سیل ایران، چه کسی مقصر است، مسئولین، مردم یا هوا؟

سیل ابتدا گلستان را با خود برد، بعد نوبت شیراز رسید، حالا به کرمانشاه، خراسان و خوزستان رسیده و شاید پایتخت مقصد بعدی آن باشد؛ بارش شدید باران یکی از دلایل اصلی این موضوع است، اما کارشناسان معتقدند «باران» تنها بخش کوچکی از مسئولیت بحران به وجود آمده را برعهده دارد.

سیل، یک حادثه طبیعی است که گاهی خسارت‌های زیادی به وجود می‌آورد اما برخی از اقدامات انسان‌ها مثل از بین بردن مراتع، شهرسازی اشتباه و ... می‌تواند این خسارت‌ها را چند برابر کند.

ایران هم در چند روز گذشته با این بحران به شکل مرگباری روبرو شده، برای اینکه مشخص شود چقدر خودمان در بحران به وجود آمده مقصر هستیم و چقدر هوا، بهلول علیجانی استاد اقلیم‌شناسی دانشگاه خوارزمی گفتگویی با خبرآنلاینداشت، او بر این باور است که سال‌ها قبل هم ایران چنین باران‌هایی را تجربه کرده، اما نه با چنین خسارتی. ذر ادامه، این گفت‌وگو را بخوانید:

آقای دکتر بحث را با همان سوال همیشگی شروع کنیم؛ چقدر از این بارندگی‌هایی که ما با آن روبرو شدیم طبیعی است؟ یعنی چنین حادثه‌ای قابل انتظار است؟

ببینید نمی‌توانیم بگوییم این میزان از بارندگی غیرطبیعی است و مربوط به مسئله‌ای مثل تغییراقلیم است. این ویژگی کشور ما است؛ امسال باران‌ها عقب افتاده و چون هوا مقداری گرم شده رطوبت آن افزایش پیدا کرده، از سویی این هوا از مدیترانه و خلیج‌فارس هم رطوبت زیادی گرفته و این منجر بارش شدید باران شده.

قبلا هم از نظر تاریخی چنین شرایطی را تجربه کردیم؟

الان هم همه می‌گویند باران گلستان در ۳۰ و یا حتی ۵۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده، قطعا به دلیل رطوبت به وجود آمده کشور ما با بارندگی شدیدی روبرو شده و این موضوع قابل انکار نیست.

اما آیا این میزان بارندگی ۵۰ سال پیش هم چنین خسارتی را به همراه داشت؟

چنین بارانی قطعا خسارت به همراه دارد و این موضوع طبیعی است، اما اینکه این خسارت به این میزان باشد موضوع طبیعی نیست، ما مقصر تشدید خسارت‌های این سیل هستیم. سال ۷۸ یا ۷۹ باران-سیل نکا اتفاق افتاد که خسارت زیادی به همراه داشت، چند سال پیش در نوروز در تبریز این اتفاق افتاد، اینها دیگر به شرایط اقلیمی ربط ندارند و علت آن ناآگاهی و عدم اطلاع چه در سطح مدیران، چه در سطح رسانه‌ها و چه در سطح مردم است.

مدیران مقصرند که این آگاهی‌ها را ندارند، رسانه‌ها مقصرند که این اطلاعات را به مردم منتقل نمی‌کنند و از سویی در کشور ما هنوز یقین و اطمینان به این اخبار به وجود نیامده؛ یعنی اگر اخبار اعلام کند که فردا قرار است سیل بیاید مردم به آن اعتماد نمی‌کنند.

چه می‌شود که بعد از ۵۰ سال، شرایط این گونه بدتر می‌شود؟

وقتی جایی سیل بیاید باز هم قطعا این اتفاق تکرار می‌شود، حالا ممکن است این اتفاق بعد از ۵۰سال دوباره رخ بدهد.

برای مثال من داشتم نقشه منطقه شیراز را نگاه می‌کردم واقعا وضعیت به شکلی نبود که سیلی به چنین شرایطی رخ بدهد. ۵۰ سال یا ۱۰۰ سال پیش هم قطعا این باران در ایران اتفاق افتاده، ولی چون در آن زمان پوشش گیاهی وجود داشته، خاک نفوذپذیر بوده، جلوی روان آب گرفته می‌شد و سیلی رخ نمی‌داد.

و وقتی همان طور که شما می‌گویید چنین اتفاقاتی در این بازده زمانی بلندمدت در کشور ما رخ می‌دهد، چه برنامه‌ریزی می‌توانیم انجام دهیم؟

بارها گفتم در کشورمان بارش معمولی نداریم و همیشه باران‌های رگباری و شدید را تجربه می‌کنیم. در کشور ما یا باران نمی‌بارد و خشکسالی رخ می‌دهد و یا باران رگباری رخ می‌دهد. مدیران باید نسبت به این موضوع آگاه باشند و آمادگی لازم را برای مقابله با آن داشته باشند.

ما مدیریت بحران انجام می‌دهیم اما زمان معمولی را به درستی مدیریت نمی‌کنیم. ما باید از قبل آماده باشیم، زیرساخت‌ها را درست کنیم، اقدامات دیگر را انجام دهیم و ... تا در چنین شرایطی با خسارتی به این شدت مواجه نشویم.

مثلا گفته شده ریل راه‌آهن را از بین بردند تا آب خالی شود، این نشان می‌دهد که هیچ آگاهی در راس کار وجود نداشته که قبلا و پیش از وقوع بحران اصلا اجازه ندهد چنین چیزی ساخته شود. در واقع هنگامی که خط آهنی ساخته می‌شود معمولا دوره برگشت هزار ساله میزان بارندگی در آن باید رعایت شود. برای مثال، خط مترو تهران کرج با دوره ۴۰۰ یا ۵۰۰ ساله ساخته شده و اگر یک باران شدید ۵۰۰ ساله هم رخ بدهد این خط آهن می‌تواند آن را تحمل کند.

حرف من این است که چرا در بیشتر کارهای عمرانی ما این دوره برگشت باران‌های ۵۰، ۱۰۰ و ... اصلا در نظر گرفته نمی‌شود.