تمام این هفت سال به تمام نقاط جهان اسلام رفت و به بررسى عقاید گوناگون پرداخت. سپس با عقاید باطنیان( اسماعیلیه) در قاهره آشنایی پیدا کرد و معضلات علمى خود را با تفکرات آنان حل میکرد و به کیش اسماعیلیه درآمد.

ناصر خسرو در قاهره تا سال ۴۴۱ هجری قمری سکونت داشت و از علوم باطنى در طول سه سال، مطالبى را آموخت و بعد از آن به خراسان برگشت. در کتاب سفرنامه ناصرخسرو تفصیل سفر هفت ساله ی او به رشته تحریر درآمده است. او در سال ۴۴۴ هجری به بلخ بازگشت و کیش اسماعیلیه را تبلیغ کرد.

ناصر خسرو با علماى اهل سنت ، مناظرات مختلفى را در خراسان انجام داد و از شهر بلخ به خاطر فشار علماى اهل سنت و اتهام به الحاد و کفر به مازندران فرار کرد. در آن جا به موفقیت بسیاری رسید، ولى پیش از سال ۴۵۳ هـ به علل نامعلومى به روستاى یمگان پناه برد و در انجا زادالمسافرین را نوشت که یکى از کتاب هاى اعتقادى اسماعیلیه به زبان فارسى محسوب میشد. وى به موضوعات متنوعی در این کتاب پرداخته است که از آن ها می توان به جسم و حرکت، نفس کلى و هیولى، مباحث توحید، ردّ دیدگاه محمد زکریاى رازى، زمان، حدوث عالم، مباحث نبوت، اثبات صانع و ردّ تناسخو نفس ناطقه اشاره کرد.

ناصرخسرو در یمگان بمدت پانزده سال زندگی کرد و در سال ۴۶۲ هجری جامع الحکمتین را در جواب سوالات خواجه ابوالهیثم احمدبن حسن جرجانى نوشت. از دیگر کتب ناصرخسرو می توان به« خوان الاخوان» که خلاصه زادالمسافرین است؛« وجه دین» در تأویلشریعت و فقه؛« گشایش و رهایش» که به مباحث اعتقادى پرداخته و ترجمه ی آن به زبان انگلیسیست؛« روشنایى نامه»،« دیوان» و« سعادت نامه» که به صورت منظوم است، اشاره کرد که این آثار، تنها آثار هستند که از زمان ناصر خسرو به صورت چاپى باقی مانده و با گذشت زمان، تعدادى از تالیفات وى از بین رفته اند.

مقالات و کتب متعددى درباره‌ی ناصر خسرو نوشته شده است. ایوانف، که یک محقق روسى است برای فهمیدن مطالب اسماعیلیه و پیدا کردن آثار آن ها تمام عمرش را صرف کرد. او یک مقاله با عنوان« ناصرخسرو و اسماعیلیان» دارد که در این مقاله به زندگانى و آثار وى پرداخته است.

خصوصیات اخلاقی ناصر خسرو

ناصر خسرو یکی از شاعران و نویسندگان مشهور ادبیات فارسی است که در فلسفه و حکمت مهارت خاصی داشت. آثار این شاعر از گنجینه های ادب و فرهنگ ما به شمار می رود. او فردی خداشناس و دیندار بود و از گفتارش، خصوصیاتی همچون مناعت طبع ، بلندی همت، عزت نفس ، صراحت گفتار، و خلوص او اشکار است. شجاع ترین نماینده فکر معترض در ادبیات فارسی، ناصر خسرو نام داشت. او همچنین در ادبیات فارسی پیشتاز شعر علمی – عرفانی است. وی کردار را به گونه ای وسواس آمیز با گفتار همراه کرده است. ناصر خسرو از بنیان گذاران پیکار امانی به شمار می رود که ادبیات هزارساله ایران لاینقطع با آن درگیر بوده است و آن مبارزه با« ریا،، تزویر و نیرنگ» است.

ناصر خسرو با علماى اهل سنت ، مناظرات مختلفى را در خراسان انجام داد

سبک شعر و دیوان ناصر خسرو

شعر فارسی هنوز هم در اواخر قرن پنج و آغاز قرن ششم تحت تأثیر سبک دوره اول غزنوی قرار داشت و گاهی وقت ها شاعران در تلاش برای احیاء سبک سامانیان بودند؛ یکی از این شاعران، ناصرخسرو بود که قصیده های او یادآور شاعران اواخر قرن چهارم است. ناصر خسرو به دو زبان عربی و فارسی اشعارش را می سرود. او در اشعار خود از بسیاری از اصطلاحات حکمی و دینی استفاده کرده و برای تفهیم مقاصد خود از موضوعات و مفاهیم علمی بهره برده است. ناصر خسرو مشکل ترین مسایل فلسفی را با مهارتی خاص به زبان شعری و در نهایت راحتی و آسانی بیان کرده و به آرامی از بحث فلسفی خود نتیجه گرفته است.

اشعار ناصر خسرو به دور از هرگونه کنایه و ایهام، با استواری بیان با مسائل مختلف عقلی و نقلی آمیخته شده است که همین امر باعث شده تا فهم اشعار او اندکی مشکل شود. در کل دیوان ناصر خسرو از غزل استفاده نشده است بدین دلیل که او غزل سرا نیست؛ بدین طریق در دیوان وی از مضامین لطیف عاشقانه و بیان انفعالات نفس انسانی استفاده نشده است. سبک شعر ناصر خسروطبق نظر دشتی، معیار پارسی دری است، همچنین او می گوید:« یکی از موثق ترین مستندات زبان دری، چه از نظر واژه های استفاده شده، چه از نظر کیفیت تلفیق و چه از نظر تعبیرات خاص و مصطلحات لغوی، در هرصورت دیوان ناصرخسرو می باشد. او نه به فارسی سره مقید است و نه به واژه های عربی پایبند است، بلکه قصد وی بیان ما فی الضمیر است و بنظر میرسد زبان معمول و متداول محیط زندگانی را بکار انداخته است».

آثار ناصر خسرو

محل دفن ناصر خسرو

ناصر خسرو در یمگان که روستایی در ولایت بدخشان افغانستان است در سال ۴۸۱ فوت کرد.

بزرگداشت ناصر خسرو

تا به حال، چندین بار در ایران و افغانستان برای ناصر خسرو مراسم بزرگداشت برگزار شده است. یونسکو در همایش برگزار شده در کابل ، در پیامی به تجلیل از شخصیت ناصر خسرو پرداخت. در دانشگاه فردوسی مشهد برای هزارمین سال ولادت ناصر( ۱۳۹۴ق)  مراسمی با حضور اندیشمندان داخلی وخارجی برگزار شد و مجموعه مقالاتش با عنوان یاد نامه چاپ شد. همایش هایی در دوران معاصر در دانشگاه شهید بهشتی تهران و همچنين بزرگداشت هایی در شهرهای گوناگون مانند ری و بسطام  برگزار شد. 

ناصر خسرو به دو زبان عربی و فارسی، اشعارش را می سرود

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش