شنزارهای ۴ استان در سال ۹۸ میزبان مالچ‌های نفتی بد بو و سیاهی خواهند بود که سال‌ها روی شن‌های روان‌شان می‌ماند تا ذرات‌شان را به هم بچسباند، تا باد خاک‌شان را به هر سو نبرد و نفس‌های اهالی منطقه را تنگ نکند. شن‌هایی که به گفته برخی فعالان محیط‌زیست نمی‌توانند عامل تنگی نفس اهالی استان‌های کویری باشند. با این حال اما مالچپاشی بر روی شنزارهای سیستان و بلوچستان، کرمان، هرمزگان و ایلام برای سال آینده با تامین اعتبار از صندوق توسعه در نظر گرفته شده است.
۲۵ تا ۲۷ میلیون هکتار از اراضی کشور را عرصه‌های بیابانی و غبارخیز در معرض فرسایش بادی تشکیل داده‌اند، زمین‌هایی که هر ساله بر وسعت آنها افزوده میشود. بر اساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست، هر روز حدود ٣٠ میلیون مترمربع (معادل سه‌هزار و ٢٠۴ هکتار) و تا پایان هر سال رقمی معادل یک میلیون و ١٠۴ هزار هکتار (معادل ١١ میلیارد و ۴٠ میلیون مترمربع) از جنگل‌ها و مراتع کشور تخریب و به جمع اراضی بیابانی افزوده میشود. به‌جز این، باید وسعت تالاب‌هایی که کشیده و به کانون بحرانی بیابانی تبدیل می‌شوند را نیز به آمار کانون‌های گرد و غبار در ایران اضافه کرد.
براساس آمار سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور در سال ۹۵، تنها در مدت زمان ۵-۶ سال گذشته (از مبداء سال ۹۵) بیش از یک میلیون هکتار از تالاب‌های کشور خشکانده و به کانون‌های بحرانی بیابانی تبدیل شده‌اند. اگر به این آمار، رقم یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار جنگل‌های بلوط خشکیده از مجموع شش میلیون هکتار جنگل بلوط زاگرس را اضافه کنیم، رقم به دست آمده حکایت از سرعت بالای بیابان‌زایی در ایران دارد. بیابان‌هایی که به گفته مسئولان ۲۲ استان ایران را درگیر پدیده گرد و غبار کرده است؛ گرچه خود ناخواسته میزبان مالچ‌های نفتی بد بو و سیاهی هستند که سال‌ها روی شن‌های روان‌شان می‌ماند تا ذرات‌شان را به هم بچسباند، تا باد خاک‌شان را به هر سو نبرد و نفس‌های اهالی منطقه را تنگ نکند.
«مالچ»؛ طبیعی یا مصنوعی، یکی از راهکارهای موثر برای مقابله با پدیده گرد و غبار در جهان است که البته در ایران جزو گزینه‌های اصلی حل معضل گرد و غبار به شمار می‌آید؛ گزینه‌ای که براساس گزارش سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری سابقه اجرایی آن تحت فعالیت‌های مقابله با بیابان‌زایی کشور به سال ۱۳۴۴ باز می‌گردد. زمانی که در سطحی معادل ۱۰۰ هکتار از ماسه‌زارهای خوزستان و خراسان عملیات تثبیت ماسه‌های روان آغاز شد.
طرح جامع مقابله با بیابان‌زایی و طرح استانی تثبیت ماسه‌های روان دو طرح اساسی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور برای مقابله با بیابان‌زایی است که البته پروژه‌ها و فعالیت‌هایی مانند مدیریت جنگل‌های دست‌کاشت بیابانی، مدیریت کانون‌های بحرانی فرسایش بادی، احداث خزانه و نهال‌کاری و بوته‌کاری را نیز شامل میشود. اما شاید از آنجایی که بیابان‌زایی در ایران سرعت بیشتری از بیابان‌زدایی دارد و طرح‌های جنگل‌کاری و بیابان‌زدایی به کندی پیش می‌رود یا به عبارتی باید گفت با شکست مواجه میشود، مالچپاشی که با وجود نفت‌خیز بودن ایران کمتر از هر طرحی برای سازمان‌ها و نهادهای مسئول هزینه می‌تراشد، بیش از هر اقدامی دیگر در ایران کاربرد دارد.
مالچپاشی اما در طول این سال‌ها با مخالفت‌ها و موافقت‌های بی‌شماری همراه بوده است. اخیرا انتشار تصاویری از منطقه مالچپاشی شده در خوزستان توجه همگان به خصوص اهالی فضای مجازی را به خود معطوف داشته. تصاویری که حکایت از تبعات زیست محیطی مالچپاشی در ۱۰ هزار هکتار از شنزارهای روستاهای سوسنگرد و منطقه جنوب و جنوب غربی خوزستان دارد.
مالچ‌های که سال پیش در تاریخ ۱۸ آذر سال ۹۶ در فاز اول بر روی شنزارهای این اراضی ریخته شد. اما در طول یک سال گونه‌های گیاهی و حیوانی بسیاری را از بین برد. مارهایی که در قیرهای داغ سوخته‌اند، پرندگانی که بر روی مالچ‌ها نشسته و زمین‌گیر شده و مرده‌اند، تبعات اقدام مسئولان ذی‌ربط برای تثبیت ماسه‌های روان به روش مالچپاشی در زمین‌هایی هستند که کارشناسان محیط‌زیست از آنها تحت عنوان کانون‌های گرد و غبار داخلی در خوزستان یاد می‌کنند. خوزستانی که در سال‌های گذشته به همراه سیستان و بلوچستان بیشترین روزهای درگیر با گرد و غبار را پشت سر گذاشته‌اند.
به گفته بسیاری از کارشناسان محیط زیست استفاده از ماده نفتی مالچ علاوه بر نابودی خاک و آب موجب از بین رفتن پوشش گیاهی و موجودات آن منطقه میشود و آسیب‌های جبران ناپذیری را به این مناطق وارد می‌کند، این در حالی است که برخی دیگر معتقدند که استفاده از مالچ نفتی بر روی انسان و محیط زیست اثر منفی ندارد. کارشناسان موافق برای مالچپاشی از تحقیقات علمی برای موافقت بهره‌مند می‌شوند ولی دلسوزان محیط‌زیست بیشتر بر پایه دیده‌های عینی خود نظر می‌دهند. فعالان محیط‌زیست بر این باورند که اگر حقآبه تالاب‌ها رعایت و از خشک شدن بیشتر آنها جلوگیری شود، قطعاً شاهد کاهش بیابان‌زایی و همچنین کاهش وقوع پدیده گرد و غبار خواهیم بود.
با این حال اما مسئولان می‌گویند که مشاهده صحنه‌هایی همانند آن چیزی که در خوزستان رقم خورده کمتر اتفاق می‌افتد چراکه مناطق حفاظت شده مالچپاشی نمی‌شود و استفاده از روش‌های دیگری چون نهال‌کاری و کاشت بوته‌های گز برای مهار گرد و غبار استفاده میشود. هرچند مسعود تجریشی معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست اظهار کرده که مالچپاشی تنها برای تثبیت ماسه‌ها و نه برای مقابله با گرد و غبار مورد استفاده قرار گرفته است. او با بیان اینکه براساس نامه معاون محیط زیست طبیعی به سازمان جنگل‌ها، هرگونه مالچپاشی برای تثبیت شن در مناطقی که مشکل گرد و خاک ندارد، ممنوع است، گفته: «ماسه‌های روان در کشور بیش از ۵ هزار هکتار نیستند. ۲۰ میلیون هکتار از اراضی کشور مشکل گرد و غبار دارند، اما تنها برای تپه‌های شنی در حال حرکت مانند مناطق سوسنگرد در استان خوزستان از مالچ‌نفتی استفاده میشود.»
با این حال اما بارها مسئولان از مالچپاشی برای حل مشکل گرد و غبار در کشور سخن گفته‌اند و در آخرین اقدامات خلیل آقایی، رئیس سازمان جنگل‌ها از اختصاص اعتبارات از محل صندوق توسعه ملی به آبخیزداری برای اجرای مالچپاشی در سطح ۱۰ تا ۱۵ هکتار در استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان، هرمزگان و ایلام در سال آینده خبر داده است. گرچه به گفته مسئولان مالچپاشی با دقت و توجه کافی نسبت به حیات وحش و محیط زیست اجرا میشود اما تاکنون پاسخ قانع‌کننده‌ای به مخالفان اجرای این طرح داده نشده است. مخالفان مالچپاشی از یک سو می‌گویند که شن‌زارهایی که مسئولان با مالچپاشی بر روی آنها از پدیده گرد و غبار جلوگیری می‌کنند، منشا ریزگرد و خاک معلق نیست بلکه منشا اصلی گرد و غبارها، خاک بستر تالاب‌ها و آبگیرهای خشک است. گرد و غبارهایی که بهترین و به‌صرفه‌ترین راه مقابله با آنها احیای این تالاب‌ها و دادن حقآبه آنها است.
زهرا داستانی
- 12
- 1
