مسعود سعد سلمانچکیده ای از زندگینامه مسعود سعد سلمان:
نام کامل: امیر سعیدالدوله ابوالنجم مسعود سعد سلمان
تاریخ تولد: ۴۳۸ هجری قمری
محل تولد: لاهور
دلیل شهرت: شاعر، خوش‌نویس، ادیب و اسب‌شناس
سبک شعری: بیشتر در قالب قصیده و باقی آنها به صورت رباعی و قطعه
وفات: ۵۱۵ هجری قمری
بیوگرافی مسعود سعد سلمانزندگینامه مسعود سعد سلمان:
امیر سعیدالدوله ابوالنجم مسعود سعد سلمان بین ۴۳۸ تا ۴۴۰ هجری قمری در لاهور به دنیا آمد. اصالت و نیاکان او به شهر همدان برمی گردند و پدر و اجداد او همه از فضلا و دانشمندان زمان خود شناخته می شدند. مسعود سعد در خانواده ای ثروتمند به دنیا آمد و پدرش از کارگزاران درباره غزنوی بود که در سرودن شعر هم دستی بر آتش داشت.
دوره غزنوی از جمله زمان های طلایی در ادبیات فارسی به شمار می رود زیرا این خاندان از همه جوانب شاعران و نویسندگان را حمایت می کردند، همین موضوع سبب شد تا شاعران پرآوازه ای در این عصر شکوفا شده و پا به عرصه بگذارند. سلطان محمود از اولین فرمانروایان مستقل می باشد که علاقه بسیار زیادی به زبان فارسی و ادبیات داشت. ایشان کارهای بسیاری در این راه انجام داد به طوری که در درباره ایشان ۴۰۰ شاعر حضور داشتند.
دولت غزنوی مالک تلاش های بسیاری در دوره سامانی است که به جهت حمایت از علم و فرهنگ صورت گرفتند. در این دوره علاوه بر مسعود سعد سلمان شاهد حضور شاعران بلندآوازه ای مانند ابوالقاسم حسن فردوسی، عنصری بلخی، فرخی سیستانی، منوچهری دامغانی، مسعود سعد سلمان و... نیز هستیم. همین موضوع می توان ادب دوستی پادشاهان غزنوی را کاملا نمایش دهد. البته باید اشاره کرد که بسیاری معتقد هستند در این دوره از شعر به عنوان یک کالای تجملی استفاده می کردند که باید سرودن آنها با شاخص های درباره متناسب بود، اشعار ساختار درباری داشتند و شاعر و ممدوح از این موضوع لذت می بردند.
خدمت مسعود سعد سلمان در دربار غزنویان:
مسعود سعد بنابر دستور پدرش برای خدمت در درباره سلطان ابراهیم وارد قصر شد. بعد از گذشت مدتی سلطان ابراهیم دستور داد تا این شاعر به ملازمت پسر سیف الدوله محمود که از والیان هندوستان بود، منصوب شود. رضا قلی خان درباره وی در مجمع الفصحا عنوان می کند: «امیری بود، بی نظیر و فاضلی صافی ضمیر در روز رزم، شیری بود، دشمن شکار و در بزم شیدی بود، دینار بار». بر این پایه مسعود همراه فرماندهان نامدار در جنگ ها و فتح ها حضور پررنگی داشت و مدوح شاعران عصر خود بود به طوری که «به یک رباعی و به یک قطعه، کاروان های نعمت به سائلان می بخشید» البته مسعود چندان موفق نبود و با بی مهری اطرافیان روبرو شد.
درباره زندگی مسعود سعد سلمانپناهندگی و زندان مسعود سعد سلمان:
مسعود سعد سلمان مدتی را به شعر سرودن گذراند اما با دشمنی حسودان و تنگ نظران دربار روبرو شد به طوری که خشم سیف الدوله محمود و سوء تفاهم سلطان ابراهیم مبنی بر اینکه مسعود به دربار ملکشاه پناهنده شده برانگیخته شد درنهایت هم وی را به زندان محکوم کرد.
این شاعر به دستور سلطان ابراهیم ۱۰ سال از عمر خود را در زندان طی کرد، به طوری که دوران پادشاهی سلطان ابراهیم غزنوی، سلطان مسعود دوم، ۷ سال را در زندان دهک و سه سال را در زندان قلعه نای که الان در ولسوالی قره باغ ولایت غزنی قرار دارد، گذراند. این شاعر درخصوص این دوران می سراید:
خود در این زمینه می سراید:
هفت سالم بکوفت سو و دهک
پس از آنم سه سال قلعه نای
مسعود سعد سلمان در این مدت خاموشی را انتخاب کرد، دوران زندان او سبب شد سروده های جان سوزی را برای طلب بخشش از سلطان بسراید. او بعد از آزاد شدن مورد اعتماد حکومت سلطان واقع شد اما ساز زمانه چندان با وی هماهنگ نبود به طوری که مجددا با شکایت و دسیسه های حسودان درباره روبرو شد و به زندان رفت.
این مرتبه وی را به جرم پیوستن به سلطان ملکشاه سلجوقی که در آن زمان از رقیبان حاکمان غزنوی بود به زندان انداختند. همین موضوع سبب شد او به دستور سلطان علاء الدوله مسعود برای هشت سال به قلعه مرنج رفته و زندانی شود. او در گوشه ای از زندان قصایدی را می سرود که به قصاید حبسیات معروف شدند. او با این اشعار تلاش می کرد درباریان را به چشم پوشی از مجازات خود وادار کند.
همین دوره سخت سبب شد تا مسعود سلمان وجهه زیبایی از اشعار خود را برای آیندگان به نمایش بگذارد به طوری که او را از شاعران با استعداد می دانند. او بعد از رها شدن از زندان به دستگاه پادشاهی رفت تا کتابدار شود و همچنان مدیحه سرایی خود را انجام می داد.
این شاعر به دلیل تحمل سال های پرمشقت خود همچنین زندان های طولانی که در دوره های مختلف سلسله غزنوی داشت به عنوان شاعری مبارز شناخته می شود. این شاعر به قدری احساس، تصاویر و خیال های به کار رفته در اشعار خود را زیبا بیان کرده که به میزان قابل توجهی فضای زندان را به حاکم وقت نمایش می دهد همچنین از وضعیت اسفبار زندگی فضلا و اهالی علم، دانش و خرد شکوه می کند.
مسعود سعد سلمان شاعر قرن پنجم هجریسبک شاعری مسعود سعد سلمان:
شعرهای مسعود سعد سلمان در قالب قصیده و رباعی هستند از طرفی غزلیات این شاعر هم دارای محتوا و مضامینی زیبا هستند که خواننده را تحت تاثیر خود قرار می دهد. وی بیشتر از ۱۸ سال از زندگی خود را در زندان گذراند که در این زمان اشعار اندوهگین و زیبایی را سرود که هنوز هم بعد از گذشت چندین سده مورد توجه مخاطبان است.
مسعود سعد سلمان دارای سبک و نوآوری خاصی در اشعار خود است که در قالب قصیده و رباعی توجه سلاطین را به خود جلب می کرده است. اشعار ایشان اکنون به صورت یک دیوان در دسترس قرار گرغته و چندین تصحیح نیز درباره آن وجود دارد. اولین بار رشید یاسمی در ۱۳۱۸ خورشیدی این دیوان را تصحیح کرد.
در جنبه های زبانی نشانه های قدیمی از زبان که بسیار کمرنگ شده اند در اشعار این شاعر کاملا به چشم می خورد که به کاربرد صنایع ادبی و واژه های عربی زیاد نزدیک شده اند. در ویژگی های ادبی او به نوآوری هایی در قالب (مستزاد و شهرآشوب)، صور خیال (انواع استعاره، اسناد مجازی) و توصیف و کاربسته است همچنین اشعار او دارای مشبه به های غیرحسی و تنوع در تصاویر و توصیفات زیادی نیز هست، همه این موارد از جمله تلاش های این شاعر برای ایجاد یک سبک شخصی می باشد.
باید اشاره کرد که مسعود سعد در جنبه فکری اشعار خود برای ابداع یک گونه حبس و تقیوم خوشباشی محتوای تازه ای را به قصیده اضافه کرد که مورد توجه و تقلید بسیاری از افراد قرار می گیرد. از طرفی او با داشتن احساس عاطفی عمیق از دیگر شاعران مخصوص است.
مواردی که عنوان شدند در تغییر جایگاه این شاعر از یک شاعر تقلید کار به شاعری که دارای سبکی موثر و جدید می باشد تاثیر داشته است.
آثار مسعود سعد سلمانسبک اشعار مسعود سعد سلمان از نظر بزرگان:
سبک شعری این شاعر به گونه ای می باشد که بر سبک شاعران پیش از خود پیشی می گیرد و به گونه ای قصد تضمین و تقلید آن گویندگان را داشته است. این شاعر از نظر زمانی در دوره بیانبینی قرار دارد و از نظر خسرو فرشیدورد منتقد ادبی اینگونه توصیفی می شود: «فصاحت و بلاغت زبان او نه فصاحت مکتب شعرخراسانی است نه فصاحت مکتب عراقی بلکه متعلق به دوران و زبان خود اوست.»
درباره اشعار مسعود عبدالحسین زرین‌کوب اینگونه می گوید: «مسعود در ابداع ترکیبات، تشبیهات و توصیفات تازه از قدرت و مهارت برخوردار است. خود نیز از این لحاظ می نازد و غالباً در شعر خویش به برتری که بر اکثر معاصران دارد، اشاره می کند».
عبدالعلی فکوری که از فعالان فرهنگی غزنی بوده است عنوان می کند که مسعود سعد سلمان با وجود زندان های طولانی در دوره پاشاهان غزنوی انگیزه خود را از دست نداد و بعد از رهایی با وجود سختی های بسیار در زندگی و زندان باز هم از حبس مجدد نترسید و به مدح پادشاهان غزنوی پرداخت و مقبول دربار پادشاهان واقع شد اما این دوره از زندگی وی، درخشش چشمگیری در زندگی او نداشته است، آنچه که از ایشان شاعری ممتاز در حافظه تاریخ غزنی، افغانستان و کلیت قلمرو تمدنی زبان فارسی می سازد سال هایی هستند که وی در زندان به سر می برد و در آنجا قصاید تلخ و گزنده ای از شکایت زمانه، روزگار و وضیعت اندوه بار زندگی فرهنگیان و فرزانگان آن دوران سروده است.
در اشعار مسعود سعد سلمان حسرت، ناامیدی، اندوه، اشک و آه، شکواییه های استخوان شکن و طاقت سوز و بدگویی از زمانه و روزگار موج می زند. اشعاری که از او چهره ای تلخ اندیش و مبارز نشان می دهد.
این رباعی بازمانده از مسعود سعد سلمان، به خوبی گویای احوال او در آن روزگار بوده است:
هر یک‌چندی به قلعه‌ای آرندم
اندر سمجی کنند و بسپارندم
شیرم که به دشت و بیشه نگذارندم
پیلم که به زنجیر گران دارندم
آثار مسعود سعد سلمان:
قصیده‌ها:
قصیده های این شاعر دارای سبک خراسانی اند که غالبا در ستایش پادشاهان غزنوی آمده اند و دارای بیانی ساده و روان نیز هستند. این اشعار نشان می دهند که ایشان به ریاضیات آشنایی داشته است. از طرفی برخی کلمات هندی در اشعار او به چشم می خورند. مسعود، دیوان‌هایی به به زبان‌های فارسی و عربی و هندی داشته‌است.
دیوان فارسی:
دیوان فارسی این شاعر نزدیک به ۱۸ هزار بیت داشته است که به غیر از قصیده، دارای غزل و رباعی، مثنوی، قطعه و چیستان نیز هست.
دیوان عربی:
جز ابیاتی عربی در حدائق السحر فی دقائق الشعر چیزی از دیوان عربی او در دست نیست.
دیوان هندی:
اثری از دیوان هندی او وجود ندارد.
درگذشت مسعود سعد سلمان:
مسعود سعد سلمان ۱۸ سال از عمر گرانبهای خود را به دلیل تهمت و افترایی که حاسدان و دشمنان به وی زدند در زندان گذازند. زمانی که دوران حبس او به اتمام رسید دیگر جوانی اش را از دست داده بود و سرانجام در ۵۱۵ هجری قمری از دنیا رفت.
گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش
- 18
- 3
