زندگینامه ابوحامد کرمانی پزشک معروف قرن ششم

ابوحامد کرمانی

چکیده ای از زندگینامه ابوحامد کرمانی:

نام کامل: افضل‌الدین ابوحامد احمد بن حامد کرمانی

تاریخ تولد: ۵۳۰ هجری قمری 

محل تولد: کرمان

حرفه: مورخ، طبیب، نویسنده، شاعر و فیلسوف

لقب: افضل کرمان

درگذشت: ۶۱۵ هجری قمری در کوهبنان

بیوگرافی ابوحامد کرمانی

زندگینامه ابوحامد کرمانی:

افضل‌الدین ابوحامد احمد بن حامد کرمانی که در ۵۳۰ هجری قمری در کرمان به دنیا آمد، پزشک معروف قرن ششم و هفتم و بنیانگذار طب پیشگیری، نویسنده، شاعر و فیلسوف برجسته زمان خودش محسوب می شود. نام پدرش افضل‌الدین کرمانى حامد بوده است. ایشان در علوم ادبى و علوم عقلى، تاریخ، جغرافیا. زبان و شعر عربى نیز دستی بر آتش داشته است. از مشغولیت های این عارف بزرگ می توان به مطالعه و ممارست در شعر فارسی و عربى اشاره کرد.

کودکی ابوحامد همزمان با اواخر عهد بنى قاورد (اتابکان کرمان) و اوایل سلطه‌ى غزان بر کرمان می باشد و در دوران جوانی اش نیز مهمترین واقعه ای که پیش آمد روزگارش بوده است مربوط به پایان دولت بنى قاصد و حمله غزان به رهبرى ملک دینار به کرمان بوده است. 

ابوحامد کرمانی بعد از اینکه تحصیلات خود را در علوم رایج زمانه به ویژه تاریخ و جغرافیا به پایان رساند به عنوان منشی وارد دربار پسران طغرل شاه سلجوقى به نام هاى بهرامشاه و ارسلان شاه و ترکانشاه شد.

از آنجایی که تاریخ بیان می کند افضل‌الدین کرمانى دارای خانواده و همسر پرجمعیت بوده است، اینگونه که کثرت عیال و تقلب احوال مانعی دانسته و به جزء کتاب ارزشمند عقد العلى، هدیه‌اى بهتر را به خدمت ملک دینار غُزّ با خود نبرده است. 

معاصرین و فعالیت‌ های ابوحامد کرمانی:

ابوحامد کرمانی در دوران ملک دینار غُزّ زندگی می کرد، بعد از آن کشمکش هایی که توسط حاکمان اتابک سعد بن زخلى (اتابک فارسی) و قطب‌الدین مبارز، امیر شبانکاره و سلطان محمد خوارزمشاه برای تسلط بر کرمان ایجاد شد ، شاهد بود، آثار این عارف بزرگ در همین دوران تالیف شدند. 

در آخرین قسمت از کتاب پنجگانه عقد العلى وی به شرح حالی از خود اشاره کرده است. با شروع انقلابات و فتنه ‌هاى کرمان و پایان دوره محیى ‌الدین طغرلشاه؛ اختلافاتی میان پسران این شاه یعنی بهرام شاه و ارسلان شاه ایحاد شد، از آنجایی که ابوحامد کرمانی با امرا و وزرا اشراف آشنایی داشت، چندین سال را به عنوان منشی و دبیر در درگاه این دو شاه خدمت کرد.

بعد از اینکه آشوب هایی ایجاد شد او زادگاه خود کرمان را ترک کرد و به جهت پیوستن به درگاه ملک طغرلشاه بن موید به سمت خراسان عازم شد. در حین سفر به خراسان حدود پنج سال را در کوه بنان اقامت کرد. در زمانی که غزان به کرمان حمله کرده و تسلط پیدا کردند، ابوحامد به عنوان یک طبیب، مسئول بیمارستان یزد و مورخ دربار ملک دینار غُزّ به کار گماشته شد.

زمانی که اوضاع در کرمان سامان گرفت با وجودی که طبابت و منشی گری در دیوان اتابک یزد به او پیشنهاد شد، آن را رد کرد و به دربار ملک دینار در کرمان رفت و کتاب عقد العلى للوقف الاعلى به نام او کرد.

ابوحامد کرمانی تنها به وقایع زمان خودش توجه نداشت بلکه می توان از او به عنوان یک مورخ محلى که به وقایع خارج از زادگاه خود هم توجه داشت، اشاره کرد. در شیوه نگارشی سبک او را می توان همانند شیوه رشید‌الدین فضل‌الله و دیگر نویسندگان عهد مغول دانست.

مجسمه ابوحامد کرمانی

تأسیس بیمارستان هایی در کرمان و یزد تو سط اب وحامد کرمانی:

ابوحامد کرمانی به استفاده از پشتیبانی که از او توسط حاکمان زمانه اش صورت می گرفت؛ بیمارستان هایی را در یزد و کرمان تاسیس کرد، خودش نیز در راس پزشکان این بیمارستان ها علاوه بر طبابت به تالیف و آموزش شاگردانی پرداخت.

ابو حامد در یکی از تالیفاتش درباره حمایت و تشویق زمامدارن زمانش دربارع تاسیس مدارس و بیمارستان ها اینگونه عنوان می کند: به حکم آن، مرا معایش بسیار فرموده بودند و شروع در مدارس و مارستانات کرده، مرا تکلیف اعمال نمودند.

همچنین در جایی دیگر درباره همین موضوع از  ملوک دیار یزد و اتابکان عنوان می کند: از آن حضرت، در احترام و توقیع من مبالغت می‌نمودند و مارستان با مبالغ ارتفاع، مسلم فرمودند.

از نوشته های این پزشک بزرگ که رساله های پزشکی اش را به زبان فارسی نوشته است، مشخص می شود که او به عنوان یکی از نخستین ادیبان و نویسندگان ایرانی است که در قرن ششم هم کلمات فارسی را جایگزین عربی کرده است برای مثال از مارستان یا مارستانات، به جای لغت دارالشفاء استفاده کرده است. بعد از این اقدام هم در عصرهای بعدی از کلمات پارسی مانند بیمارستان و تیمارستان برای توصیف اقدامات درمانی استفاده شده که تا کنون نیز ادامه داشته است.

آثار و تالیفات ابوحامد کرمانی

ابوحامد کرمانی؛ بنیانگذار طب پیشگیری:

یکی از نکات قابل توجه در نوشته ها، تألیفات و تقریرات پزشکی این طبیب بزرگ به چشم می خورد تکیه بر اصل پیشگیری از بیماری ها است که آن را مقدم بر امر درمان می داند. در قرن ششم ابوحامد کرمانی؛ پیشگیری را در کنار درمان از محورهای اصلی طبابت و درمان دانسته است و به گسترش این موضوع در پزشکی نیز تلاش هایی را انجام داده است. در خصوص این موضوع به جمله ای در رساله ی صلاح الصحاح او اشاره شده است:

حفظ صحّت، یک نیمه از جزوِ عمل است از علم طبّ، و نیمه ی دیگر علاج بیماران است ....

در سرتاسر رساله عنوان شده و همچنین برخی دیگر از تالیفات پزشکی ابوحامد این جمله را می توان دید. این موضوع نشانگر این است که این دانشمند بزرگ ایرانی با بهره و الهام گرفتن از اصول طب ایران باستان، قرن ها پیش از پزشکان غربی، اهمیت و تقدم پیشگیری را بر درمان بیماری ها عنوان کرده است. به جهت همین تاکید و اعتبار، ابوحامد کرمانی را می توان از بنیانگذاران اصول بهداشت و طبّ پیشگیری دانست این موضوع نه فقط به کرمان و تمام ایران بلکه به تمام دنیا مربوط است و باید جایگاه ارزشمند او را در این خصوص مورد ستایش قرار داد.

آثار و تالیفات ابوحامد کرمانی:

«عقد العلی للموقف الاعلی» و«بدایع الزمان فی وقایع کرمان» از جمله کتاب های از ارزشمند این دانشمند در خصوص جغرافیا و تاریخ کرمان است. 

از آنجایی که افضل الدین ابوحامد احمد بن حامد کرمانی در حیطه پزشکی تبحر داشته است و به عنوان پزشک معروف دربار سلاجقه نیز شناخته می شود، رساله پزشکی پرباری نیز تحت عنوان؛ صلاح الصحاح، تالیف کرده است، که یکی از مهمترین رسالات پزشکی نوشته شده در قرن ششم هجری به زبان فارسی محسوب می شود.

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش