داوران همیشه شرایط سختی داشته‌اند؛ چه آن زمان که به غیر از لباس سیاه مجاز به پوشیدن و انتخاب لباسی با رنگ دیگر نبودند و چه تمام زمان‌هایی که انواع فحاشی‌ها و البته تهمت‌ها را به جان خریده‌اید. داوری جزء لاینفک فوتبال چه سنتی و چه نوع مدرنش است. این شغل بسته به پیشرفتی که فوتبال داشته رشد کرده و حالا علاوه بر امکانات جانبی از جمله گوشی بی‌سیم و ...، می‌تواند دلخوش به تکنولوژی و فناوری ویدئویی هم باشد.
بااین‌حال مثل تمام مشاغلی که درگیر دستمزد و افزایش دستمزد بوده‌اند، این شغل که به نوعی قضاوت هم دارد، مستثنا نیست. داوری از مشاغلی است که همیشه صاحبان شغلش از سختی کار و کمیِ دستمزد نالیده‌اند. نقطه اشتراک اینکه نسخه داخلی و خارجی ندارد و هر داوری در هر نقطه از کره خاکی نسبت به پولی که می‌گیرد گله دارد؛ حالا یکی بیشتر و یکی کمتر.
٧٠٠ هزار تومان برای ایرانی‌ها
در لیگ برتر ایران چندسالی می‌شود كه دستمزد داوران افزایشی پیدا نکرده؛ سازوکار داوران ایرانی با فدراسیون و کمیته داوران است و آنها هم با توجه به کمبود بودجه دستشان برای پرداخت دستمزدهای آن‌چنانی باز نبوده و ظاهرا هم نیست.
در لیگ برتر ایران هر بازی برای داور ٧٠٠ هزار تومان عایدی دارد و در بهترین حالت ممکن که البته خیلی کم پیش می‌آید، می‌تواند در یک فصل ٢٥ بازی سوت بزند که نهایتا سر سال برایش رقمی نزدیک به ٢٠ میلیون تومان خواهد داشت. واضح است که این رقم به همه داوران نمی‌رسد؛ در ایران فعلا فقط چند داور عالی داریم که می‌توانند در يك فصل این همه بازی را سوت بزنند.
از این گذشته رقم دستمزد داوران خط و داوران چهارم هم به مراتب از این رقم پایین‌تر است؛ به طوری که کمک‌داور ٤٠٠ هزار تومان و داور چهارم ٣٠٠ هزار تومان برای هر بازی در لیگ برتر می‌گیرند. «همگی قبول داریم دستمزد داوران، دستمزد زیادی نیست. از این بدتر آنکه در طول چند سال گذشته هم رشدی نداشته است».
این بخشی از صحبت‌های هدایت ممبینی، داور سابق ایران و البته یکی از اعضای هیئت‌رئیسه کنونی فدراسیون فوتبال است که خودش بیش از هر فرد دیگری درگیر داستان حق و حقوق داوران در ایران است. دستمزد داوران ایرانی در طول چند ساله گذشته با داشتن اسپانسر کمی بهتر شده ولی هنوز هم تا رسیدن به سطح ایده‌آل فاصله زیادی دارد.
در واقع یک داور خوب ایرانی به غیر از سوت‌هایی که می‌تواند خارج از کشور بزند در بهترین حالت با این دستمزد، یک حقوق کارمندی دارد. در مقایسه با زندگی بقیه کارمندها، این رقم نمی‌تواند ناعادلانه باشد ولی در مقایسه با خود فوتبال و هزینه‌ای که باشگاه‌ها برای بازیکنان و ریخت و پاششان می‌کنند، رقم کمی است.
ممبینی با اشاره به این موضوع می‌گوید: «نبود تناسب بین عایدی بازیکنان با داوران در همه جای دنیا مطرح است و فقط مختص ایران نیست. بااین‌حال صحبتی که داریم این است که جایگاه داوری واقعا جایگاه بسیار ویژه‌ای است که واقعا نیاز به رسیدگی بسیار زیادی دارد»
فاصله از زمین تا آسمان
همان‌طور که اختلاف فوتبال باشگاهی ایران با باشگاه‌های طراز اول اروپایی، اختلافی نجومی است، دریافتی داوران ایرانی در مقایسه با همتایان خارجی‌شان، حداقل در لیگ‌های معتبر، تقریبا ناچیز است. در اروپا داوران بسیاری از لیگ‌ها با قرارگرفتن در فهرست داوران «حرفه‌ای» حقوقی حرفه‌ای هم دریافت می‌کنند؛ به این معنی که رقم ثابتی برای دستمزد سالانه آنها در نظر گرفته می‌شود.
آلمان، ایتالیا و انگلیس نمونه‌هایی از لیگ‌های مذکور هستند که به طور میانگین در یک سال ١٧٠ هزار یورو دستمزد به داوران حرفه‌ای می‌دهند. اما در اسپانیا شرایط کمی متفاوت است؛ در این لیگ علاوه بر اینکه داوران حرفه‌ای می‌توانند به داشتن دستمزد ثابت دلخوش باشند، می‌توانند به حق پخش تصویرشان هم دل ببندند و در مجموع عایدی‌شان در یک سال را تا ٢٠٠ هزار یورو هم افزایش دهند.
حالا آیا چنین امکانی در ایران هم وجود دارد؟ یعنی می‌شود به داوران ایرانی دستمزد ثابت ماهانه یا سالانه داد؟ هدایت ممبینی، یکی از اعضای هیئت‌رئیسه فدراسیون فوتبال با یک «نه»قاطع به این سؤال پاسخ می‌دهد. «واقعیت این است در کشورهایی که نام بردید، داوران به‌دليل حرفه‌ای‌بودن دستمزد ثابت دارند. فوتبال ایران بعید است كه تا ده‌ها سال دیگر هم بتواند داوران حرفه‌ای داشته باشد». ممبینی می‌گوید بسیاری از کشورهای پیشرفته‌تر از ایران در عرصه فوتبال هم از حرفه‌ای‌کردن داورانشان عاجز مانده‌اند.
چشم امید به حقوق یک‌‌میلیون و ٢٠٠ هزار تومانی
سالی که منتهی به جام جهانی شود، سال فوق‌العاده‌ای از لحاظ مالی برای داوران خواهد بود؛ در واقع آنها علاوه بر دستمزدی که در لیگ‌های داخلی‌شان دارند در بازی‌های جام جهانی می‌توانند دلخوش به دریافت حقوق‌های خارق‌العاده‌ای باشند.
به طور مشخص برای قضاوت در هر بازی جام جهانی دستمزدی جداگانه به داوران می‌رسد؛ به‌عنوان مثال سوت‌زدن یک بازی در مرحله یک‌هشتم نهایی ٣٠ هزار یورو و قضاوت در مرحله یک‌چهارم و نیمه‌نهایی جام جهانی ٤٥ هزار یورو برای داور دستمزد به همراه دارد! رقمی شايان توجه که می‌تواند انگیزه داوران ایرانی برای سوت‌زدن در جام جهانی را چندبرابر کند.
از این موضوع گذشته سوت‌زدن در لیگ قهرمانان آسیا برای ایرانی‌ها و لیگ قهرمانان اروپا برای داوران اروپایی هم عایدی‌های خوبی به همراه دارد. هر داور اروپایی در لیگ قهرمانان اروپا بسته به مرحله‌اش بین دوهزارو ٥٠٠ تا سه هزار یورو درآمد دارد. حالا کمی پایین‌تر از این رقم را می‌توان برای سوت‌زدن در لیگ قهرمانان آسیا در نظر گرفت.
اكنون سؤال اینجاست که به غیر از علیرضا فغانی، کدام داور ایرانی می‌تواند چنین سوت‌هایی در تورنمنت‌های مهم بزند؟ به طور مشخص اینکه تعداد داوران ایرانی که می‌توانند فقط از راه داوری زندگی‌شان را تأمین کنند؛ یا وجود ندارند یا اینکه انگشت‌شمار هستند. «الان چندوقتی است که برنامه‌ریزی صورت گرفته تا حقوق داوران افزایش پیدا کند».
این را هدایت ممبینی می‌گوید و ادامه می‌دهد: «اختلاف قیمتی که داوران ما با داوران منطقه دارند، چندان زیاد نیست. در واقع اگر بتوانیم به رقم مدنظرمان برای داوران در هر بازی برسیم، می‌شود گفت قیمت را با قیمت سوت‌زدن در منطقه برابر کرده‌ایم». فدراسیون فوتبال به همراه کمیته داوران در پی این هستند که در صورت تأمین بودجه، دستمزد داوران را تا رقم خوبی بالا بکشند؛ چیزی نزدیک به دوبرابر دستمزد فعلی. رقمی که فعلا بر سر آن چانه‌زنی می‌شود؛ دستمزدی كه بین یک‌‌میلیون‌و ٢٠٠ تا یک‌‌میلیون‌و ٥٠٠ هزار تومان است.
وعده حق پخش!
سؤالی که حالا ذهن را درگیر می‌کند این است که این افزایش تقریبا دوبرابری دستمزد از چه راهی باید تأمین شود؟ هدایت ممبینی می‌گوید: «برنامه‌ریزی‌هایمان را کرده‌ایم؛ بخشی از این درآمد از طریق قراردادهای محیطی ورزش حاصل می‌شود و بخش دیگرش هم که با رسیدن حق پخش تأمین می‌شود». «حق پخش»؛ همان وعده موعودی است که ظاهرا هرگز زمان وقوعش فرانمی‌رسد.
الان نه‌فقط باشگاه‌های فوتبال ایران بلکه داوران ایرانی هم چشم‌انتظار دریافت حق پخش تلویزیونی هستند؛ موضوعی که تجربه نشان داده رسیدن به آن در کوتاه‌مدت «امری محال» است. ممبینی اما نظر دیگری دارد: «نه؛ اتفاقا امر محالی نیست. ما به تازگی صحبت‌های خوبی با مسئولان صداوسیما داشته‌ایم و کارهای بسیار خوبی صورت گرفته که این مشکل برطرف شود. بسیار امیدواریم. از همین‌جا می‌گویم که برای لیگ هفدهم خبرهای خوبی در راه است».
سجاد فیروزی
- 15
- 5
