زندگینامه نظامی گنجوی و آثارش (+ تصاویر)

نظامی گنجوی مانند تمام بزرگان دانش و ادب در زمان جوانی به دانش اندوزی اشتغال داشت

چکیده ای از بیوگرافی نظامی گنجوی

نام کامل: جمال الدین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤیَّد

زادروز: ۵۳۷ هـ. ق گنجه

محل زندگی: گنجه

ملیت: ایرانی

پیشه: شاعر، تاریخ نگار و داستان سرا 

سبک: عراقی

عنوان: حکیم نظامی

دوره: سلجوقیان، شروان شاهان

زندگینامه نظامی گنجوی

نظامی گنجوی بین سالهای ۵۳۰ تا ۵۴۰ هجری در گنجه (واقع در جمهوری آذربایجان کنونی) متولد شد. پدر وی، یوسف بوده و مادرش رئیسه نام داشت. بعضی اصل او را از عراق، نواحی قم و تفرش می دانند که پدرش یوسف به گنجه آمد و نظامی گنجوی در آن جا متولد شد. هر چند که او از زادگاه خود خشنود نبود، ولی تمام عمر خویش را در گنجه سپری کرده است. او خیلی زود یتیم شد و از اول توسط دایی مادرش بزرگ شد و تحت حمایت او تحصیل نمود. مادر وی از اشراف کرد بوده و این بر پایهٔ یک بیت از دیباچهٔ لیلی و مجنون (« گر مادر من رئیسهٔ کرد…») دانسته شده است.

نظامی گنجوی را میتوان از برترین شاعران ادب فارسی به حساب آورد هیچ شاعری به اندازه ی او به داستان سرایی و طول و تفسیر زیبای آن در قالب مثنوی نپرداخته است. نظامی گنجوی از آن گروه شاعران نیست که مدح شاهان و تملق آنان از زندگی شخصی شان و شخصیت ادبی شان بکاهد. او هرگز در دستگاه حکومتی هیچ پادشاهی مشارکت نکرده است. این بدان معنی نیست که از پادشاهان وی در آثارش نامی نبرده است؛ بلکه او شاعر درباری نیست و بخاطر دستمزد و پاداش شعر نمی سروده است. با این وجود بسیاری از آثارش را به پادشاهان آذربایجان و یا شهر گنجه تقدیم می کرد.

مقام علمی نظامی گنجوی در غرب و شرق زبانزد همگان است

بی تردید نظامی گنجوی،حکیم بود. او به علم نجوم و ستاره شناسی تسلط کامل داشته است و جدایی از آن به مباحث عرفانی تعلق خاطر عمیقی داشت. در آثارش به خوبی میتوان ردپای این دلبستگی را دید. استفاده از اصطلاحات مرسوم نجوم، عرفان و تصوف در قالب داستان هنر نظامی گنجوی است. گاهی معانی آثارش ظریف و عمیق است و گاهی سهل و آسان. آن جا که شروع به داستان سرایی می کند قصه راحت و قابل فهم است و آن جا که به طبق سنت ادبی قبل، تقدیم به پیامبر و اهل بیت می شده است زبانش فاخر است. از بین شاعران زبان فارسی نظامی گنجوی در منظومه ی عاشقانه سرآمد است.

تحصیلات رسمی و حرفه ای نظامی گنجوی

نظامی گنجوی هم مثل تمام بزرگان دانش و ادب در طول جوانی به دانش اندوزی و کسب هنر و کمال اشتغال داشت. او به علت کوشش و رنج بسیار در راه فرا گرفتن دانش و ادب به آن مقام و مرتبه عالی در فرهنگ و سخنوری رسیده است.

ازدواج نظامی گنجوی

از اشاره های موجود در خسرو و شیرین دانسته می شود که نخستین همسر نظامی گنجوی، کنیزکی بوده است که دارای دربند بعنوان هدیه برایش فرستاده بود که آفاق نام داشت. این همسر نظامی گنجوی، زمانی که نظامی سرودن خسرو و شیرین را به پایان رساند و پسرشان محمد هفت سال بیشتر نداشت، از دنیا رفته بوده است.  نظامی گنجوی بعد از مرگ این زن، همسر دیگری اختیار نمود که این زن نیز به جوانی درگذشت. نظامی گنجوی مجددا به ناچار زن دیگری گرفت که وی هم درگذشت.

نظامی گنجوی را با نام پیشوای داستان‌سرایی در ادبیات فارسی می‌شناسند

نظامی گنجوی به همسران خویش احساسات لطیف و علاقه و محبتی خاص داشت؛ این امر را می توان در مثنوی های عاشقانه وی و مضامین دقیق و خیالات باریک او یافت. نظامی گنجوی، مرگ شیرین، قهرمان داستان و مظهر یک زن خوب را، که در شروع جوانی و بهار زندگی با آن همه زیبایی و دلبری رخت از جهان کشید و در زیر خاک پنهان شد، شبیه مرگ «آفاق» معشوق و محبوب جوانمرگ خویش می داند.

وقایع میانسالی نظامی گنجوی

در زمان نظامی گنجوی، خرافات و اعتقاد به سعد نحس بودن کواکب وجود داشت زیرا او خود دارای فکری بلند بود و در علوم عقلی و نقلی مهارت داشت، برعکس مردم آن زمان، با کمال صراحت و شهامت عقیده علمی خویش را که مخالف عقاید عمومی آن هنگام بود بیان می کند و می گوید ستارگان هم خود مخلوق واجب الوجود هستند و هیچگونه تأثیری در سرنوشت و آینده فرزندان آدم ندارند.

آثار نظامی گنجوی

نظامی گنجوی یک خمسه بسیار معروف و مشهور دارد خمسه به معنی پنج گانه میباشد. خمسه شامل مخزن الاسرار، هفت پیکر، لیلی و مجنون، خسرو و شیرین، اسکندرنامه و اقبالنامه بود. اسکندرنامه که شامل شرفنامه و اقبالنامه است یک کتابند اما در دو بخشند. این آثار در قالب مثنوی که هر بیت آن قافیه و ردیف جداگانه دارد سروده شده اند. جذابیت آثار وی به جهت استفاده کردن از مضامین گوناگون در آثارش است. با وجود آنکه او علاقه عمیقی به عرفان و نجوم و تمثیل دارد در همه جای آثار به این موارد نپرداخته است.

نظامی گنجوی سی سال از عمرش را برای سرودن مجموعه اشعارش به نام «خمسه» صرف کرد

سبک نظامی گنجوی

نظامی گنجوی از شاعرانی است که باید او را در شمار ارکان شعر فارسی و از استادان مسلم ابن زبان دانست. او از آن سخنگویانی است که مثل فردوسی و سعدی توانست به ایجاد و تکمیل سبک و روشی خاص دست یابد. چنانچه داستانسرایی در زبان فارسی توسط نظامی گنجوی آغاز نشده لکن تنها شاعری که تا پایان قرن ششم توانسته است شعر تمثیلی را به حد اعلای تکامل برساند نظامی است.

نظامی گنجوی در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات خاص تازه و ابداع معانی و مضامین نو و دلپسند و تصویر جزئیات با نیروی تخیل و دقت در وصف مناظر و توصیف طبیعت و اشخاص و بکار بردن تشبیهات و استعارات مطبوع و نو، در شمار کسانی است که پس از خود نظیری نیافته است. با وجود آنکه آثار نظامی گنجوی از نظر اطناب در سخن و بازی با لفاظ و آوردن اصطلاحات علمی و فلسفی و ترکیبات عربی فراوان و پیچیدگی معانی برخی از ابیات، قابل خرده گیری است، ولی «محاسن کلام او به قدری است که باید او را یکی از بزرگ ترين شعرای ایران نامید و مخصوصاً در فن خود بی همتا و بی مانند معرفی کرد.

برجستگی ها و ویژگی های شعر نظامی گنجوی

۱- تشبیهات و توضیحات نظامی گنجوی، زیبا و هنرمندانه و بسیار خیال انگیزند.

۲- نظامی گنجوی، در تصویر جزئیات طبیعت و حالات، بسیار تواناست.

۳- انتخاب الفاظ و کلمات مناسب که نتیجه آشکار آن، موسیقی شعر نظامی گنجوی است.

۴- ایجاد ترکیبات خاص و ابداع و اختراع معانی و مضامین نو و دلپسند توسط نظامی گنجوی.

۵- تازگی معانی و ابداع ترکیبات تازه که در شعر نظامی به وفور یافت می شود، کلام نظامی گنجوی را گاهی دچار ابهام می کند، علاوه بر اینها کثرت «لغات عربی» و «اصطلاحات علوم» و «اصول و مبانی فلسفه و معارف اسلامی» سخن این شاعر را سخت و پیچیده کرده است.

آرامگاه نظامی گنجوی در شهر گنجه بنا شده است

مرگ نظامی گنجوی

نظامی گنجوی در فاصلهٔ سال های ۶۰۲ تا ۶۱۲ در گنجه درگذشت و آرامگاهی برای او در همان شهر منسوب است. بعدها بر سر قبرش ضریحی ساختند و خاک او زیارتگاه دوستدارنش شد. وقتی که گنجه جدید را در کنار گنجه قدیم ساختند گنجه قدیم رو به ویرانی نهاد و آرامگاه نظامی گنجوی در بیرون شهر جدید افتاد. اینک در همانجا بنایی ساخته اند که از شاهکارهای معماری ایرانی است.

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش