«اَبردزدی» در خلیج‌فارس / امارات در صدر پروژه بارور کردن آسمان قرار دارد

با توجه به اینکه ۱۲کشور از ۱۹کشور منطقه به‌طور متوسط کمتر از ۱۰اینچ بارندگی در سال دارند، کاهش ۲۰درصدی در طول ۳۰سال گذشته، دولت‌های آنها را برای افزایش آب شیرین ناامید کرده است و به همین دلیل بارورسازی ابرها به‌عنوان یک راه سریع برای مقابله با مشکل تلقی می‌‌شود. ازآنجاکه کشورهای ثروتمندی مانند امارات صدها میلیون دلار به این نوع تلاش‌‌ها اختصاص داده‌اند، کشورهای دیگر نیز به این رقابت پیوسته‌‌ و تلاش می‌‌کنند تا اطمینان حاصل کنند که سهم عادلانه بارندگی خود را قبل از خشک شدن آسمان از دست نخواهند داد. البته سوالات جدی درباره اینکه آیا این تکنیک، بارندگی کافی ایجاد می‌‌کند و ارزش این همه تلاش و هزینه را داشته باشد، وجود دارد.

مراکش و اتیوپی نیز مانند امارات برنامه‌های بارورسازی ابرها دارند. عربستان سعودی به تازگی یک برنامه در مقیاس بزرگ را آغاز کرده است و ده‌ها کشور دیگر خاورمیانه و شمال آفریقا در حال بررسی آن هستند. چین بلندپروازانه‌‌ترین برنامه را در سراسر جهان با هدف تحریک باران یا توقف تگرگ در نیمی از کشور دارد. پکن در تلاش است ابرها را وادار به باریدن روی رودخانه یانگ‌تسه کند که در برخی نقاط در حال خشک شدن است. درحالی‌که بارورسازی ابرها ۷۵سال است که وجود دارد، کارشناسان می‌‌گویند این علم هنوز به اثبات نرسیده است. دانشمندان آب و هوا می‌‌گویند طول عمر یک ابر، به‌ویژه نوع ابرهای کومولوس که احتمالا باران تولید می‌‌کنند، به ندرت بیش از چند ساعت است. گاهی اوقات، ابرها می‌‌توانند عمر طولانی‌‌تری داشته باشند؛ اما به‌‌ندرت آن‌قدر طولانی می‌‌شود که به کشور دیگری برسند؛ حتی در خلیج‌فارس جایی که هفت کشور نزدیک به هم جمع شده‌‌اند.

اما چندین کشور خاورمیانه تردیدهای کارشناسان را کنار گذاشته و در حال پیشبرد برنامه‌هایی هستند تا هر گونه رطوبتی را که می‌‌توانند، از ابرهای خسیس خارج کنند. امروز، پیشتاز چنین رویکردی در منطقه، امارات متحده عربی است. در اوایل دهه۱۹۹۰، خانواده حاکم این کشور دریافتند که حفظ ذخایر آب به اندازه ذخایر عظیم نفت و گاز کشور برای حفظ جایگاه آنها به‌عنوان مرکز سرمایه مالی و تجاری خلیج‌فارس اهمیت دارد. درحالی‌که در سال۱۹۶۰، زمانی که جمعیت آن کمتر از ۱۰۰هزار نفر بود، آب کافی برای حفظ جمعیت این کشور کوچک وجود داشت، اما سال۲۰۲۰ جمعیت به نزدیک به ۱۰میلیون نفر افزایش یافت و به تبع آن تقاضا برای آب نیز افزایش یافت. طبق یک مقاله تحقیقاتی در سال۲۰۲۱ که توسط امارات تهیه شده است، ساکنان امارات متحده عربی اکنون تقریبا ۱۴۷گالن برای هر نفر در روز مصرف می‌‌کنند؛ درحالی‌که میانگین جهانی ۴۷ گالن است. در حال حاضر، این تقاضا توسط کارخانه‌های آب شیرین‌‌کن تامین می‌شود.

عبدالله المندوس، رئیس مرکز ملی هواشناسی و لرزه‌‌نگاری در امارات گفت: ساخت هر تاسیسات یک میلیارد دلار یا بیشتر هزینه دارد و برای کار کردن، به مقادیر هنگفتی انرژی، به‌‌ویژه در مقایسه با بارورسازی ابرها و کاشت ابرها نیاز است. پس از ۲۰سال تحقیق و آزمایش، این مرکز برنامه کاشت ابر خود را با پروتکل‌‌های نظامی اجرا می‌‌کند. ۹خلبان در حالت آماده به کار می‌‌چرخند و به محض اینکه هواشناسانی که روی مناطق کوهستانی کشور کار می‌‌کنند، یک شکل آب‌‌وهوای امیدوارکننده را مشاهده می‌‌کنند، هواپیماها به پرواز درمی‌‌آیند. در حالت ایده‌‌آل، انواع ابرهایی که می‌‌توانند بسازند در ارتفاع ۴۰هزار پایی است.

آنها باید در یک لحظه آماده باشند؛ زیرا ابرهای امیدوارکننده در خاورمیانه به اندازه بسیاری از نقاط دیگر جهان رایج نیستند. کاپیتان مارک نیومن، خلبان ارشد بارورسازی ابرها در آفریقای جنوبی گفت: «ما ۲۴ ساعت در دسترس هستیم - ما در فاصله ۳۰ تا ۴۰ دقیقه‌‌ای از فرودگاه زندگی می‌‌کنیم - و از زمان رسیدن به اینجا، ۲۵دقیقه طول می‌‌کشد تا در هوا باشیم. در صورت وجود ابرهای متعدد و بالقوه بارنده، مرکز بیش از یک هواپیما ارسال خواهد کرد.» امارات متحده عربی از دو ماده بذر استفاده می‌کند: ماده سنتی ساخته‌شده از یُدید نقره و ماده جدید ثبت اختراع شده در دانشگاه خلیفه ابوظبی که از فناوری نانو استفاده می‌‌کند که به گفته محققان آنجا با شرایط گرم و خشک خلیج‌فارس سازگارتر است. خلبانان مواد بذر را به پایه ابر تزریق می‌‌کنند و به آن اجازه می‌‌دهند تا ده‌ها هزار پا توسط جریان‌‌های بالارونده قدرتمند بالا برود و سپس، از منظر تئوریک، مواد بذر که از مولکول‌‌های رطوبت‌سنجی (جذب آب) تشکیل شده است، به ذرات بخار آب که یک ابر را می‌سازند، پیوند می‌‌زند.

دانشمندان می‌‌گویند که این ذره ترکیبی کمی بزرگ‌تر است و به‌‌نوبه خود ذرات بخار آب بیشتری را جذب می‌‌کند تا زمانی که قطرات تشکیل دهند که در نهایت به اندازه‌‌ای سنگین می‌‌شوند که به صورت باران می‌‌بارند (بدون تاثیر زیست‌‌محیطی قابل‌‌توجهی از مواد بذر). این فقط در تئوری است. اما بسیاری از جامعه علمی درباره کارآیی باروری ابرها به‌طور کلی تردید دارند. یک مانع بزرگ برای بسیاری از دانشمندان آب و هوا، شاید هم یک دشواری بزرگ، غیرممکن بودن ثبت افزایش خالص بارندگی است.

آلن روبوک، دانشمند آب و هوا در دانشگاه راتگرز و متخصص در ارزیابی استراتژی‌‌های مهندسی آب و هوا می‌‌گوید: «مشکل این است که وقتی بذرپاشی می‌‌کنید، نمی‌‌توانید تشخیص دهید که آیا از ابر به هر حال باران باریده است یا خیر؟» روی راسموسن، دانشمند ارشد و کارشناس فیزیک ابرها در مرکز ملی تحقیقات جوی در بولدرِ کولو می‌‌افزاید: «مشکل دیگر این است که ابرهای کومولوس بلندی که در تابستان در امارات و نواحی مجاور رایج هستند، می‌‌توانند آن‌قدر متلاطم باشند که تعیین اینکه آیا کاشت اثری دارد یا خیر، مشکل شود.»

رژیم اسرائیل، پیشگام در باروری ابرها، برنامه خود را در سال۲۰۲۱ پس از ۵۰سال متوقف کرد؛ زیرا به نظر می‌‌رسید که در بهترین حالت فقط دستاوردهای جزئی در بارش داشته باشد. پیناس آلپرت، استاد دانشگاه تل‌آویو که یکی از مراکز مطالعات در این حوزه است، می‌‌گوید: «این از نظر اقتصادی کارآمد نبود.» باروری ابرها در سال۱۹۴۷ آغاز شد و دانشمندان جنرال الکتریک تحت یک قرارداد نظامی برای یافتن راهی برای یخ‌‌زدایی هواپیماها در هوای سرد و ایجاد مه برای مبهم کردن حرکات نیروها کار کردند. برخی از این تکنیک‌‌ها بعدا در ویتنام برای طولانی‌‌تر کردن فصل باران‌‌های موسمی به‌کار گرفته شد تا تامین نیرو برای ویتنام شمالی دشوارتر شود. درحالی‌که علم زیربنایی باروری ابرها ساده به نظر می‌‌رسد، در عمل مشکلات متعددی وجود دارد.

همه ابرها پتانسیل تولید باران را ندارند و حتی ابری که به ظاهر مناسب برای باروری است ممکن است رطوبت کافی نداشته باشد. چالش دیگر در آب و هوای گرم این است که قطرات باران ممکن است قبل از رسیدن به زمین تبخیر شوند. گاهی اوقات تاثیر کاشت می‌‌تواند بزرگ‌تر از حد انتظار باشد و باران یا برف بیش از حد تولید کند. در بیانیه انجمن هواشناسی آمریکا آمده است: «بادها می‌‌توانند جابه‌جا شوند و ابرها را از ناحیه‌‌ای که کاشت در آن انجام شده است، دور کند و احتمال «عواقب ناخواسته» را افزایش دهد.» جیمز فلمینگ، دانشمند آب و هوا و مورخ علم در کالج کولبی در مین می‌‌گوید: «شما می‌‌توانید یک ابر را اصلاح کنید؛ اما نمی‌‌توانید به آن بگویید که پس از اصلاح آن چه کاری انجام دهد.» او در ادامه می‌‌افزاید: «ممکن است برف ببارد، ممکن است از بین برود، ممکن است به پایین دست برود و ممکن است باعث ایجاد توفان در بوستون شود.»

به‌‌نظر می‌‌رسد این همان چیزی است که در تابستان۲۰۱۹ در امارات اتفاق افتاد، زمانی که ظاهرا بارورسازی ابرها چنان باران‌های شدیدی را در دبی ایجاد کرد که باعث شد حکومت آب را از محله‌های مسکونی سیل‌‌زده و مرکز خرید مجلل دبی خارج کند. با وجود مشکلات جمع‌‌آوری داده‌ها درباره کارآیی بارورسازی ابرها، المندوس می‌‌گوید: «روش‌های اماراتی حداقل ۵درصد افزایش بارندگی در سال را به همراه دارد و برخی اوقات بیشتر. اما هنوز این آمار و ارقامی که باعث افزایش باران شده، چندان برای دانشمندان ارضاکننده نیست.» المندوس تصریح می‌‌کند که در آخر هفته سال نوی میلادی امسال، بارور شدن ابرها همزمان با توفانی بود که ۱۴۲میلی‌‌لیتری در سه روز ایجاد کرد. طبق سنت بسیاری از دانشمندان که سعی در تغییر آب و هوا داشته‌‌اند، از این رقم خوشحال و خوش‌‌بین شده‌‌اند. او می‌‌گوید: «نانومواد جدید بارور کننده ابر وجود دارد و اگر امارات فقط ابرهای بیشتری برای بارور کردن داشتند، شاید بتوانند باران بیشتری را برای کشور ایجاد کنند.» و آن ابرهای اضافی از کجا می‌‌آیند؟ او می‌‌افزاید: «ساخت ابرها بسیار دشوار است. اما چه کسی می‌‌داند، شاید خدا کسی را برای ما بفرستد که ایده ساختن ابرها را داشته باشد.»