زندگی نامه ابن بطوطه؛ جهانگرد و سفرنامه‌نویس مراکشی

ابن‌بطوطه، جهانگرد و سفرنامه‌نویس مغربی در قرن هشتم هجری می‌زیست

چکیده ای از بیوگرافی ابن بطوطه

نام:محمد بن عبدالله بن محمد بن بطوطه

زاده:دهم رجب، ۷۰۳ ق

زادگاه:طنجه, مغرب

درگذشته:۷۷۹

دوران:سده های میانه

دین:اسلام

بیوگرافی ابن بطوطه

محمد بن عبدالله بن محمد بن بطوطه که با لقب ابن بطوطه شناخته میشود؛ در شهر طَنجه در مغرب (مراکش) در سال ۷۰۳ ق./ ۱۳۰۴ م. دیده به جهان گشود. خانواده ی ابن بطوطه، قاضی بودند. وی در شهر زادگاه خود، تحصیلات سنتی حقوقی و ادبی را اموزش دید.

ادعای ابن بطوطه مبنی بر عنوان “مسافر اسلام” کاملاً ثابت شده است. او حدوداً ۷۵۰۰۰ مایل ( ۱۲۰۰۰۰۰ کیلومتر) سفر کرده است که کم تر کسی پیدا میشود که تا پیش از اختراع قطار، چنین مسافتی را طی کرده باشد. در واقع ابن بطوطه به تمام کشورهای مسلمان و سرزمین های مجاور غیر مسلمان بسیاری سفر کرده است ولی از برخی اماکن بازدید نکرده که از آن ها می توان به پارس میانه، ارمنستان و گرجستان اشاره کرد. در حالیکه وی موفق به کشف سرزمین های جدید نشد و در جغرافیای علمی از سهم کمی برخوردار بود.

ابن بطوطه بعنوان مشاهده گری کنجکاو در کشورهای مختلف، دوست داشت به شیوه های گوناگون، زندگی کند و تجربیات خود را با رویکرد انسانی که در تاریخ نگاری رسمی به ندرت دیده می شود، توصیف کرد. گزارش وی از سفرهایش در آسیای صغیر، شرق و غرب آفریقا، مالدیو و هند منبع اصلی برای تاریخ آن مناطق است. در حالیکه قسمت هایی که با خاورمیانه عربی و ایران سروکار دارند، به دلیل جزئیات فراوان در مورد انواع مختلف جنبه های زندگی اجتماعی و فرهنگی، ارزشمند هستند.

سفرنامه ابن‌بطوطه، حاوی اطلاعات تاریخی مهمی در سده هشتم هجری است

سفرهای ابن بطوطه

ابن بطوطه از سال های اولیه دهه سوم زندگی خود به مسافرت رفت. او در زمانی که ۲۱ ساله شد؛ یعنی در سال ۱۳۲۵ میلادی، با انجام زیارت (حج) به مکه، سفرهای خود را آغاز کرد. او در ابتدا قصد داشت که این وظیفه شرعی را انجام دهد و با تحصیل در بین دانشمندان کشور مصر، سوریه و حجاز، تحصیلات خود را ارتقاء دهد. در واقع او برای نخستین بار از شمال آفریقا به مصر سفر کرد و بعد از مصر از مکانهای دیگری در سوریه بازدید کرد که از آن ها می توان به فلسطین، بیروت، طرابلس، حلب و دمشق اشاره کرد. او سرانجام به کشور عربستان مهارجرت کرد. او پس از این که خانه ی خدا و مدینه را زیارت کرد؛ به سمت عراق و شهر نجف رفت و به زیارت حرم حضرت علی ( ع) پرداخت.

سپس برای سفر به ایران از راه بصره رفت و بعد از بازدید از شهرهای آبادان، ماهشهر و شوشتر به شهرهایی همچون اصفهان و شیراز مهاجرت کرد. او مجددا به عراق از راه کازرون رفت و پس از این که به کربلا رفت؛ برای دومین بار از بغداد بازدید کرد. او بعد از سفر به تبریز برای بار سوم به بغداد رفت و بار دیگر بمدت چند وقت خانه ی خدا را زیارت کرد.

ابن بطوطه بعد از زیارت مکه به مکان های دیگری سفر کرد که از آن ها می توان به ساحل شرقی آفریقا، یمن، عدن و مگادیشو اشاره کرد. او از راه دریای عمان در خلیج فارس به جزیره ی هرمز رسید و پس از سفر به لارستان فارس، جزیره ی کیش و بحرین، دوباره به مکه بازگشت. او پس از مهاجرت به آناتولی، در شهر قونیه به زیارت آرامگاه مولانا رفت و از آرامگاه مولانا به جنوب روسیه تا ساحل کریمه رفت. او پس از بازدید از اماکنی همچون قسطنطنیه راهی خوارزم، سمرقند، بخارا، مشهد، هرات، طوس، سرخس، نیشابور، غزنه، تربت حیدریه ، بسطام و کابل، راهی شبه قاره ی هندوستان شد.

ابن بطوطه در هند بمدت هفت سال زندگی کرد و دربار دهلی از آن استقبال کرد. او که از مراکش به مصر سفر کرده بود، از جایگاه پدران خود در قضاوت برای سلطان هند سخن گفت و در هندوستان به جایگاه قضاوت نشست. او مدت زمانی در دربار امپراتور چین بعنوان سفیر سلطان هند انتخاب شد، ولی توسط راهزنان و توفان گرفتار شد و نتواست وظیفه ی خود را بدرستی انجام دهد. به همین خاطر، در نزد فرمان ورای مستقل مالابار حاضر شد و عاقبت به جزیره های مالدیو رفت و بر جایگاه قضاوت بمدت بیش از یک سال و نیم نشست، ولی به خاطر این که وزیر اعظم به او بدبین شد، به طرف سیلان فرار کرد و جایگاه حضرت آدم( ع) را زیارت کرد.

یکی از خصوصیات بارز سفرنامه ابن‌بطوطه توجه او به زنان و نقش و جایگاه آنان در خانواده میباشد.

ابن بطوطه برای سفر به هرمز از راه دریا عبور کرد و پس از آن از راه ایران به عراق رسید. او برای بازدید از جده با کشتی سفر کرد و برای چهارمین بار در ۲۲ شعبان ۷۴۹ قمری به زیارت مکه رفت. او در فلسطین و تونس بمدت چند وقت زندگی کرد ولی عاقبت به زادگاهش یعنی شهر طنجه بازگشت و بمدت سه ماه در آن جا ماند ولی پس از این مدت به اندلس( اسپانیا) رفت و با نویسنده ی گزارش های سفرنامه اش به نام ابن جزی، در آن جا آشنایی پیدا کرد.

با اینکه ابن بطوطه، عالم دینی برجسته یا دانشمند پژوهشگر نبود، ولی به خاطر مهاجرت به شهرهای گوناگون توانست از علم دانشمندان و بزرگان برخوردار شود. او از درس بزرگان شهر دمشق، بغداد و شیراز بهره برد و بر دانسته های دینی خود در زمان حضور در مکه، افزود. بزرگان و دانشمندان دینی در آن زمان ، وقتی که میخواستند در مکه، حجشان را به جا بیاورند؛ گرد هم می آمدند و در آن شهر، بعد از اتمام آئین های حج بمدت چند سال زندگی میکردند و از فضای معنوی آن فیض می بردند.

سفرنامه ابن بطوطه

نام سفرنامه ی ابن بطوطه که به دستور یکی از امرای مغرب در قرن هشتم هجری نوشته شده؛« تُحفَة اَلنُظار فی غَرائِب اَلأمَصار وعَجائِب اَلأسَفار» می باشد. ابن بطوطه، دیده ها و آزموده های خود را در این سفرنامه بیان کرده است که بیش از ۲۰٪ آن را درمورد هندوستان و جزایر مالدیو نوشته است. او به ارائه ی اطلاعات مهمی دربارهٔ خلق و خوی مردم آن دیار و راههای بازرگانی آن با چین پرداخته است. تنها نویسنده ای که توانسته اطلاعات مهمی را در سده های میانه دربارهٔ جنوب روسیه، جزایر مالدیو و آفریقا ارائه دهد، ابن بطوطه است. پروفسور عبدالهادی التازی، بهترین پژوهش را در مورد او انجام داده و کتاب دوجلدی او که به زبان عربی منتشر شده بود را به زبان فارسی ترجمه نکرده است. دکتر محمدعلی موحد توانسته سفرنامه ابن بطوطه را به زبان فارسی ترجمه کند.

نوشته ی ابن بطوطه در مورد تبریز به شرح زیر می باشد :

برای سفر به شهر تبریز از دروازه بغداد وارد شدم و به بازار معروفی به نام قازان( غازان) رسیدم و در بین همه ی شهرهای دنیا، بهترین بازاری بود که تا به حال دیده بودم. در این بازار هر یک از پیشه وران، مکان جداگانه ای داشتند که با دیگری آمیخته نبود. پس از رفتن به بازار گوهر فروشان از انواع جواهر، دیدن کردم که نظر من را جلب کرد. غلامانی را دیدم که لباس‌های ارزشمند پوشیده بودند و دستارهای حریری را بر کمرشان بسته بودند و در مقابل بازرگانان ایستاده بودند و قصد فروش جواهرات به زنان را داشتند.

مرگ ابن بطوطه

ابن بطوطه وقتی که ۶۵ ساله شد؛ یعنی در سال ۱۳۶۹ میلادی به دیدار ابدی شتافت. او را در شهر تنگه مراکش در تپه ای با چشم‌انداز دریای مدیترانه به خاک سپردند.

ابن بطوطه، از نسل قبایل بربر لَواته بود

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش