درباره پنجمین پادشاه هخامنشی؛ خشایار شا

خشایار شا

چکیده ای از زندگینامه خشایار شا:

نام کامل: خَشایارشای یکم 

تاریخ تولد: ۵۱۹ پیش از میلاد

محل تولد: ایران

دلیل شهرت: پنجمین پادشاه هخامنشی

پشین: داریوش بزرگ 

جانشین: اردشیر یکم

درگذشت: اوت ۴۶۶ پیش از میلاد

آرامگاه: کوه رحمت، نقش رستم

زندگینامه خشایار شا

زندگینامه خشایار شا:

خشایار شاه چهارمین شاه سلسله هخامنشی است که بر گستره جغرافیایی بزرگی حاکمیت داشته است این گستره جغرافیایی از یک طرف به رود جیهون و سیحون و از سمت دیگر تا یونان و مصر کشیده می شود. داریوش و آتوسا که نوه دختری کوروش کبیر بوده اند پدر و مادر خشایارشا شناخته می شوند. 

از زمانی که حکومت هخامنشی توسط کوروش کبیر پایه گذاری شده دارای مذهب بوده است و ایرانیان توانسته بودند مرزهای جغرافیایی خود را از ماوراءالنهر یعنی سیحون و جیحون در شمال شرق تا سند و پنجاب در جنوب شرق و از دریای سیاه و یونان تا مدیترانه و لیبی گسترش دهند. خشایار شاه بعد از داریوش سرزمین بزرگی را به ارث گرفت که اقوام مختلفی در ان زندگی می کردند. در سال های پایانی حکومت داریوش شاهده جنگ هایی بین ایران و یونان بودمی که دامنه آن به دوره جکومت خشایار شاه کشیده شده است. 

در کتاب های تاریخی آورده شده که خشایار شاه نوشته یکی از همسرانش به نام استر از قوم یهود بوده است. استر یکی از مجریان فرمان های یهودیان در ایران بوده که نفوذ بسیاری زیادی نیز روی همسر خود داشته است. در دوره حکومت خشایارشا وزیر او هامان دستوری برای کشتار یهودیان صادر کرد که استر همان همسر خشایار توانست از اجرای این دستور جلوگیری کند. به این صورت بود که یهودیان از کشتار دسته جمعی رها شدند و هامان وزیر به دار انداخته شد.

خشایارشاه از دو بخش تشکیل می شود که خشای به معنی شاه و آرشا به معنی قهرمان است، با این توضیح می توان گفت خشایارشا یه معنی شاه قهرمان خواهد بود. برخی افراد ایشان را فرمانروای قهرمان معنا می کنند.

براساس منابع این نام بعد از جانشینی خشایارشا و نشستن وی بر تخت روی او گذاشته شد. 

زمانی که خشایار به حکومت ایران دست پیدا کرد به سمت مصر روانه شد تا شورشی را که در کشور برپا کرده بودند آرام کند، بعد از مصر مردم بابل هم شورش را آغاز کردند خشایارشا برای آرام کردن آنها نیز جنگی را صورت داد و برای باری دیگر توانست بابل را زیر سلطه هخامنشیان دربیاورد. خشایار شاه شهربانی بابل را به «زوپیر» سپرد.

خشایار شا از پادشاهان هخامنشی

در سال های پایانی حکومت داریوش او برای انتقام از یونانیان به دلیل حمله به سارد و به آتش کشیدن آن به یونان حمله کرد، جنگ معروف ماراتون در دوره داریوش اتفاق افتاد اما قبل از اتمام جنگ داریوش از دنیا رفت. بعد از داریوش و روی کار آمدن خشایارشا وی تلاش کرد تا کار پدر خود را به اتمام برساند. در آتن بعد از شکستی که ایران در ماراتن تجربه کرده بود به دلیل کینه ورزی از ایران، پیش بینی هایی شده بود و سردار آتن به نام تمیستوکل پیشاپیش هزینه بسیاری برای تقویت نیروهای نظامی دریایی خود کرد. 

خشایارشا تصمیم به جنگ با یونان گرفت و برای دست یافتن به این هدف نیروی عظیمی را آماده کرد به طوری که تاریخ نگار یونانی به نام هرودوت در توصیف ارتش خشایارشا بسیار اغراق می کند. وی برای اینکه پیروزی یوتن در جنگ با خشایارشا را بزرگنمایی کند تعداد سپاهیان ایران را بسیار زیاد عنوان می کند. 

خشایارشا دستور می دهد پلی روی داردانل بنا کنند تا نیروهای زمینی ایران از این پل عبور کرده و به یونان برسند. زمانی که نیروهای ایران به یونان رسیند با هیچ مقاومتی روبرو نشدند تا زمانی که تمیستوکل فراخوان جنگ با ایرانیان را صادر کرد. او توانست شهرهای یونان نشین را ترغیب کند تا با وی همراهی کنند. به این صورت اتحادی عظیم از دولت های شهرهای آتن، اسپارت در برابر ایران شکل گرفت. 

دلایل شکست ایران از یونان:

ایرانیان علاقه ای برای جنگ با یونان نداشتند حتی دلیلی هم برای آن نمی دیدند. خشایارشا با اعمال کردن سیاست های بهتر بدون هیچ جنگی می توانست بر یونانیان غالب شود. جنگ افزاری که ایرانیان در مقابل یونانیانی استفاده می کردند سنگین نبود همچنین سپاه ایران تعلیمی در رابطه با این موضوع نداشتند، سلاحی که آن ها در این جنگ استفاده می کردند تیر و کمان بود. 

بنابراین از جمله دلایل شکست ایرانیان می توان به عدم تمایل ایرانیان به جنگ، ناآشنایی ایرانیان به جغرافیای یونان و انگیزه یونانیان برای حفظ استقلال خود اشاره کرد. 

سپاهیان ایرانی به جنگ در دشت های بزرگ و پهناور داشتند اما جنگ هایی که با یونان صورت گرفت در تنگه و مناطق کوهستانی ناآشنا بودند. به همین دلیل ضربه سنگینی به سپاه ایران وارد شد و زمینه شکست ایرانیان را نیز فراهم کرد. 

یونانیان انگیزه بالایی برای جنگ با ایران داشتند آنها برای در امان ماندن از فرمانبرداری از ایران از خودگذشتگی های بسیاری نشان دادند. مردم یونان حاضر نبودند تا سرزمین خود را از زیر سلطه ایرانیان دربیاورند به همین دلیل انگیزه بالایی برای حضور در جنگ و پیروزی داشتند. 

دوره تاریخی پادشاهی خشایار شا

آثار معماری و بناهای دوره خشایار شاه:

حیاط هدیش:

یکی از بناهای معماری مهم در دوران هخامنشی که به فرمان خشایارشا ساخته شد و بر دیوار و پله های این بنا نگهبانانی ایستاده بودند، از طرفی کتیبه های تاریخی نیز در این حیاط دیده می شوند. 

 در دو سمت پلکان این معماری تصاویر یک شیر کشیده شده اند به یک گاو حمله می کنند و بر دیوارهای پلکان خراج آوردنگان مشاهده می شود که از حیاط هدیش با پله مجدد به حیاطی دیگر وارد می شوند. 

آثار به جای مانده از خشایار شا؛ حیاط هدیش

کاخ تچر:

کاخ تچر در جنوب حیاط هدیش قرار دارد. بنای کاخ تچر در دوره داریوش اول شروع شد و در دروه خشایارشا به پایان رسید. در دروازه های این کاخ نقش های برجسته از شاه درحالی که با شیر، گاو وحشی یا حیوانات افسانه ای می جنگد مشاهده می شوند. سر و پای این حیوان افسانه ای از جلو شبیه به شیر و از عقب به مانند عقاب و دم آنها مانند عقرب است. سنگ دیوارهای این کاخ به‌اندازه‌ای صاف و صیقلی هستند که آن را «آینه‌خانه» نامیده‌اند.

نقشی که در سردر کاخ تچر کشیده شده نشان می دهد هنرمندان مصری برای تراش این سنگ ها استخدام شده بودند. ایوان این کاخ در دو ردیف چهارستونی قرار دارند و دو ردیف پلکان در دو سمت ایوان ستون دار مشاهده می شوند که خراج آورندگان همراه با هدایایی را نشان می دهد. 

کاخ صدستون که بنا به دستور خشایارشا ساخته شد با حمله ای که اسکندر مقدونی به ایران داشت همگی سوخت. آنچه باقی مانده یک تالار مرکزی مربعی شکل است که سقف آن روی ۱۰ ردیف ۱۰ ستونی قرار گرفته است.

آثار به جای مانده از خشایار شا؛ کاخ تچر

کتیبه‌های خشایار شاه:

از خشایار شاه ۱۲ کتیبه برجای مانده است که به شرح زیر هستند:

کتیبه خشایار شاه در پرسپولیس: این کتیبه با سه زبان فارسی باستان، ایلامی و اکدی نگاشته شده است. متن فارسی باستان این کتاب دارای ۲۰ سطر است که در ستایش اهورامزدا، معرفی خشایار شاه، شرح بنای دهلیزی در تخت جمشید و بناهای دیگر آمده است و در انتها نیز به دعا در درگاه اهورامزدا می پردازد. 

کتیبه دوم خشایارشا در پرسپولیس که به کتیبه B معروف است به زبان فارسی نوشته شده و دارای ۳۰ سطر می باشد و شامل ستایش اهورمزدا، معرفی خشایار شاه، شرح بنای ساختمانی در تخت جمشید و بناهای دیگر و در پایان دعا به درگاه اهورامزدا است.

۶ کتیبه دیگر از خشایار شا در پرسپولیس وجود دارند که برخی از آنها دو زبانه و برخی دیگر سه زبانه هستند. سطرهای هریک از این کتیبه ها به همدیگر متفاوت هستند و دارای محتوای ستایش اهورامزدا، معرفی خشایار شاه، بیان اقدامات او و دعا به درگاه اهورامزدا هستند. 

کتیبه خشایارشا در الوند:

از خشایارشا سه کتیبه دیگ در شوش باقی مانده همچنین «کتیبه‌ الوند» و «کتیبه وان» از جمله دیگر کتیبه ها هستند که در دوره این پادشاه نگاشته شده اند. کتیبه الوند دارای سه زبان فارسی باستان، ایلامی و اکدی است. متن فارسی آن دارای ۲۰ سطر می باشد که در سمت راست کتیبه داریوش الوند قرار دارند، محتوای این کتیه بداریا ستایش اهورامزدا و معرفی خشایارشا می باشد. 

کتیبه وان هم دارای سه زبان و ۲۷ سطر می باشد و محتوای آن شامل ستایش اهورامزدا، معرفی شاه و ذکر ساختمانی بود که داریوش آن را بنا کرده است و روی آن کتیبه یادبودی را نوشته است.

کتیبه همدان یکی دیگر از کتیبه های خشایارشا است که روی جام نقره ای در همدان حک شده است. این کتیبه تنها یک سطر دارد که آن هم به زبان فارسی باستان می باشد. عنوان شده است این جام در خانه خشایارشاه قرار دارد. 

کتیبه تخت جمشید به دو زبان فارسی باستانی و اکدی نگاشته شده است و متن فارسی باستان کتیبته دارای ۱۱ سطر می باشد. کتیبه شامل ستایش اهورامزدا، معرفی شاه و شرح بنایی است که خشایار شاه آغاز کرده بود و اردشیر آن را به پایان رساند.

کتیبه خشایار شا در الوند

مرگ خشایارشا:

خشایارشا به مدت ۲۰ سال وظیفه هدایت دولت هخامنشی را برعهده داشت و بعد از گذشت این مدت با توطئه ای که رئیس گارد سلطنتی انجام داد همراه با یکی از خواجه های دربار به قتل رسید. وی در تقش رستم که آرامگاه خانوادگی شاهان هخامنشی است دفن شد. 

آرامگاه خشایارشا یکی از گورهای صخره است که در نقش رستم واقع شده است. این آرامگاه روی سینه کوه حاجی آباد قرار دارد که کنده کاری شده است و دارای ۲۶ متر ارتفاع از سطح زمین می باشد. 

فاصله آرامگاه خشایار با آرامگاه داریوش حدود ۱۰۰ متر می باشد و به شکل چلیپا تراشیده شده است. در قسمت بالایی صلیب نماد فروهر و ماه قرار دارد و بالای آن تصویری از خشایارشا کشیده شده است. در این تصویر خشایارشا دست خود را سمت فروهر دراز کرده و آتشدانی نیز روبروی آنها قرار دارد. زیر پای شاه یک اورنگ قرار دارد که مردمی از سرزمین های مختلف آن را به دوش دارند. 

محل دفن خشایار شا

ورودی آرامگاه خشایار سه متر است و اتاق کوچکی روبروی درگاه آن قرار دارد. این ورودی سه قبر کنده شده اند و مشخص نیست که چند نفر همراه با شاه در این قبر دفن شده اند. آرامگاه داریوش در سمت راست قرار دارد و به جهت نقش و نقوش و معماری، شباهت بسیاری به یکدیگر دارند.

خشایارشا از جمله شاهان بزرگ سلسله هخامنشی است که توانست مصر و بابل را آرام کند و برای دوام کار داریوش  در حمله به یونان سپاهی را فراهم کرد تا به آنجا یورش ببرند. حمله خشایار شاه به یونان منجر به شروع جنگ‌هایی شد که در برخی از آن‌ها پیروز و در بعضی دیگر با شکست روبرو شدند. جنگ‌های ایران با یونان سودی برای ایران نداشت و ضربه بزرگی به پیکر شاهنشاهی هخامنشی زد. 

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش