مناجات خواجه عبدالله انصاریچکیده ای از بیوگرافی خواجه عبدالله انصاری
نام: ابواسماعیل عبدالله بن ابی منصور محمد
تاریخ تولد:۳۹۶ ه.ق
مرگ:۴۸۱ ه.ق
محل زندگی: هرات
رشته فعالیت: ادبیات، شعر
علت شهرت: مناجات های لطیف
دین: اسلام
زندگینامه خواجه عبدالله انصاری
شیخ الاسلام ابواسماعیل عبدالله بن ابی منصور محمد، معروف به «پیر هرات»، «پیر انصار» و «خواجه عبدالله انصاری»، عالم و عــارف مشهور کشــــور در سال ۳۹۶ هجری قمری در کهندژ شهر تاریخی هرات از مادری که از مردم بلخ بود متولد شد. خواجه عبدالله انصاری نه تنها یک مفسر، محدث، عالم و عارف بزرگ بود، بلکه شاعر و نویسنده توانایی هم بود. از آثارش چنین برمی آید که او در علوم گوناگون دینی، متبحر و برخلاف خیلی از صوفیان، در دانش حدیث نیز صاحب نظر بود.
پدر خواجه عبدالله انصاری، ابومنصور محمد انصاری از فرزندان ابو ایوب انصاری است که در زمان خود یکی از عالمان و پزهیزگاران و حافظ قرآن وقت بود که حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) موقع هجرت به مدینه، در منزل او فرود آمدند. او از نوادگان ابوایوب انصاری، صحابه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) بود. (ابو ایوب انصاری از صحابهٔ پیامبر بوده و رسول خدا در زمان هجرت در خانه ایشان سکنی گزیدند). از کودکی زبانی گویا و طبعی توانا داشت چنان که شعر فارسی و عربی را نیکو می سرود و در جوانی در علوم ادبی و دینی و حفظ اشعار عرب مشهور و بخصوص در حدیث قوی بود.
خواجه عبدالله انصاریخواجه عبدالله انصاری سال ۳۸۴- ۳۹۶ هجری – در زمان سلطنت آلب ارسلان سلجوقی و وزارت خواجه نظام الملک وزیر دانشمند و دانش پرور و هنر شناس او در یکی از دهات طوس متولد شد و در سال ۴۸۱ هجری قمری درگذشت. خواجه عبدالله انصاری نابغه ایست که به شامخ ترین قلل انسانیت دست یافته و اگر نظم و نثر او تا به این حد دلنشین است از جادوی عشق و ایمان اوست ایمان مردی که از سر منزل طلب گذشته و هفت خوان هولناک را بدون بیم و تردید پشت سر گذاشته تا به چشمه آب حیات و به کیمیای سعادت و زندگی جاودانه رسیده است.
ابومنصور، مردی طالب دانش و معارف دینی بود، ولی بعد از آنکه به هرات آمد و تشکیل خانواده داد از دنیای مورد علاقه اش که همان عرفان بود دور افتاد و از راه کار دکانداری امرار معاش می نمود ولی با این وجود در صداقت و ایمان، اولین آموزگار فرزند خود خواجه عبدالله انصاری بود. خواجه عبدالله انصاری نخستین راهنمای زندگی و اولین مشوق خود را در راه کسب علم و معرفت، پدر خود می داند.
ادبیات برای خواجه عبدالله انصاری یک مقوله تجملی یا راهی برای ارتزاق و رسیدن به دولت و مکنت نیست. بلکه رازگوی اسراری است که سینه هایی سوخته و شرحه شرحه میتوانند آن ها را در خود بگیرند. او از این وسیله علیه غاصبین حقوق مردم نیز استفاده می کند. انصاری هروی عارفی وارسته و دشمن دغل کاری و نیرنگ و خود فروشی است و از بزرگ ترين محدثین عالم اسلام نیز شمرده می شود. قدرت او در علم و ادبیات عرب نیز بگواهی کتبی که به زبان عربی نوشته از جمله کتب: ذوالکلام و منازل السائرین برای مردی که مکتبی از صرف و نحو بطور کامل ندیده شگفت انگیز است.
تندیس خواجه عبدالله انصاریدیدگاه خواجه عبدالله انصاری در مورد کتاب ترمذی
از خواجه عبدالله انصاری نقل شده است که کتاب ترمذی را بهتر از دو صحیح بخاری و مسلم می دانسته و هنگامی که دلیل را جویا شدند، این چنین گفت:« از صحیح بخاری و مسلم، تنها کسانی میتوانند استفاده کنند که به علم حدیث آشنایی کامل داشته باشند. برعکس کتاب ترمذی که برای تمامی افراد قابل استفاده می باشد؛ هم عالمان و فقیهان و هم غیر ایشان، میتوانند از این کتاب استفاده کنند.»
دوران کودکی و نوجوانی خواجه عبدالله انصاری
خداوند به خواجه عبدالله انصاری هوش و حافظه ای خارق العاده عطا کرده بود و احتمالا به دلیل همین هوش سرشار و استعداد بود که او را خیلی زود یعنی در سن چهار سالگی به مدرسه فرستاد، اﺑﻮﻣﻨﺼﻮر ﭘﺪر خواجه عبدالله انصاری در ﺗرﺑﻴﺖ و ﺁﻣﻮزش ﻓﺮزﻧﺪ بسیار کوشید. عبداالله مراحل و مراتب کسب علم و فضل و دانش و کمال را یکی بعد از دیگری می پیمود. استعداد و حافظه او از همان زمان توجه استادان او را که با دقت به وسیله پدرش انتخاب شده بودند بخود جلب میکرد.
روش خواجه عبدالله انصاری در کسب علم و دانش چنین بود که بامداد برای قرآن خواندن پیش مقری میرفت و بعد از آن به درس خواندن مشغول میشد، مشق روی ورق مینوشت و حفظ میکرد، زمانی که از این کارها فراغت می یافت چاشتگاه بود و زمان رفتن نزد ادیب و نوشتن و حفظ کردن. او ساعات روز و شب را برای انجام درسهای مختلف تقسیم کرده بود. در نه سالگی بدان درجه از فهم و دانش رسیده بود که می توانست از محضر استادانی مانند قاضی ابومنصور ازدی و جارودی استفاده کرده، املای حدیث کند و در سال ۴۱۰ هجری قمری یعنی سن چهارده سالگی بدان پایه رسید که بر منبر بر آمد و مجلس گفت. در همین سن او بیش از هفتاد هزار و به روایتی صد هزار بیت شعر از شعرای عرب از حفظ داشت. از جمله استادانش یحیی بن عمار شیبانی را نام برده اند كه از شیراز به هرات آمده و به تعلیم و تدریس مشغول بود او در تفسیر، حدیث، شعر و ادب بسیار توانا بود و خواجه از محضر او استفادۀ بسیار کرد.
اگر چه اساتید خواجه شافعی مذهب بودند ولی بعد از مدتی مذهب حنبلی را اختیار کرد و در سال ۴۱۷ ه.ق در بیست و یک سالگی برای تکمیل معارف و تحصیل مراتب راهی نیشابور شد، بعد به طوس و بسطام سفر کرد و به سماع و ضبط حدیث همت گماشت. خواجه عبدالله انصاری در تاليف احادیث حضرت رسول اکرم صلی الله علیه وسلم رنج و مشقت زیادی کشید، تا جایی که خود می گوید: آنچه من کشیده ام در طلب حدیث مصطفی صلی الله علیه وسلم هرگز کَس نکشیده است. باری در نیشابور زیاد باران می آمد ومن در حالت رکوع می رفتم و جزوه های حدیث به شکم باز نهاده بودم تا تر نشود.
عکس زیارتگاه خواجه عبدالله انصاریدر سال ۴۲۳ عازم سفر حج شد و بر سر راه مکه در شهر بغداد توقف کرد تا مجلس درس ابومحمد خلال بغدادی را درک کند. در برگشت از سفر حج به زیارت ابوالحسن خرقانی، صوفی نامور نایل شد و بدین رو بزرگ ترين واقعه زندگی اش رقم خورد و از آن پس امیال معرفت در نهادش شکوفا شد و بیش از گذشته در وادی عرفان قدم نهاد. چه در زمان غزنویان و چه در زمان سلجوقیان فشار علمای اشعری و معتزله سبب رنجیدگی و محدودیت فعالیت خواجه عبدالله انصاری می گردد، به طوریکه در سال ۴۳۰ هجری به مدت یکسال او را در بوشنگ به زندان می اندازند، در حالیکه فقیه ضد بدعت بود در زندان پوشنگ عشق عرفانی وجود او را تسخیر کرد.
با پیروزی الپ ارسلان و وزارت خواجه نظام الملک این فشار ها ادامه داشته و با برپائی چند جلسه بحث و محاکمه از عقاید خود دفاع کرده است. نابینائی هر دو چشم خواجه عبدالله انصاری در سال ۴۶۶ هجری یعنی سن هفتاد سالگی برای او که عمری به آموزش و آموختن خود کرده بود بسیار گران آمد، ولی هم چنان به فعالیت ارشاد شاگردان ادامه می داد و مطالب را به آن ها املاء می نمود.
عقاید و اندیشه های خواجه عبدالله انصاری
عقاید و اندیشه های شیخ الاسلام که از معروف ترین اندیشمندان و عارفان جهان اسلام به شمار میرود بر پایه شریعت استوار است و بر خلاف بعضی از رجال منسوب به تصوف و عرفان که گاهی اندیشه های آنان با مبانی شریعت در تضاد است، خواجه عبدالله انصاری روشی سلفی و شیوه ای صوفیانه داشت. فضل الرحمن فقهی در مقاله خود با عنوان عرفان پیر هرات در آینه شریعت آورده است که پیر هرات مشرب سلفی داشت و در اصول دین و امور عقیدتی پیرو مذهب امام احمد حنبل بود، هر چند در فروع از امام شافعی پیروی می کرد.
سبک ادبی آثار خواجه
سبک و روش خواجه عبدالله انصاری همان شیوه اهل وعظ و خطابه بود و آثار او اغلب بین نثر مرسل و نثر مصنوع به رشته تحریر در آمده است که حالتی از شعر هم در آثار او احساس می شود. بزرگترین امتیاز پیر هرات را میتوان در تغییر شیوه نثر فارسی و توانایی او در سرودن شعر به دو زبان فارسی و عربی عنوان کرد که این مسئله در خیلی از اشعار خواجه که در غالب رباعی و غزل است دیده می شود.
آثار خواجه عبدالله انصاری
از خواجه عبدالله انصاری اثرهای فراوانی بر جای مانده است که هر کدام بر سبق و سیاقی نوشته شده است. در این مختصر، به تعدادی از آن ها اشاره می کنیم:ترجمه طبقات صوفیه، تفسیرکشف الاسرار، رساله مناجات نامه، زاد العارفین، کنز السالکین، قلندرنامه، هفت حصار، رساله دل و جان، الهی نامه، محبت نامه.
آرامگاه خواجه عبدالله انصاریوفات خواجه انصاری
خواجه عبدالله انصاری، عارف و صوفی بزرگ در سال ۴۸۱ هـ ق در سن هشتاد و پنج سالگی فوت کرده و در"گازرگاه" شهر هرات دفن شده است و تاکنون آرامگاه این بزرگ مرد اندیشه و عرفان زیارتگاه سوختگان وادی معرفت الهی می باشد.
گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش
- 20
- 5
