زندگینامه حضرت ام کلثوم (ع) دختر امام علی (ع)

حضرت ام کلثوم

چکیده بیوگرافی ام کلثوم

نام کامل: ام کلثوم کبری

تاریخ تولد: سال ششم هجری قمری

محل تولد: مدینه

محل زندگی: مدینه

درگذشت: ۱۴ روز بعد از بازگشت از شام

مدفن: قبرستان باب الصغیر و به قولی قبرستان بقیع

زندگینامه حضرت ام کلثوم

زندگینامه ام کلثوم

ام کلثوم کبری از دختران امام علی می باشند که در واقعه کربلا از ابتدا تا انتها حاضر بودند درنهایت نیز یکی از اسیران دشت کربلا شمارش شدند. در منابع از ایشان به عنوان دختر کوچکتر امام علی و حضرت زهرا یاد می شود که با نام زینب صغری و کنیه ام کلثوم آورده شده است، همچنین از خواهر دیگر به نام ام کلثوم صغری نیز در منابع صحبت شده است. 

با وجودی که حضرت زینب با کنیه ام کلثوم شناخته می شود و بسیاری از منابع او را ام کلثوم کبری می نامند اما به نظر می رسد ام کلثوم کبری غیر از حضرت زینت (سلام‌الله‌علیها) باشد و امام علی دو دختر با نام های ام کلثوم داشته است که یکی از آنها در واقعه کربلا حاضر بوده و بسیاری از منابع نیز ایشان را به عنوان یکی از اسیران حادثه عاشورا نام می برند، بدون اين كه مقيّد به صغرى و كبرى كنند.

منابع درباره ازدواج های ام کلثوم کبری با عمر بن خطاب، سپس با عون بن جعفر و بعد از او با محمد بن جعفر صحبت کرده اند اما بحث ازدواج ایشان با خلیفه دوم از گذشته تا به حال بسیار مورد بحث و اختلاف نظر می باشد. 

ولادت و نسب حضرت ام کلثوم

براساس آنچه از عالمان شیعی به دست رسیده امام علی و حضرت فاطمه فرزندی به نام ام کلثوم داشته اند، که در برخی از منابع تاریخ تولدشان را به زمان پیامبر نسبت می دهند. اما ذَهَبی تاریخ‌نگار اهل‌سنت (درگذشته ۷۴۸ق) نوشته در حدود سال ۶ قمری به دنیا آمده است.

از طرفی براساس گزارش های شیخ مفید در الارشاد، ایشان بعد از زینب به دنیا آمده اند، اما در سیره ابن اسحاق که از سیره نویسان قرن اول و دوم قمری می باشد، نام ام کلثوم پیش از تولد حضرت زینب آورده شده است، البته تصریح نشده است که زینب بزرگتر است یا ام کلثوم. 

درباره زندگی حضرت ام کلثوم

کنیه‌ها و القاب حضرت ام کلثوم

شیخ مفید نام ام کلثوم را زینب صغری و کنیه اش را ام کلثوم می گوید، براساس آنچه شیخ عباس قمی در الکنی و الالقاب آورده است، این کنیه به دلیل شباهت زیاد بین زینب صغری و دخترش ام کلثوم، داده شده است. 

شرح نگار شیعی؛ سید محسن امین می نویسند؛ امام علی سه یا چهار دختر با نام یا کنیه ام کلثوم داشته است که در ادامه آورده شده اند: 

- ام‌کلثوم کبری دختر فاطمه (س)

- ام‌کلثوم همسر مسلم بن عقیل که احتمالاً ام‌کلثوم وُسطی بوده است

- ام‌کلثوم صغری

- زینب صغری که کنیه‌اش ام‌کلثوم بوده است

براساس گفته سید محسن امین، امکان دارد دو نفر آخر یکی باشند و امام علی چهار دختر به این نام یا کنیه داشته است. 

حضور حضرت ام کلثوم در کربلا

در منابع از حضور این حضرت در واقعه کربلا می گویند، به عنوان مثال سید ابن طاووس در در چند جای مقتلش، لُهوف از حضرت ام کلثوم نام می برد. از جمله این موارد می توان به شیون ایشان همراه با حضرت زینب اشاره کرد زمانی که امام حسین به آنها اعلام می کند؛ کشته خواهد شد. مورد دوم سخنرانی حضرت ام کلثوم در کوفه و سرزنش اهالی این شهر، همچنین درخواست ایشان از شمر در شام برای ورود آنها از مکانی به دمشق؛ تا کمتر مورد دید باشند. 

تاریخ‌نگار قرن سوم قمری؛ ابن‌طیفور آورده است؛ زمانی که اسیران وارد کوفه شدند، ام کلثوم در جمع مردن این شهر خطبه ای خواندند و شروع به سرزنش مردم این شهر کردند. البته سید ابن طاووس این خطبه را از قول زینب نقل کرده است. باوجود این موضوع، در منابع تصریح نشده است که این دختر ام کلثوم دختر امام علی و حضرت فاطمه هست یا نه. 

برخی از منابع تصریح می کنند که ام کلثوم حاضر در واقعه کربلا یکی از دختران امام علی است اما دختر حضرت فاطمه نبوده است. سید محسن امین هم نوشته است معلوم نیست ام‌کلثومی که با امام حسین در کربلا حضور داشته، کدام‌یک از دختران امام علی(ع) است؛ اما احتمال بیشتر این است که همسر مسلم بن عقیل بوده است. 

حضور حضرت ام کلثوم در کربلا

ازدواج حضرت ام کلثوم با عمر بن خطاب

عمر بن خطاب به هدف نزدیکی به امام علی، دائما همراه با سایر صحابه اولیه و امام علی مشورت می کرد و بر ازدواج با ام کلثوم دختر و نوه پیامبر اصرار داشت. ام کلثوم در آن زمان با وجود سن کم مخالفت کرد که احتمالا دلیل این موضوع شهرت عمر درخصوص برخورد خشن و بی ادبانه با زنان بوده است. 

امام علی ام کلثوم هفت ساله را با مهریه اراضی ینبع در نزدیکی کوه رضواء به عمر بن خطاب داد، این اراضی بعدها به فرزندان حسن بن علی رسیدند. ویلفرد مادلونگ از دلایل دیگر علاقه عمر به ازدواج با ام کلثوم، نوه محمد را، رسیدن به سطح اجتماعی کسانی مانند عثمان عنوان می کرد. در آن زمان عثمان با دو دختر محمد ازدواج کرده بود اما محمد هیچ کدام از دخترانش را به عقد عمر و ابوبکر درنیاورده بود. آلفرد گیوم می‌گوید که فرزندان حاصل ازدواج عمر و ام کلثوم، زید و دختری (که نامش برای ما ناشناخته است) هستند. 

در دانشنامه برتانیکا؛ سید حسین نصر از ازدواج عمر بن خطاب و ام کلثوم صحبت کرده و آنها را تایید می کند. وی پس مرگ عمر با عون بن جعفر پسر جعفر بن ابی‌طالب ازدواج کرد اما وی زود درگذشت و ام‌کلثوم با محمد بن جعفر طیار پسر دیگر جعفر ازدواج کرد.

درگذشت حضرت ام کلثوم

درخصوص درگذشت ام کلثوم و نحوه آن صحبت های بسیاری شده است. از جمله آنها می توان به درگذشت مادر و پسر در یک زمان به دلیل بیماری اشاره کرد که زمان همسری ام کلثوم با عبدالله بن جعفر بوده است. 

براساس برخی منابع این دو نفر زمان عبدالملک بن مروان، با دستور وی ، به وسیله سم کشته می شدند و عبدالله بن عمر بر جنازه آنها نماز خواندند، اما سید محسن امین زمان وفات او را قبل از واقعه کربلا و پیش از سال ۵۴ق ذکر کرده است.

وفات حضرت ام کلثوم

مدفن حضرت ام کلثوم

براساس آنچه ابن‌بطوطه جهانگرد و سفرنامه‌نویس در قرن هشتم قمری؛ مزار ایشان در یک فرسخی شهر دمشق قرار گرفته است. یاقوت حَمَوی (۵۷۴-۶۲۶ ق) هم قبر ام‌کلثوم را در راویه دمشق گزارش می کند. اما ابن‌عساکر نوشته است ام‌کلثوم در مدینه درگذشته و در قبرستان بقیع دفن شده است و قبر موجود در راویه دمشق، متعلق است به شخص دیگری به همین نام از خاندان پیامبر(ص).

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش