زندگینامه دقیقی طوسی شاعر سده چهارم هجری

دقیقی طوسی

چکیده ای از زندگینامه دقیقی طوسی:

نام کامل: ابو منصور محمد بن احمد توسی

تاریخ تولد: پس از ۳۲۰ هجری قمری

محل تولد: توس، ایران

ملیت: ایرانی

حرفه: شاعر 

درگذشت: ۳۶۷ تا ۳۶۹ هجری قمری

زندگینامه دقیقی طوسی

زندگینامه دقیقی طوسی:

ابو منصور محمد بن احمد توسی که بیشتر با نام کوتاه دقیقی شناخته می شود در ۳۲۰ هجری قمری به دنیا آمد. بنابر روایات گوناگون زادگاه این شاعر ارزشمند در توس، بلخ، سمرقند و بخارا ذکر شده است، اما بر اساس پژوهش‌های نوین صورت گرفته در این زمینه اینگونه گمان می شود که او در شهر توس به دنیا آمده است. 

دقیق طوسی از جمله شاعران فارسی زبان بود که در سده چهارم هجری زندگی می کرده است، بر اساس آنچه آمده است؛ خود یا خانواده اش به شغل آرد فروشی مشغول بوده اند. در خصوص نام و لقب دقیقی بدیع الزمان فروزانفر اینگونه آورده است؛ اسم او محمد بن احمد یا محمد بن محمد بن احمد یا منصوربن احمد، کنیه او چنانکه محمد عوفی نقل می کند، ابومنصور است. 

دو روایت اول درباره اسم متفق هستند و در طرد نسبت با هم اختلاف دارند اما این اختلاف چندان ارزش ندارد زیرا در آثار تاریخی گاهی جد را به جای پدر ذکر می کنند.

درباره روایت سوم هم یعنی نام دقیقی منصوربن احمد است، شاید اسم منصور از کنیه دقیقی یعنی ابومنصور؛ تحریف شده است و از آن به جای اسم استفاده کرده اند، بنابراین با احتمال بالایی اسم او ابومنصور محمد بن محمد بن احمد بوده است. 

کلمه دقیق که لقب او است به معنای آرد می باشند و این احتمال وجود دارد که خود او در اوایل زندگی اش، پدر یا یکی از اجداد او آرد فروش بوده اند. 

در میان تمامی افراد محمدعوفی قدیمی ترین فردی است که درباره لقب شاعر یعنی دقیقی صحبت کرده، بر اساس نظر عوفی دلیل اصلی عنوان این لقب بدین صورت می باشد: «شعر دقیقی از کار دَقّ و تار دِقّ، دقیق‌تر است و او را به سبب دقت معانی و رقت الفاظ، دقیقی گفتند.

شعر های دقیقی طوسی در شاهنامه

آغاز سرودن شاهنامه:

دقیقی طوسی در زمان منصوربن نوح و نوح بن منصور سامانی به شهرت رسید و در ابتدا به مدح ابومظفر چغانی می پرداخت. می توان گفت نخستین سراینده شاهنامه دقیقی طوسی بود که هزار بیت او درباره داستان گشتاسب و ظهور زردشت آورده شده است. این شاعر در سنین جوانی اش به دست غلام خود به قتل رسید به همین دلیل نتوانست شاهنامه را تکمیل کند اما فردوسی تمامی هزار بیت او را عینا در شاهنامه آورده است، او در مقدمه ابیات خود اضافه می کند که دقیقی را در عالم خواب دیده است و بنابر خواهش خودش است که ابیات منظومش را داخل اشعار وارد کرده است. 

سبک شعر و شاعری دقیقی طوسی:

دقیقی در سرودن شعرهای غنایی هنر داشته، همچنین در سرودن قصیده، غزل و قطعه نیز بلند مرتبه بوده است. از شعرهای دقیقی می توان به صورت پراکنده در کتاب‌های تذکره و تاریخ و ادب و لغت مشاهده کرد، اگرچه تعداد این اشعار زیاد نیست اما همان مقدار هم می تواند از استادی و مهارت شاعری دقیق اطلاع دهد، شعرهای کلامی فصیح و روان داشتند، قوت طبع و تیزی ذهن نیز کاملا در اشعار دقیقی به چشم می خورد. 

نهایت قدرت طبع و قوت اسلوب این شاعر می تواند در قطعات متفرقه که از دقیقی به جای مانده است؛ دیده شود، اما بخش هایی از بحر تقارب یا گشتاسبنامه او که فردوسی آن را در شاهنامه نقل کرده ابیات مضطرب و سست و کلمات متناقض و مصراع های مقطوعی دارد در نتیجه با دیگر اشعار او متناسب نیستند.

در مقام مقایسه میان سروده‌ های دقیقی با سروده‌ های فردوسی، عبدالحسین زرین‌کوب ، چنین عنوان می کند: دقیقی در ابداع ترکیبات تازه، تنوع تعبیرات، ایراد امثال لطیف و استخراج معانی، قدرت فردوسی را نداشت و این البته عدم پختگی شاعر را می‌رساند، زیرا در جوانی و پیش از آنکه سروده‌هایش به نضج کامل برسد، کشته شد.

مجسمه دقیقی طوسی

بنابر نظر ذبیح الله صفا سبکی که دقیقی در پیش گرفته بوده است به تنهایی می تواند در انشاء مضامین حماسی، از سبک های برتر شعر فارسی باشد، باید اشاره کرد در مقام قیاس دقیقی با فردوسی، وی کاملاً ملتزم به منابع و مراجع خود، مانند ایاتکار زریران(رساله ای به زبان پهلوی درباره جنگ های زریر برادر و سپهسالار گشتاسب با دشمنان دین زردشت) بوده است و آنها را بدون هیچ گونه کم و کاستی و تغییر به صورت نظم درآورده است. همین موضوع سبب شده است که او در «گشتاسب‌نامه» نتواند نکات ادبی را لحاظ کند، در صورتی که مقام استادی و تبحر خود را به خوبی در غزلیات و قصایدش به نمایش می گذارد. 

آثار:

از دقیقی طوسی می توان قصائد و غزل ها و قطعات و ابیات پراکنده ای مشاهده کرد که در کتاب هایی مانند؛ تذکره خاصه لباب الالباب و مجمع الفصحا و کتب تاریخ و ادب مانند تاریخ بیهقی و ترجمان البلاغه و حدائق السحر و المعجم و کتب لغت، خصوصاٌ لغت فرس اسدی هستند. 

همه این اشعار از استادی، مهارت، دقیت خیال پردازی، لطافت معانی، لفظی روان صحبت می کنند، اما اثر جاودانه این شاعر مربوط به گشتاسبنامه یعنی قسمتی از شاهنامه است. این ابیات در شرح سلطنت گشتاسپ، ظهور زرتشت، جنگ مذهبی میان گشتاسپ و ارجاسپ تورانی سروده شده اند. 

آثار دقیقی طوسی

درگذشت دقیقی طوسی:

تاریخ دقیق درگذشت این شاعر گرانقدر مشخص نیست، اما دقیقی بر اساس دستوری که از جانب نوح بن منصور (پادشاهی از ۳۶۵ تا ۳۸۷) به او داده شد نظم شاهنامه را آغاز کرد و فردوسی کار او را در حوالی سال ۳۶۵ هجری ادامه داد، بر اساس این اطلاعات مرگ دقیقی باید در حوالی سال ۳۶۶ صورت گرفته باشد. 

علاوه بر این موضوع بر اساس آنچه فردوسی در شاهنامه آورده است، دقیقی در سن جوانی کشته شده است. بر اساس گفته محمد دبیرسیاقی آغاز فرمانروایی نوح بن منصور در سال ۳۶۵ هجری قمری بوده است و فردوسی هم از کشته شدن دقیقی در شاهنامه صحبت می کند، بنابراین تاریخ کشته شدن است شاعر باید بین سال های ۳۹۶ تا ۳۶۷ هجری قمری اتفاق افتاده باشد.

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش