چرنوبیـل ‌تیم گمشده

باشگاه استرویتل پریپیات قرار بود در ۲۶ آوریل ۱۹۸۶ به مصاف اف‌سی بورودیانکا برود. این اولین بازی آنها در ورزشگاه جدیدشان بود. اما دست سرنوشت اوضاع را به شکل دیگری برایشان رقم زد.

 ساعت از ۱:۲۳ صبح روز ۲۶ آوریل ۱۹۸۶ گذشته بود که رآکتور چهارم در نیروگاه هسته‌ای لنین، مشهور به چرنوبیل، منفجر شد. ۱۶۰۰ کانال سوخت هسته رآکتور منفجر شدند و تشعشعاتی چهارصد برابر فاجعه هیروشیما در هوای اوکراین منتشر شدند. این تراژدی بزرگی بود که البته روی فوتبال هم تأثیر گذاشت؛ روی باشگاه استرویتل پریپیات.

پریپیات البته با فاجعه آشنا بود. در واقع کل جمعیت شهر پریپیات در جنگ جهانی دوم به دست آلمان‌های نازی کشته شدند. اما چرنوبیل چیز دیگری بود؛ این فاجعه‌ای بود که تا آن هنگام روی کره زمین دیده نشده بود.

اینکه در نتیجه این سانحه چند نفر جان خود را از دست دادند هرگز مشخص نشد. یک مطالعه سازمان ملل آمار کشته‌شدگان را چهارهزار نفر برآورد کرده است. در تحقیقی دیگر، تعداد آنها ۲۰۰هزار نفر تخمین زده شده است.

همچنین باید افرادی که به صورت غیرمستقیم آسیب دیدند را هم در نظر گرفت، از جمله ۵۰هزار ساکن اطراف پریپیات که همه مجبور به ترک محل زندگی خود شدند. نباید گیاهان و جانورانی که نابود شدند را هم نادیده گرفت، و همچنین ضایعات اتمی که تا همین امروز مناطق داخلی اوکراین را آلوده ساخته؛ این آلودگی تا ۲۰هزار سال ادامه خواهد داشت.

این رویدادهای تراژیک در قلب جمهوری اوکراین که در کشور شوروی قرار داشت اخیراً در سریال پرطرفدار چرنوبیل، محصول اسکای و اچ‌بی‌او به تصویر کشیده شده است. حالا مردم بیشتری با این فاجعه آشنا هستند.

میخاییل گورباچف که آخرین رئیس جمهور شوروی بود، در مصاحبه‌ای در سال ۲۰۰۶ گفت: «سانحه هسته‌ای چرنوبیل شاید دلیل اصلی فروپاشی شوروی در پنج سال بعد از آن بود». البته اینکه حرف گورباچف درست است یا نه را باید مورخان و سیاست‌مداران بگویند. چیزی که می‌توان گفت این است که برای باشگاه اف‌سی استرویتل پریپیات که تنها پنج کیلومتر با رآکتور چهارم فاصله داشت، فاجعه چرنوبیل واقعاً منجر به فروپاشی‌اش شد.

تیم کارگران چرنوبیل

مانوئل وت در رساله دکترایش می‌نویسد: «تمام باشگاه‌های شوروی تحت مالکیت دولت بودند و معمولاً با معادن، اتحادیه‌های کارگری، یا کارخانه‌های خاص در ارتباط بودند». استرویتل پریپیات هم متعلق به یک کارخانه بود.این باشگاه در اواسط دهه ۱۹۷۰ تأسیس شد و متشکل از کارکنان نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل بود. اسم آنها، استرویتل، معنی «سازندگان» می‌دهد. اکثریت قریب به اتفاق بازیکنان تیم استرویتل را کارکنان چرنوبیل تشکیل می‌دادند. آنها را به نام «دانه‌های برف» هم می‌شناختند، چرا که اکثر آنها در زمستان ۱۹۸۱ به این باشگاه پیوسته بودند.

شهر پریپیات جایی عالی برای یک باشگاه فوتبال جدید بود. پریپیات از شهرهای اقماری چرنوبیل بود، و تقریباً تمامی ساکنان آن کارکنان جوان و بااستعدادی بودند که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم با نیروگاه در ارتباط بودند. در نتیجه، میانگین سنی مردم شهر تنها ۲۶ سال بود. شهر نیاز به امکانات تفریحی داشت تا این افراد جوان سرگرم شوند. استرویتل پریپیات، با پیراهن‌های سبز و مشکی‌اش، این نیاز را برطرف می‌کرد. واسیلی کیزیما تروفیموویچ که باشگاه زیر نظر او فعالیت می‌کرد، این پتانسیل را به‌خوبی شناخته بود: «ما افرادی داریم که در چهار شیفت کار می‌کنند. آنها در جاهای دیگر استراحت نخواهند کرد، اما حاضرند به تماشای بازی فوتبال بروند.»

تروفیموویچ تنها در فوتبال پیشگام نبود، بلکه عضوی مورد احترام از حزب کمونیست بود و نشان لنین را هم دریافت کرده بود. وت می‌نویسد: «پشتیبان‌های باشگاه‌ها معمولاً یا از طبقات بالای ورزشی یا طبقات بالای حزب بودند.»

تروفیموویچ، مالک باشگاه پریپیات، هر دو گزینه را داشت. وت می‌نویسد: «پشتیبان‌های تیم‌ها معمولاً کاری می‌کردند که باشگاه‌های دارای اسپانسر، منابعی فراتر از ظرفیت‌های سازمان‌های مالک باشگاه‌ها داشته باشند.»

استانیسلاو گونچارنکو که در سال ۱۹۷۹ به استرویتل پیوسته بود، می‌خواست به اسپارتاک کیف برود، اما اوضاع استرویتل برای او بهتر بود و او به این تیم آمد.

تروفیموویچ در سال ۱۹۸۱ بزرگ‌ترین حرکتش در تاریخ پریپیات را انجام داد و آناتولیا شپل را به عنوان مربی انتخاب کرد. شپل بازیکن سابق تیم ملی شوروی بود و برای باشگاه‌هایی نظیر دینامو کیف، کورنومورتس اودسا و دینامو مسکو بازی کرده بود. او در ۳۱سالگی از دنیای فوتبال خداحافظی کرده بود. او دو بار قهرمان لیگ برتر شوروی شده بود و یک بار هم جام حذفی شوروی را فتح کرده بود. نقش شپل در استرویتل شبیه نقشی بود که سول کمپل حالا در مکلسفیلد تاون دارد؛ بازیکن سابق آرسنال و انگلیس که به باشگاهی کوچک رفته است. انتصاب شپل همچنین معنای مشخصی داشت: اینکه استرویتل به دنبال اهداف جاه‌طلبانه‌ای است.

سال ۱۹۸۱ از یک جهت دیگر هم برای استرویتل پریپیات اهمیت پیدا کرد، چرا که این باشگاه توانست برای اولین بار به لیگ سراسری شوروی راه پیدا کند. جایگاه والای تروفیموویچ در حزب کمونیست باعث شده بود استرویتل بتواند برخی از بهترین بازیکنان اوکراین را جذب کند، اما او نتوانسته بود تیمش را با نفوذش از ساختار لیگ عبور دهد. استرویتل پریپیات باید کار را از پایین‌ترین دسته لیگ شوروی آغاز می‌کرد.

اما مقامات شوروی سیستم خاصی برای لیگ ترتیب داده بودند. بالاترین سطح آن لیگ برتر بود. بعد دسته اول و دسته دوم و بعد هم دسته‌های آماتوری که در جمهوری‌های مختلف شوروی پراکنده بودند. این مسابقات را به نام دسته‌های KFK می‌شناختند. استرویتل پریپیات در دسته منطقه‌ای کیف بازی می‌کرد.

مسابقات KFK در کنار هم دسته پنجم را می‌ساختند. قهرمان‌های لیگ‌های منطقه‌ای در رقابتی سراسری شرکت می‌کردند که دسته چهارم می‌شد و با یکدیگر بازی می‌کردند. قهرمان کلی دسته چهار که به عنوان تیم استادان شناخته می‌شد، مجوز حرفه‌ای شدن را دریافت می‌کرد و به دسته دوم می‌پیوست.

استرویتل پریپیات سال به سال در KFK  پیشرفت می‌کرد، هرچند به‌آرامی. آنها با امثال بولشویک کیف و لکوموتیو پولتاوا رقابت می‌کردند. این تیم در سال ۱۹۸۲ در جدول آخر شد، اما در سال ۱۹۸۵ به بهترین دستاورد خود رسید و در جایگاه دوم قرار گرفت. آنها تنها چهار امتیاز کمتر از ماشینو استرویتلی به دست آوردند، و این تیم ماشینو بود که حرفه‌ای شد. در فصل ۱۹۸۵ بود که استرویتل به رکوردی در تاریخ باشگاهش رسید و توانست در بازی مقابل لکوموتیو زنامنکا، سیزده گل بزند.

استرویتل همچنین در لیگ پس از فصل و مسابقات حذفی هم حضور پیدا می‌کرد. این باشگاه در آن رقابت‌ها موفقیت بسیاری کسب کرد. آنها بین سال‌های ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۳، سه بار قهرمانی در این مسابقات به دست آوردند. 

بازی در خانه فاجعه‌زده

استرویتل پریپیات جاه‌طلبی‌های بسیاری در داخل و خارج میدان داشت، اما آنها نیاز به زیرساخت‌های لازم هم داشتند. ورزشگاه خانگی باشگاه به نام آوانهارد، در سال ۱۹۷۹ افتتاح شده بود، ولی نامناسب به نظر می‌رسید و برنامه‌هایی در کار بود تا این ورزشگاه چندمنظوره تبدیل به ورزشگاهی شود که تنها فوتبال در آن بازی می‌شود و پنج‌هزار نفر هم ظرفیت داشته باشد.

ورزشگاه آوانهارد قرار بود در اول مه ۱۹۸۶، یعنی در روز کارگر بازگشایی رسمی شود. اینکه استرویتل در یکی از مهم‌ترین روزهای تقویم شوروی ورزشگاهش را بازگشایی می‌کرد نشان از اهمیت فرهنگی این باشگاه داشت. بعد هم قرار بود هشت روز بعدتر، اولین مسابقه آنها در لیگ KFK برابر شاختار اولکساندریا برگزار شود. اما دست تقدیر چیز دیگری نوشته بود.

در فاصله ۱۰۰ کیلومتری شهر پریپیات، شهر بورودیانکا قرار دارد. این شهر در دهه ۱۹۸۰ خانه رقیب سنتی استرویتل پریپیات بود، یعنی ماشینو استرویتلی.

۲۶ آوریل ۱۹۸۶ روز فوق‌العاده مهمی در بورودیانکا بود. این آخرین فرصت ویکتور زیهلین بود تا تیمش را پیش از بازی مهم نیمه‌نهایی جام حذفی کیف مقابل استرویتل پریپیات تمرین بدهد. اما می‌گویند که جلسه تمرینی به دلیل عجیبی متوقف شد. یک بالگرد ارتش روی زمین فوتبال کوچک شهر فرود آمد و مقامات ارتشی به زیهلین گفتند که نیازی به سفر به پریپیات نیست.

البته شهروندان پریپیات، به همراه هموطنانشان در بورودیانکا و شهرهای دورتر، هنوز خبر نداشتند که در چرنوبیل چه خبر شده است. بازی نیمه‌نهایی جام حذفی بین استرویتل پریپیات و ماشینو استرویتلی اولین قربانی حادثه چرنوبیل بود.

ورزشگاه آوانهارد هرگز بازگشایی نشد. جایگاه ویژه، و سکوهای آن، که حالا پوشیده از گیاه شده‌اند، دست‌نخورده ماندند و یادبودی برای فوتبال در یکی از شهرهای سابقاً زیبای شوروی شدند.

کمی پس از فاجعه، سربازان ارتش به ورزشگاه آوانهارد رفتند تا عملیات انحلال نیروگاه را سازمان‌دهی کنند. والنتین لوتوین، کاپیتان استرویتل هم در این عملیات حضور داشت، که البته از باشگاهی که تا آن حد برای شهر مهم بود هم همین انتظار می‌رفت.

تلفات فراموش‌شده چرنوبیل

استرویتل پریپیات از فصل ۱۹۸۶ کناره‌گیری کرد. رویای آنها برای حرفه‌ای شدن به دلیل فاجعه چرنوبیل نابود شد. سه روز پس از انفجار در چرنوبیل بود که مقامات شوروی افراد باقی‌مانده شهر را به شهر اسلاووتیچ در ۴۵ کیلومتری چرنوبیل منتقل کردند. آنها البته همچنان در منطقه کیف باقی ماندند.

موسسات شهر پریپیات هم منتقل شدند. استرویتل هم همین‌طور. نام آنها به استرویتل اسلاووتیچ تغییر پیدا کرد. هرچند استرویتل بازی‌های خانگی‌اش را در اسلاووتیچ برگزار می‌کرد، اما این شهر امکانات لازم برای تمرین آنها را نداشت، و آنها برای تمرین به شهر ویشگورود در نزدیکی اسلاووتیچ می‌رفتند.

استرویتل اسلاووتیچ در سال ۱۹۸۷ به مسابقات KFK برگشت و در ابتدا به نظر می‌رسید که موفقیت‌هایش پیش از فاجعه چرنوبیل را تکرار خواهد کرد. آنها در آن فصل سوم شدند. اما ارتباط بین استرویتل و نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل قطع شده بود و بازیکنان دیگر مجبور نبودند که برای این باشگاه بازی کنند. در سال ۱۹۸۸، تعداد زیادی از بازیکنان از این تیم جدا شدند و استرویتل هم در لیگ هشتم شد.

در پایان آن فصل، بازیکنان دیگری هم از تیم رفتند، و تصمیم نهایی بر این گرفته شد که باشگاه استرویتل اسلاووتیچ منحل شود. انحلال رسمی چرنوبیل در اوایل ۱۹۸۷ انجام شده بود، اما یک سال بعد، انحلال استرویتل روی داد. این پایانی فاجعه‌بار برای تیمی بود که می‌خواست حرفه‌ای شود، و سه سال پیش هم در آستانه حرفه‌ای شدن قرار داشت.

فوتبال در سال ۱۹۹۴ به اسلاووتیچ برگشت و باشگاه اف‌سی اسلاووتیچ بنیان‌گذاری شد. البته این باشگاه ارتباطی با استرویتل نداشت. اما در آن هنگام شوروی هم دچار فروپاشی شده بود. اما تیم اف‌سی اسلاووتیچ حتی توانست به دسته دوم فوتبال اوکراین برسد و حرفه‌ای شود. اما آنها هم در سال ۱۹۹۸ منحل شدند.

تشعشعات اتمی برای فوتبال هم مرگبار است.

الکس هاول