زندگینامه حضرت اسماعیل (ع) فرزند ابراهیم خلیل

نام حضرت اسماعیل علبه السلام ۱۱ بار در قرآن کریم یاد شده است

چکیده ای از بیوگرافی حضرت اسماعیل (ع)

نام:اسماعیل

زادگاه:مکه

ملیت:حنیف

دین:اسلام

تکرار نام در قرآن:۱۱بار

حوادث مهم:ماجرای ذبح، بنای کعبه

بیوگرافی حضرت اسماعیل (ع)

یکی از پیامبران الهی که فرزند ابراهیم خلیل است، حضرت اسماعیل (ع) نام دارد. همچنين حضرت محمد ( صلی الله علیه و آله) بنا بر روایات اسلامی اصل پیغمبر اکرم، به اسماعیل میرسد. حضرت ابراهیم (ع) از ساره که همسرش بود، فرزنددار نمی شد. به همین خاطر ساره، کنیزش که هاجر نام داشت را به او بخشید و او در سنین پیری حضرت ابراهیم (ع)، اسماعیل علیه السلام را برایش به دنیا آورد. اسماعیل( ع) هم مانند پدرش ابراهیم( ع)، بطور دقیق تاریخ تولدش تعیین نشده بود. آب زمزم از زیر پای حضرت اسماعیل (ع) در ابتدای کودکی اش در مسجدالحرام جاری شد و با گذشت زمان به چاه زمزم تبدیل شد.

در منابع اسلامی، نام حضرت اسماعیل (ع) غالباً عجمی بود و از دو کلمه ی « اسمع» و« قبیله»( به معنای« خدایا بشنو») ترکیب شده بود و طبق گفته ها ابراهیم (ع) وقتی که از خداوند، تقاضای فرزندی داشت؛ در ابتدا با این کلمه ها سخنش را شروع میکرد.

زنان و فرزندان حضرت اسماعیل (ع)

اسماعیل در ابتدا با دخترى به نام عمارة بنت سعید بن أسامة بن أکیل از جُرْهُم ازدواج كرد و پس از گذشت چند وقت، حضرت ابراهیم، رفتار وی را نپسندید به همین خاطر به حضرت اسماعیل (ع) سفارش کرد که او را طلاق دهد و با دختر مضاضِ جُرهُمى با نام السیدة بنت مضاض بن عمرو الجرهمی ازدواج کند. از نام های همسران دیگر ایشان میتوان به «رِعله»،« حنفاء» و« حیفاء» اشاره کرد.

حاصل ازدواج حضرت اسماعیل (ع) با این همسران، دوازده پسر به نامهای قیدار، ادبیل، نابت، مبشام، دوما، مسمع، مسا، تیما، حداد، یطور، نافس و قیدما بود. این نام ها نقل شده از لغت عبرانیست که اختلافاتی در حروف و حرکات تلفظ، پیدا می کند؛ بنابراین در بعضی از کتاب های دیگر، این نام ها با تغيير کمی ذکر شده است. ولی امام صادق ( ع) درخصوص دختران آن حضرت نقل کرده که چند تن از دختران اسماعیل در حجر( اسماعیل)، نزدیک رکن سوم( غربی) دفن شده اند. همچنین یکی از دختران حضرت اسماعیل (ع)، به عقد عیص بن اسحاق که پسر عمویش بوده، درآمده است. تا زمان عدنان بن داود، فرزندان اسماعیل از بزرگان و والیان امر و حافظان كعبه به شمار می رفتند و براى مردم ، امور دینى و حجّ را اقامه مى كردند و هیچگاه به بت پرستی روی نیاوردند.

حضرت اسماعیل (ع) در قرآن

در قرآن کریم از نام اسماعیل، ۱۱ مرتبه یاد شده که از این موضوعات میتوان به بنای کعبه توسط ابراهیم و اسماعیل( ع)، تولد وی به عنوان عطیه ای خدایی به ابراهیم، نزول وحی به او و یاد او در کنار دیگر پیامبران الهی و ذکر صفات نیک او اشاره کرد. حضرت اسماعیل (ع) برطبق آیه ۸۵ از سوره انبیاء، در کنار پیامبرانی مثل حضرت ادریس و حضرت ذوالکفل ، بعنوان صابران شناخته شده است و یکی از علامت های اشکار صبر وی طبق گفته ی برخی از مفسران، سر نهادن اسماعیل برای قربانی است.

حضرت اسماعیل از پیامبران الهي میباشد

شغل حضرت اسماعیل (ع)

در دوران زندگی حضرت اسماعیل (ع) و شرایط آب و هوایی منطقه مکه، احتمالا بیشتر مردم آن دیار به دامداری مشغول بوده اند. با توجه به دیدار ابراهیم( ع) با همسر اسماعیل( ع) میتوان به چنین مطلبی پی برد، آن جا که جویای احوال شوهرش اسماعیل( ع) و مادر شوهرش هاجر( س) شد و در پاسخ شنید که آنان به دنبال گله هستند.

هاجر و حضرت اسماعیل (ع)در مكه

پس از اینکه اسماعیل به دنیا آمد، ساره که فرزنددار نشده بود، بر هاجر و فرزندش حسادت میکرد، ولی او بعد از گذشت مدتی در سن پیری با بشارت الهی فرزندی بدنیا آورد که نام اسحاق را برای او انتخاب کردند. برطبق روایات، اسحاق وقتی که به سن سه سالگى رسید در كنار پدرش بود، كه اسماعیل در نزد آنان حاضر شد و ابراهیم، او را به جاى اسحاق نشاند. این امر باعث شد تا ساره خشمگین شود و از حضور هاجر و فرزندش نزد ابراهیم (ع) اظهار دلتنگی کرد و شوهر را مجبور کرد تا آنان از منطقه شام بیرون بروند. از این رو ابراهیم به دستور الهی هاجر و اسماعیل را به مکه رساند و خودش مجددا به شام رفت. قرآن فرموده که ابراهیم با خدا در این زمان اینگونه نجوا کرد:رَبَّنَا إِنِّی أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوَادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِیُقِیمُوا الصَّلَاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ وَارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ یَشْكُرُونَ؛ پروردگارا! من بعضی از فرزندانم را در درّه ای بی کشت و زرع نزد خانه محترمت سکونت دادم؛ پروردگارا! برای این که نماز را بر پا دارند؛ پس دل های گروهی از مردم را بسوی آنان علاقه مند و متمایل کن، و آنان را از انواع محصولات و میوه ها روزی بخش، باشد که سپاس گزاری کنند.

ادامه ی داستان اینگونه بود که پس از تمام شدن آذوقه ی هاجر و اسماعیل، آن کودک تشنه شد و هاجر برای پیدا کردن آبی که عطش فرزند را برطرف کند، به هر سو می دوید و مسیر صفا تا مروه را ۷ مرتبه پیمود ولی هیچ آبی پیدا نکرد. دفعه آخر، صدایی را از اطراف اسماعیل متوجه شد و از ترس آنکه کودک توسط حیوانی دریده شود، بطرف او دوید، ولی با نهایت شادمانی دید که آبی در زیر پای کودکش جاری شده و بعدها نام این چشمه را زمزم انتخاب کردند.

در نزدیکی مکه، گروهى از قبیله جُرْهُم زندگی میکردند که به بركت جوشش آب در زیر پای اسماعیل، از وجود چشمه مطلع شدند و پس از اینکه از هاجر اجازه گرفتند در آن مكان اقامت گزیدند و اسماعیل، از آن پس با قبیله جرهم معاشرت داشت و بخاطر معاشرتش با آنها، زبانشان را یاد گرفت و پس از گذشت مدت کوتاهی با آن قبیله وصلت کرد و خداوند به او فرزندانی داد. نسل اسماعیل با گذشت زمان به عرب مستعربه مشهور شد. وقتی که اسماعیل به سن بیست سالگی رسید، مادرش (هاجر) فوت کرد و در محل حجر اسماعیل توسط پسرش دفن شد.

قربانی کردن حضرت اسماعیل (ع) توسط ابراهیم

خداوند، بشارت فرزندى صبور را به حضرت ابراهیم داد. وقتی که آن فرزند، مشغول به كار شد؛ ابراهیم وی را نسبت به رؤیاى خود برای قربانی کردنش خبرداد و از او نظر خواست. آن فرزند، بدون هیچ تفکری پدرش را به پیروی از دستور قربانی فراخواند. پس از آماده شدن هر دوی آنها، ابراهیم، فرزندش را بر پیشانى افكند تا او را قربانی کند. خداوند ندا داد:اى ابراهیم به رؤیاى خود حقیقت دادى و آن آزمایشى روشن براى تو بود و فرزند تو را به ذبحى بزرگ باز خریدیم.

راز دستور خداوند برای اینکه اسماعیل توسط پدرش قربانی شود، علاقه ی زیاد ابراهیم به وى بود كه خدا او را از این طریق، مورد آزمایش قرار داد تا از میان خود و خلیلش، موانع خلّت را بردارد و نیز گفته اند: پس از بشارت دادن فرزند به حضرت ابراهیم، او نذر كرد تا حضرت اسماعیل (ع) را براى خدا قربانى كند. به این خاطر که فرزندش به حد« سعى»( ۱۳ سال) رسید، خدا به او در رؤیا دستور داد تا نذرش را ادا كند. از این رو وی مرتبه فرمانبرى ابراهیم را با این دستور نشان داد و او را براى نزدیکی به خدا بعنوان الگویى قرار داد و وقتی که خداوند در این ازمون، آمادگى او و فرزندش را بزرگ دید، گوسفندى را فداى اسماعیل كرد. در این زمان پس از ذبح گوسفند، جبرائیل، ابراهیم و اسماعیل تكبیر گفتند.

نقش حضرت اسماعیل (ع) در بناى كعبه

خداوند به ابراهیم دستور ساخت كعبه را داد و به او فرمود تا از فرزندش اسماعیل کمک بگیرد. سكینه كه باد نیكویى است یا ابرى كه سایه افكنده بود، به وسیله جبرئیل، محدوده بیت را مشخص كرد:« واِذ بَوَّأنا لاِبرهیمَ مَكانَ البَیتِ»( حجّ/ ۲۲، ۲۶) ابراهیم و اسماعیل كعبه را ساختند. حضرت اسماعیل (ع) سنگها را مى آورد و ابراهیم آنها را بنا مى كرد. آن دو زمانی که پایه هاى خانه خدا را بالا بردند، دعا کردند و درخواستشان از خدا این بود که عملشان را از آنان بپذیرد و آنان را تسلیم خود کند و خداوند از نسلشان امتى فرمان بردار را پدید آورد. همچنین پیامبرى را از بینشان انتخاب کرد تا برای آنها آیات خدا را بخواند و به آنان كتاب و حكمت را بیاموزد و پاكشان کند.

آموختن زبان عربی حضرت اسماعیل (ع)

در منابع عربی اسلامی، طبق نکته ای که موجب پیوند سرنوشت اسماعیل با سرنوشت مردم عرب شده بود، همراه شدن با قبیلۀ جرهم از اعراب بائده و« مستعرب» شدن او که باعث شد تا شخصیت اسماعیل بعنوان یک« مهاجرِ عربی شده» مطرح شود.

حضرت اسماعیل (ع) بر طبق روایات، بعد از مدتی به مکه رفت و این حضرت، زبان عربی را در جوار جرهمیان یاد گرفت و حتی وقتی که با پدرش در هنگام بنای کعبه حرف می زد، ابراهیم به زبان خویش خطاب میکرد و اسماعیل به عربی پاسخ می داد و تفاهم حاصل می شد. در روایات از عرب زبانی ِ اسماعیل به اندازه ای یاد شده که گاهی اوقات وی را بعنوان نخستین کسی می شناختند که زبان بیان او عربی بود. حتی اولین کتابت عربی را در بعضی روایات نیز به او نسبت داده اند.

وفات و آرامگاه حضرت اسماعیل (ع)

حضرت اسماعیل( ع) وقتی که فوت کرد ۱۳۰ سال و یا ۱۳۷ سال، سن داشت؛ یعنی زمان رحلت او به حدود دو هزار و ششصد و هشتاد و شش سال پیش از هجرت برمی گردد. طبق روایات و گزارش های تاریخی، حضرت اسماعیل (ع) در زیر ناودان کعبه یعنی در منطقه ای کنار کعبه دفن شده است که امروزه به نام ایشان یعنی «حجر اسماعیل»نسبت داده شده است. امام جعفر صادق ( ع) نقل کرده اند که محل زندگی این پیامبر الهی و همچنین محل دفن وی و مادرش( هاجر) در منطقه« حِجْر اسماعیل» بوده است.

حضرت اسماعیل در کنار کعبه و زیر ناودان آن دفن شد که امروزه به حجر اسماعیل شناخته میشود‏

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش