تقریباً دو سال قبل بود که ایالات متحده از افغانستان خارج شد و میان حیرت جهانیان نیروهای طالبان توانستند شهر به شهر افغانستان را فتح کنند، اگر امیدی هم به مقاومت بود به دره پنجشیر و یاران مسعود ختم می‌شد که آن هم توان مقاومت در برابر طالبان و خواست دولت‌ها را نداشت، طالبان در این کشور مستقر شد و اعلام کرد با طالبانِ ۲۰ سال قبل فرق کرده است، طوری‌که بعد از بازگشت ۲۰ ساله انتظار می‌رفت رویه آنها درباره زنان هم فرق کرده باشد، اما چه‌کسی می‌تواند در نسبت میان طالبان و زنان ابراز نگرانی نکند، برای همین موجی از نگرانی‌ها درباره آینده زنان در این کشور به راه افتاد، این نگرانی‌ها آنقدر زیاد شد که به‌تعبیر فرحناز باور، دانشجوی افغانستانی مقیم ایران در گفت‌وگو با خبرآنلاین: «طالبان اعلام کرد زنان همه حقوق خود را دارند.»
فرمان شش ماده‌ای طالبان درباره زنان
مدتی بعد این گروه یک بیانیه درباره حقوق زنان منتشر کرد، به گزارش ایسنا، هبت‌الله آخندزاده، رهبر طالبان پس از گذشت بیش از سه ماه از به دست گرفتن قدرت در افغانستان در آذر ۱۴۰۰ فرمانی را در رابطه با احترام به حقوق زنان در این کشور صادر و به سازمان‌ها، روحانیون و بزرگان طوایف دستور داد تا برای فعال سازی حقوق زنان اقدامات جدی انجام دهند. این فرمان شش ماده به شرح زیر داشت: «رضایت دختران بالغ در اثنای نکاح ضروری است (البته، نکاح با کفو (هم مثل) باشد و خطر فتنه و فساد هم در آن نباشد). هیچکسی کدام زن را به جبر و اکراه به نکاح مجبور نمی‌تواند.» «زن مال نیست، بلکه انسان آزاد و اصیل است و هیچکسی آن را در بدل صلح (بد) داده نمی‌تواند.» «پس از وفات شوهر، هرگاه عدت شرعی (چهار ماه و ده روز و یا وضع حمل) سپری شود، زن بیوه را نه برادر شوهر به زور به نکاح گرفته می‌تواند و نه کسی دیگری. زن بیوه در مورد نکاح و تعیین سرنوشت خود صاحب اختیار است (البته که اصل کفو (هم مثل) و جلوگیری از فتنه و فساد در نظر گرفته شده باشد).» «گرفتن مهر از شوهر نو حق شرعی زن بیوه است.» «"زن در مال شوهر متوفی، اولاد، پدر و دیگر اقارب به طور فرضیت و عصبیت حق میراث و سهم ثابت دارد و هیچکسی وی را از حق‌اش محروم کرده نمی‌تواند.» «کسی که چند زن دارد، مکلف است حقوق همه زنان را مطابق حکم شرعی بدهد و در بین‌شان عدل قائم کند.»
جای خالی تحصیل زنان در فرمان شش ماده‌ای
همان روزها این فرمان شش ماده‌ای طالبان بدون واکنش باقی نماند، پس از انتشار آن رسانه‌ها با زنان افغانستانی گفت‌وگو کردند، آنها معتقد بودند که فرمان مذکور تاثیر چندانی در زندگی‌شان نخواهد داشت، زیرا حقوقی که طالبان آن را به تفصیل توضیح می‌دهد، پیش‌تر تحت عنوان قوانین اسلامی ذکر شده بود. مثلاً «فریها صدیقی»، ۶۲ ساله، معلم سابق مدرسه‌ای در کابل گفت: «اجرا کردن این فرمان در اکثر نقاط کشور غیرممکن است. طالبان تنها می‌توانند این فرمان را در پایتخت و برخی مناطق کشور عملی کنند. اکثر مناطق کشور رسوم مربوط به خود را دارند و این فرمان را نخواهند پذیرفت.»
اما «مژدا»، ۲۰ ساله، دانشجوی افغانستانی به مسئله دیگری درباره این فرمان اشاره کرد و گفت: «فرمان حقوق زنان هیچ ارتباطی با حق ما برای رفتن به مدرسه، دانشگاه و یا شرکت در امور دولتی ندارد. اگر به همین منوال پیش برود، هیچ امیدی برای آینده خود نمی‌بینیم. طالبان فقط می‌خواهند زنان در خانه بمانند و از رفتن آنها به مدرسه و سرکار جلوگیری می‌کند، اما خواستار وصل شدن به جامعه جهانی هستند.»
محدودیت‌ها از مدرسه شروع شد به دانشگاه رسید؛ زنان درس نخوانند
بعد از گذشت یک سال رفته رفته حدس و گمان‌ها به واقعیت تبدیل شد و طالبان موانع زیادی برای تحصیل زنان ایجاد کرد، طوری‌که «ملیحه»، دانشجوی افغانستانی در کابل به خبرآنلاین گفت: «مدرسه‌ها در کابل اغلب بسته شده‌اند، فقط برخی مدارس باز هستند. برای حضور دختران در مدرسه نیز باید پدر یا برادرشان همراه آنها به مدرسه بروند، خواهرم نمی‌تواند تنها به مدرسه برود، حتما باید یک نفر از مردان خانواده همراهش باشد، از طرفی باید پوشش‌مان طوری باشد که همه بدن‌مان را بپوشانیم، طالبان می‌گوید حتی چشم‌های‌تان نباید دیده شود، چشم‌ها را با روبنده یا عینک می‌پوشانیم تا بتوانیم رفت و آمد کنیم.»
محدودیت‌ها فقط به مدارس ختم نشد و کار به دانشگاه‌ها رسید، روز چهارشنبه، ۳۰ آذر ۱۴۰۱، وقتی ملیحه و بقیه همکلاسیهایش دانشگاه بودند، دو مرد از طالبان وارد ساختمان شدند و به همه گفتند از اینجا بیرون بروید و دیگر حق ندارید به دانشگاه بیایید. «شریفه» دانشجوی رشته خبرنگاری است، با هزار آرزو در همین شهر کابل. اما به او و همکلاسیهایش هم اجازه ورود به دانشگاه را نمی‌دهند، او به خبرآنلاین گفت: «خسته شده‌ایم از این رفتارهای طالبان، درحالی که جهان در فکر فتح کره مریخ است طالبان ما را از حق‌مان یعنی تحصیل در مدرسه و دانشگاه محروم کرده است.»
محدودیت دانشگاه برای زنان در افغانستان با واکنش‌های زیادی داخلی در این کشور و البته جهانیان همراه شد، دراین‌باره معصومه ۲۷ ساله، مدرس دانشگاه به خبرآنلاین گفت: «طالبان اعلام کرده است که این ممنوعیت تحصیل زنان در دانشگاه‌ها موقت است و برای تغییرات در ساختار دانشگاه‌ها و مباحث درسی شکل گرفته است، اما به نظر می‌رسد این موضوع فقط برای توقف اعتراض‌ها و فشارهای بین‌المللی است و تصمیم بر تداوم این محدودیت باشد، چراکه پیش از این و هنگام بستن مدارس برای دختران هم اعلام شد که موقت است و دلیلش را به مباحث درسی ربط دادند و گفتند که کتاب‌ها براساس آموزه‌های غربی تالیف شده و خلاف دستورات اسلام است اما حالا بیش از یک‌سال از تعطیلی مدارس گذشته و خبری نشده است.»
کار کردن، درس خواندن و بیرون رفتن ممنوع
محدودیت تحصیل برای زنان در افغانستان ادامه پیدا کرد، مدتی بعد از محدودیت ورود زنان به دانشگاه در افغانستان، فرحناز باور، دانشجوی افغانستانی مقیم ایران به خبرآنلاین گفت: «مردم افغانستان در گذشته تجربه حکومت ۵ ساله طالبان در افغانستان را داشتند، قبل از آن ۵ سال، مردم با باورهای دینی گمان می‌کردند هیچ حکومتی بهتر از طالبان نیست، اما قدرت گرفتن طالبان سبب شد زنان از بیرون رفتن بدون محرم ممنوع شوند، کار کردن برای آنها ممنوع شد و درهای مدرسه به روی‌شان بسته شد، بنابراین کسانی‌که آن روزها را تجربه کرده بودند از ظهور مجدد طالبان نگران بودند.»
او ادامه داد: «اولین روزهایی که طالبان به قدرت رسیدند طوری وانمود کردند که ما تغییر کردیم ، حتی اعلامیه صادر کردند که تمام حقوق زنان پابرجا است و زنان فقط باید حجاب داشته باشند، اما آهسته آهسته همه چیز تغییر کرد، اول گفتند که زنان حق ورزش ندارند، بعد اعلام کردند زنان حق کار کردن در ادارات را ندارند، بعد از آن حق تحصیل در برخی رشته‌ها مانند برق، اقتصاد برای زنان محدود شد، سریال‌هایی را که با نقش مرکزی زن بود، محدود کردند، بعد از آن اعلام کردند زنان بدون محرم نمی‌توانند بیرون بروند و سوار تاکسی شوند، ممنوعیت سفر به خارج از کشور وضع شد، اجازه تحصیل از زنان گرفته شد، و در نهایت درس خواندن زنان در دانشگاه‌ها را ممنوع کردند.»
مینا نصر، شاعر درباره رفتار طالبان با زنان و تصور تغییر این گروه به خبرآنلاین گفت: «اوایل زنان رستوران می‌رفتند، فرزندان خود را شهربازی می‌بردند، من‌که این‌ها را شنیدم کمی خوشبین شده بودم، فکر می‌کردم شاید سرشان به سنگ خورده و تغییر کردند، اما واقعا این‌طور نشد، تصور این‌که طالبان دختران سیزده چهارده ساله را از مدرسه رفتن منع کرده خیلی سخت است.»
- 11
- 6
