امیرخسرو دهلویچکیده بیوگرافی امیرخسرو دهلوی:
نام کامل: امیر ناصرالدین ابوالحسن خسرو بن امیرسیف الدین محمود دهلوی
تاریخ تولد: ۶۵۱ هجری قمری
محل تولد: دهلی، هند
لقب: سعدی هند
تخلص: طوطی یا سلطانی
درگذشت: ۷۲۵ هجری قمری در دهلی
آرامگاه: در مجموعه درگاه نظام‌الدین اولیاء، دهلی
کتاب ها: ثمانیه ی خسرویه
بیوگرافی امیرخسرو دهلویبیوگرافی امیرخسرو دهلوی:
امیر ناصرالدین ابوالحسن خسرو بن امیرسیف‌الدین محمود دهلوی یکی از مهمترین شاعران پارسی گوی هندی بود که در نیمه‌ي دوم قرن هفتم و اوایل قرن هشتم زندگی می کرده است. او در سال ۶۵۱ هجری قمری در دهلی هندوستان به دنیا آمد و بر اساس آنچه در شعر زیر آورده است تاریخ تولدش به سال ۶۵۲ برمی گردد:
آنچه به تاریخ ز هجرت گذشت
بود سنه ششصد و هشتاد و هشت
سال من امروز اگر بر رسی
راست بگویم همه شش بود و سی
پدر امیرخسرو دهلوی از امرای قبیله‌ی «لاچین» از ترکان ختایی ماوراءالنهر بود، زمانی که قوم تاتار حمله کرده و استیلا یافته بودند؛ امیر سیف‌الدین محمود هم مانند بسیاری از افرادی که در نواحی شرقی فلات ایران ساکن بودند به هندوستان رفت که همین موضوع با پادشاهی «شمس‌الدین اِلتُتمش» بر دهلی مصادف شد.
پدر امیرخسرو به خدمت پادشاه در آمد و فرزندش در سال ۵۶۱ به دنیا آمد. این شاعر معروف قسمت اعظمی از زندگی خود را با خدمت به پادشاهان زمان خود سپری کرد.
نقاشی امیرخسرو دهلوی در سن جوانیسلطانالمشایخ زمان امیرخسرو دهلوی؛ «شیخ نظام‌الدین محمدبن احمد دهلوی» معروف به نظام اولیا ؛ بسیار مورد ارادت ایشان قرار داشت و نزد وی تربیت یافت. از طرفی در حوزه تصوف نیز به او مقام و مرتبه ی به خصوصی داد که نشانه های آن در اشعار او کاملا هویدا است. اشعار امیرخسرو با بهره گیری از شاعران بزرگی نظیر سعدی، نظامی، سنایی و خاقانی همراه با آموزه‌های حکمی و عرفانی به شکل فصیح و شیوایی بیان شده اند.
از آنجایی که دهلوی به زبان‌های فارسی، ترکی، عربی و هندی آشنا بود و اطلاعات بسیاری در این زمینه داشت؛ توانست اشعار مختلفی در زمینه های متفاوت بسراید.
او موسیقی هندی و ایرانی را به خوی می شناخت از این رو اشعارش لطافت خاصی را در برمی گیرند. نژاد اصلی امیرخسرو ترک بود به همین دلیل در اشعار او کلمات ترکی و هندی هم پیدا می شوند. سبک امیرخسرو دهلوی را می توان طلیعه ی سبک هندی به حساب آورد.
شيوه‌ي شاعری اميرخسرو:
آثار بسیاری از امیرخسرو دهلوی به نظم و نثر یافت می شود، در سرودن غزل از پیروان سعدی بود، در مورد سرودن قصیده هم شاعران قرن هفتم به خصوص سنايي و خاقانی را الگوی خود قرار می داد و نظامی گنجوی را برای سرودن مثنوی انتخاب کرده بود.
همانطور که مشاهده می شود این شاعر خوش فکر یکی از پرکارترین شاعران پارسي‌گوي محسوب می شود و می توان گفت در این زمینه خاص است.
بر اساس آنچه جامی عنوان کرده است؛ امیرخسرو دهلوی ۹۹ کتاب را تصنیف کرده و از جانب خود این شاعر بیان می کند اشعارش از چهارصد هزار بيشتر و از پانصد هزار كمتر است.
تصاویر نقاشی شده از امیرخسرو دهلویهمانطور که اشاره شد امیرخسرو دهلوی نظامی گنجوی را منبع تقلید خود برای سرودن مثنوی انتخاب کرده، مهارتی که این شاعر در تنظیم و ترتیب منظومه‌های خود استفاده کرده است، این موضوع را ایجاد کرده و اولین کسی هم که از او تقلید کرد؛ امیر خسرو دهلوی بود و بعد از شاعران دیگری نیز از نظامی تقلید کرده‌اند، اما یکی از موفق ترین این مقلدان دهلوی است.
برخی افراد معتقد هستند اولیه نشانه های وقوع‌گويي در شعرهای دهلوی به چشم می خورد و سبک او بین عراقی و هندی است.
به هرحال نمی شود منکر تقلید این شاعر بزرگ از دیگران در سرودن شعرهایش شد، اما باید قبول کرد طبع روان و ذوق خدادادي دهلوی یک سبک جدید را در ادبیات فارسی ایجاد کرد که سبب شد لهجه‌اي نو و تركيباتي تازه و انديشه‌هايي خاص نصیب او شود، در نتیجه تازگی های زیادی در سخنان او دیده می شود و مضامين نو و ابيات منتخب را می توان در آثارش مشاهده کرد، همین موضوع سبب شد بسیاری از ساعران و نویسندگان بعد از او، امیر خسرو را به استادی یاد کنند.
امیرخسرو دهلوی در محضر استادشآثار امیرخسرو دهلوی:
درباره تعداد آثار امیرخسرو دهلوی روایت‌های اغراق‌آمیزی در تذکره‌ها نقل شده است، همانطور که اشاره شد برخی از قول او نوشته اند که شمار اشعارش از ۴۰۰ هزار بیت بیشتر است. به طور کلی برای آثار منظوم فارسی این شاعر بزرگ می توان به موارد زیر اشاره کرد:
دیوان امیر خسرو:
این دیوان که شامل ۵ دفتر می باشد و هرکدام از آنها یک دیباچه دارند که متضمّن سوانح عمر و نکاتی در اسلوب شعری خود این شاعر است و به قلم خودش نوشته شده است، بدین ترتیب می باشد:
- تحفةالصّغر:
این دفتر شامل سروده‌های شانزده تا نوزده سالگی این شاعر می باشد و شامل شامل قصیده‌ها، غزل‌ها، ترجیع‌بندها و زندگینامه ی مشروح او است.
- وسط‌الحیوة: این دفتر شامل سروده‌های شاعر از بیست تا حدود ۳۲ سالگی این شاعر می باشد و شامل قصیده‌ها، ترجیع‌بندها، قطعه‌ها، غزل‌ها و رباعی‌ها. قصیده‌های این دیوان در ستایش و مراثی «نظام‌الدین اولیاء»، «علاء الدّین محمّد» و «معزّالدّین کیقباد» می شود.
- غرّةالکمال: این دفتر شامل سروده‌های ۳۴ تا ۴۳ سالگی این شاعر است و شامل قصیده‌ها، ترجیع‌بندها و قطعه‌ها می باشد، همچنین مقدمه ای مبسوط از شرح زندگانی این شاعر به تفصیل آورده شده است.
- بقیة نقیّه: این دفتر شامل سروده‌های دوران پیری شاعر، شامل قصیده‌ها، ترجیع‌بندها، رباعی‌ها و یک مثنوی کوتاه است، همچنین مدایحی از «علاءالدّین محمدشاه»، پسر وی و برخی امیران دیگر و نیز مرثیه‌ای در مرگ محمدشاه نیز آورده شده اند.
- نهایةالکمال: این دفتر شامل سروده‌های واپسین سال‌های حیات شاعر است که شامل ترجیع‌بند، مثنوی، رباعی، غزل می باشد، همچنین قصیده‌هایی در مدح «سلطان غیاث‌الدین» و مرثیه ی «سلطان قطب‌الدین مبارکشاه» نیز آورده شده اند.
دیوان امیرخسرو دهلویدیوان غزلیات امیرخسرو دهلوی که چندین مرتبه جمع آوری شده و در هند و پاکستان به چاپ رسانده شده اند. اولین چاپ این دیوان به سال ۱۸۷۱ میلادی و دومین مرتبه به ۱۳۹۲ هجری در لاهور برمی گردد. در ایران و هند نیز این دیوان چندین مرتبه تصحیح و چاپ شده است.
ثمانیه خسرویه:
بزرگترین نماینده ی ادبیات فارسی زبان هند و همچنین نخستین ادامه‌دهنده ی مکتب ادبی نظامی گنجوی؛ امیر خسرو دهلوی است. اعتقاد تام او به نظامی گنجوی سبب تقلید از سبک او شد و در پاسخ آن خمسه ی نظامی خمسه ای ساخته شده است و شامل موارد زیر می باشد:
مطلع‌الانوار:
این بخش بر وزن و شیوه ی مخزن‌الأسرار نوشته شده است.
شیرین و خسرو
- مجنون و لیلی: این جلد سومین منظومه امیر خسرو محسوب می شود که رد سال ۱۲۹۹ نوشته شده و یکی از بهترین منظومه‌هایی است که تحت تأثیر لیلی و مجنون نظامی سروده شده است.
- آیینه سکندری: این جلد بر وزن و شیوه ی اسکندرنامه نوشته شده است.
- هشت بهشت: این کتاب بر تقلید از هفت پیکر آمده است.
از طرفی آثار این شاعر بزرگ به این موارد ختم نمی شود و امیرخسرو دهلوی دارای تصنیف‌ها و منظومه‌های دیگری هم می باشد که به شرح زیر هستند:
قران السعدین:
این اثر مجموعه ای عالی از یک سلسله تشبیهات قلمی است که به تجسم سازی مسائل و موضوعات مختلف می پردازد.
نه سپهر:
این اثر دارای نه بخش است که در بحرهای مختلف سروده شده اند، از جمله بحرهای آن رجز مسدس مطوی (مفتعلن مفتعلن مفتعلن) است که از ابتکارات امیرخسرو محسوب می شود.
مفتاح‌الفتوح
مثنوی دولرانی و خضرخان:
این اثر علاوه بر مزایای ادبی، ارزش تاریخی و اجتماعی هم دارد و از عشق‌های خضرخان پسر علاءالدین با دولرانی دختر امیر گجرات سخن می گوید.
سه شاهزاده سرندیپ:
موضوع این بخش از اشعار امیرخسرو از افسانه ای ایرانی که لغت رایج سرندیپیتی در زبان‌های غربی از آن سرچشمه گرفته را بیان می کند.
علاوه بر این اشعار زیر را هم بدو نسبت داده شده اند:
- قصیده ی شکوائیه
- ماتم غم
- آینه‌داری دل
آثار مربوط به امیرخسرو دهلویوفات امیرخسرو دهلوی:
مدت کوتاهی بعد از درگذشت نظام‌الدین اولیاء؛ امیرخسرو دهلوی هم چشم از دنیا فرو بست یعنی در سال ۷۲۵ هجری قمری و در نزدیک آرامگاه شیخ به خاک سپرده شد. آرامگاه این شاعر بزرگ یکی از محله‌های شلوغ و پرتراکم دهلی است که به نظام الدین اولیاء معروف است و در نزدیکی ایستگاه قطار شهری بمبئی به نام ایستگاه قطار نظام‌الدین و در نزدیکی آرامگاه همایون قرار دارد.
بارگاه امیرخسرو دهلویگردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش
- 11
- 2
