کشف قدیمی‌ترین قبر رازآلود انسان در یک غار مشهور در کنیا

به گزارش فرادید، آفریقا به شکل معمول به عنوان مهد بشر یعنی زادگاه گونه ما، هومو سَپییِنس (انسان خردمند) شناخته می‌شود. اما جالب است بدانید که شواهدی مبنی بر ظهور رفتارهای نمادین اولیه مانند استفاده از رنگدانه و زیورآلاتی از پوسته سوراخ‌دار در آفریقا وجود دارد. البته تاکنون بیشتر آنچه در مورد ظهور رفتارهای اجتماعی پیچیده مانند تدفین و عزاداری می‌دانیم از اوراسیا آمده است. 

باستان شناسان می گویند: «ما با همکاری تیمی از محققان از کنیا، آلمان، اسپانیا، فرانسه، استرالیا، کانادا، آفریقای جنوبی، بریتانیا و ایالات متحده، محل دفن را مطالعه کردیم. نتایج ما که امروز در مجله طبیعت (Nature) منتشر شده است، بینش‌های ارزشمندی را در مورد تکامل فرهنگی انسان، از جمله نحوه تعامل جمعیت‌های عصر حجر با مردگان نشان می‌دهد.»

کودکی به نام متوتو

حدود ۷۸۰۰۰ سال پیش، کودک ۲.۵ تا ۳ ساله‌ای را با احتیاط از سمت راست در یک گودال کم‌عمق در غاری نزدیک ساحل کنیا قرار دادند. پاهای کودک به صورت خمیده روی سینه‌اش قرار داشت و بدنش در پارچه مخصوصی پیچیده شده بود که شاید پوست حیوان باشد. 

سر کودک به آرامی روی نوعی تکیه‌گاه فاسدشدنی قرار داشت. به عنوان آخرین اقدام، کودک عمداً با خاک کف غار پوشانده شده و هزاران سال به حال رها می‌شود و به آرامی زیر ۳ متر خاک دیگر مدفون می‌شود. 

تیم ما بعداً به این کودک لقب Mtoto را داد که در زبان سواحیلی کنیا به معنای کودک است. 

کشف قدیمی‌ترین قبر آفریقا

پانگا یا سعیدی تقریباً ۱۵ کیلومتر از ساحل کنیا فاصله دارد. تیم ما برای نخستین بار سال ۲۰۱۰ به عنوان بخشی از یک پروژه باستان‌شناسی در مورد خاستگاه تجارت شرق آفریقا در اقیانوس هند به آنجا رفت. 

وقتی برای نخستین بار با همکارانمان از موزه‌های ملی کنیا وارد غار شدیم، می‌دانستیم مکان خاصی است. دیوارهای آهکی حدود ۲۰ تا ۳۰ متر بالاتر از ما ارتفاع داشتند و یک ریزاقلیم خنک برای رشد گیاهان جنگلی و پناه گرفتن انسان‌ها و حیوانات ایجاد کرده بودند. این غار برای مردم میجیکِندا که امروزه در این منطقه زندگی می‌کنند، مقدس است. 

ما با کسب اجازه از جامعه محلی برای انجام تحقیقات، فرایندی را آغاز کردیم که یک دهه به طول انجامید. چیزی نگذشت که دریافتیم این سایت برای درک تکامل انسان از آنچه ابتدا فکر می‌کردیم اهمیت بسیار بیشتری دارد. 

حفاری‌های ما منجر به کشف مجموعه‌ای عمیق از لایه‌های اشغالی شد که حاوی هزاران ابزار سنگی و بقایای حیوانات و مهره‌های صدفی و قطعات اخری بود. این یافته‌ها بیش از ۷۸۰۰۰ سال فعالیت فرهنگی، فناوری و نمادین انسان اولیه را نشان میدادند. 

اما هیجان‌انگیزترین یافته ما در سومین فصل میدانی در سال ۲۰۱۳ بود، زمانی که گودال کم‌عمق حاوی بقایای Mtoto حدود ۳ متر زیر کف غار را کشف کردیم. 

بقایا آنقدر شکننده بودند که تیم مجبور شد آن‌ها را با گچ بپوشاند و با بلوک رسوبی که در آن دفن شده بودند دست‌نخورده جابجا کند. این بلوک ابتدا به موزه ملی در نایروبی فرستاده شد، سپس برای همکار ما ماریا مارتینون-تورِس، متخصص برجسته در دیرین‌زیست‌شناسی هومینین در مرکز تحقیقات ملی تکامل انسان ((CENIEH در اسپانیا فرستاده شد است. 

مارتینون تورِس و تیمش ماه‌ها به حفاری و مستندسازی بقایا در آزمایشگاهش پرداختند و نشان دادند این بقایا نه تنها متعلق به یک انسان مدرن (هومو ساپینس) است، بلکه در واقع به یک کودک تعلق دارد. 

حفظ Mtoto عالی بود. استخوان‌های جمجمه و صورت، از جمله استخوان فک، هنوز بندبند بودند. تورس بر اساس شکل دندان‌ها توانست تشخیص دهد که کودک فقط ۲.۵ تا ۳ سال سن داشته است. 

تجزیه و تحلیل میکروسکوپی استخوان‌ها و خاک اطراف آن تأیید کرد که جسد پس از دفن به سرعت در گودال پوشیده شده و تجزیه درون گودال صورت گرفته است. به بیان دیگر، Mtoto مدت کوتاهی پس از مرگ عمدا دفن شده است. 

افزون بر این، وضعیت خمیده بدن او که در سمت راست قرار داده شده و زانوها که به سمت قفسه‌سینه کشیده شدند، نشان می‌دهد این یک دفن کفن‌شده‌ی محکم با آماده‌سازی عمدی بوده است. موقعیت سر و نحوه سقوط آن در گودال نشان می‌دهد که شاید از نوعی بالش استفاده شده است، به این معنا که شاید نوعی مراسم تدفین انجام شده باشد. 

پرسش بزرگ بعدی ما سن فرد مدفون بود. استخوان‌ها برای تاریخ‌گذاری رادیوکربن بسیار قدیمی بودند که فقط روی بقایای ارگانیک ۴۰۰۰۰ سال گذشته یا بیشتر جواب می‌دهد. 

ما به جای آن به روشی به نام تاریخ‌گذاری لومینسنس (روشنایی) روی آوردیم که نشان می‌دهد دانه‌های کوارتز موجود در رسوب، آخرین بار کِی در معرض نور قرار گرفته‌اند (یعنی زمان دفن شدن). تاریخ لومینسانس با اطمینان دفن Mtoto به ۷۸۰۰۰ سال پیش نسبت داد، تاریخی که آن را به قدیمی‌ترین دفن انسان شناخته‌شده در آفریقا تبدیل می‌کند. 

دلالت‌ها برای تکامل فرهنگی انسان

تدفین پانگا یا سعیدی یک پیشرفت بزرگ در درک چگونگی رفتار جمعیت‌های اولیه در آفریقا با مردگان خود است و به ما این امکان را می‌دهد که این رفتارها را کنار آنچه در مورد چگونگی توسعه فرهنگ در مناطق دیگر می‌دانیم قرار دهیم. 

دفن کودکان و نوجوانان در سوابق اوراسیا غیرمعمول نیست و اکنون ما شواهد قطعی نه فقط دفن عمدی در ۷۸۰۰۰ سال پیش در آفریقا، بلکه دفن یک کودک خردسال را داریم. این نشان‌دهنده نوعی رفتار خاص با جوانان است، با احساسات پیچیده عزاداری که با رفتارهای پیچیده اجتماعی مرتبط هستند. 

جالب اینجاست که این دفن با هیچ گونه گورنهاده یا زیورآلات شخصی همراه نبود، همانطور که در تدفین‌های اولیه در سایر نقاط آفریقا و اوراسیا یافت شده است. 

در واقع، نخستین زیورآلات نمادین در پانگا یا سعیدی به شکل مهره‌های صدفی حلزون مخروطی، تنها حدود ۱۰۰۰۰ سال پس از دفن Mtoto ظاهر شدند. با این حال، همراه این تدفین، قطعه‌ای صدف حلزون غول‌پیکر آفریقایی بود که شواهدی از برش‌های یک ابزار نوک‌دار روی آن است. در حالی که نمی‌توانیم این مدرک را به صورت نمادین تفسیر کنیم، اما نمایانگر نوعی تغییر انسانی است. 

این تدفین به دلیل ارتباطش با ابزارهای سنگی متعلق به سنت عصر حجر میانه که به بیش از یک گونه هومینین، از جمله هومو ساپینس‌های مدرن و باستانی مرتبط است، اهمیت دارد. در پانگا یا سعیدی به طور قطع می‌توانیم بگوییم هومو ساپینس‌های مدرن این ابزار سنگی را می‌ساختند و توضیحی در مورد ماهیت فناوری اولیه و استفاده از ابزار ارائه می‌دهند. 

همچنین می‌توانیم اطلاعات جدیدی در مورد تکامل تشریحی گونه خودمان به دست آوریم. مقایسه دندان‌های Mtoto با نمونه‌ای از دندان‌های نئاندرتال‌ها و همچنین دندان‌های هومو ساپینس‌های فسیلی و اخیر نشان داد که اگرچه آن‌ها به وضوح انسان مدرن بودند، اما برخی ویژگی‌های ابتدایی نیز داشتند. 

این نتیجه‌گیری از تحقیقات باستان‌شناسی و ژنتیک اخیر حمایت می‌کند که نشان می‌دهند گونه ما از یک جمعیت در یک منطقه از آفریقا تکامل نیافته است. در عوض، جمعیت‌های انسانی امروزی که در بخش‌های مختلف آفریقا زندگی می‌کنند، از نظر یکدیگر متفاوت به نظر می‌رسیدند و مسیرهای تکاملی متفاوتی را دنبال می‌کردند.