جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی، شاعر قرن ششم

جمال الدین عبدالرزاق

جمال الدین عبدالرزاق شاعر قرن ششم و یکی از بنیانگذاران سبک عراقی شناخته می شود. وی اصالتا اصفهانی می باشد و دارای مراتب علمی و حکمی نیز می باشد. در ادامه این مقاله سرپوش به بیوگرافی این شاعر اشاره شده است.

چکیده ای از زندگینامه جمال الدین عبدالرزاق:

نام کامل: جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی

زندگی: قرن ششم

محل تولد: اصفهان

حرفه: شاعر، حکیم

آثار: دیوان اشعار به دو زبان فارسی و عربی

وفات: ۵۸۸ هجری قمری

مدفن: اصفهان

زندگینامه جمال الدین عبدالرزاق

زندگینامه جمال الدین عبدالرزاق:

جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی در قرن ششم هجری قمری در اصفهان به دنیا آمده است. نامش محمد و لقب او جمال الدین عنوان می شود، او فرزند عبدالرزاق بوده است.

وی یکی از علمای بزرگ این شهر و از قصیده سرایان سرآمد دربار خوارزمشاه محسوب می شود. این شاعر درکنار ظرافت و مهارت در عرصه شعر و ادب دارای مراتب علمی و حکمت نیز می باشد. جمال الدین عبدالرزاق توانست شرع و شعر را درهمدیگر بیامیزد و درنهایت استحکام شعر فارسی را افزایش داده است.

همانطور که اشاره شد زادبوم این شاعر اصفهان می باشد و به گونه ای از عشق به وطن خود صحبت می کند که آدمی را به وجد می آورد:

...دیدی تو اصفهان را آن شهر خلد پیکرآن سوره مقدس آن عدن روح پرور

براساس آنچه دکتر شفق می گویند، جمال الدین نه تنها اصفهان را مدح می کرد بلکه آثار قدح را نیز می توان در اشعار وی مشاهده کرد. درمقابل تعرض برخی افراد از قبیل مجیرالدین نسبت به اصفهان و مردم آن بسیار ناراحت می شد و سریعا از شهر خود دفاع می کرد.

همانطور که در اشعار وی و اشارات بعضی تذکره نویسان مشخص است، خاندان جمال الدین جزء طبقه فضلا و شاعران نبودند از اهل سنت بودند ولی به تشیع اظهار تمایل کرده اند. چنانچه در چند جا به مدح اهل بیت و واقعه کربلا اشاره کرده اند. خاندان این شاعر به شغل زرگری می پرداختند و به گفته کمال الدین، پسرش از دکان رخت زی مدرسه آورد. این شاعر درباره اهل بیت می سراید:

ببین چه کرد با اهل بیت مصطفویحدیث رستم بگذار و قصه بهمن

خدای عزوجل بر زمین دو شاخ نهادزیک نهان برون آخته حسین و حسن

بخش دیگری از دیوان شعری جمال الدین به ترکیب بند شاعر در نعت حضرت محمد می باشد که از غرر اشعار وی باشد و نشان دهنده علاقه بسیار این شاعر به حضرت محمد همچنین به دانش مذهبی و دینی و لطافت روح و روان وی می باشد.

آثار جمال الدین عبدالرزاق

مقام شعری و علمی‌ جمال الدین عبدالرزاق:

براساس آنچه امین احمد رازی در تذکره هفت اقلیم می گوید؛ جمال الدین عبدالرزاق از اکابر طبقه شعرا بوده است، نظم و نثرش عزوبت سلسبیل و جودت فرات و نیل داشته، جزالت با سلامت آمیخته و لطافت با متانت جمع آمده و به غیرنظم و نثر صفات نیکو بسیار داشته است.

در طبع یگانه شاعر و لطیف بوده است و هنر نشانه ای از زرگری مشخص بوده است. مرحوم دستگردی می‌نویسد: استاد علاوه بر مراتب علمی، حکمی‌ و ریاضی، دارای صنعت زرگری و نقاشی هر دو بوده چناچه گوید:

در لطف طبع یگانه و در فضل و هنر نشانه زرگری در صفت صیاغت شاگرد خردکاری او بودی و ماه فلک نور از پرتو ضمیر او ربودی، چمن فضایل بزهرات مکارم اخلاق آراسته و از خاشاک رذایل پیراسته.

دستگردی اضافه می‌کند: جمال نقاش جز او کسی نیست و کسانی که در عصر ما یک جمال نقاش هم بر شعرای باستان اصفهان افزوده، راه اشتباه پیموده اند.

جمال الدین قصایدی درباره حکمت و موغظه نیز دارد و دیوانش پر از تجارب ارزنده علمی می باشد که حاصل تامل ژرف وی در احکام شرع و برهان های عقل و موازین عرفی افراد از نوع انسان می باشد.

برخی از قصاید این شاعر بهترین نمونه هایی از شعر تعلیمی در زبان فارسی هستند. می توان گفت از جمله آثار مطلوب این شاعر قصاید اخلاقی، عرفانی، مرامی‌ و عبرت آموز هستند که از نظر حسن تاثیر به شرط وجود محل قابل و آنگاه نصیحت قائل در میان قدما با قصاید اخلاقی ناصر خسرو، سنایی و سعدی پهلو می زنند.

مقام ادبی جمال الدین عبدالرزاق

سبک جمال الدین عبدالرزاق:

سبک این شاعر در مدح، تغزل. تشبیهات و مضامین به طورکلی شبیه سبک استادان قبلی است، مگر اینکه نسبت به سبک خراسانی به زبان و شیوه معمول عصر ما نزدیک تر باشد. او نسبت به شاعرین معاصر خودش مانند انوری و خاقانی، سخنی ساده و به دور از پیچیدگی معنوی دارد درنتیجه نیاز به فکر کردن زیادی نخواهد داشت. غزلیات او در مرحله ای از کمال است که می‌توان آنها را مقدمه غزلهای قرن هفتم مخصوصاً سعدی دانست.

اشعار جمال الدین موعظه و تنبیهات را شامل می شود مگر چند چیز که در مدح صاعدیان آورده شده اند. در ضمن مطالعه اشعار اخلاقی از باریکی فکر و لطافت مضمون و ابتکار در تشبیه نباید غافل بود و ارزش ادبی یک قصیده از لحاظ فنی همان است.

این شاعر در علوم شرعیه نیز دستی برآتش دارد به طوری که دامادی می گوید: جمال الدین عبدالرزاق، شرع و شعر را به یکدیگر آمیخته و بر استحکام شعر فارسی افزوده است. و بر احکام شرع و براهین عقل استیلا دارد.