شهر نفرین‌شدۀ مصر باستان که خدای آن «گربه» بود

به گزارش فرادید، «باستت» که الهه‌ای مصری به شکل گربه بوده است، برای هزاران سال در مصر باستان پرستش می‌شد و محبوبیت او در دوران سلسله بیست و دوم به اوج رسید. فراعنۀ آن دوره معبدی باشکوه برای او در شهری به نام «پر-باست» ساختند.

نام این شهر در کتاب مقدس نیز به عنوان شهری نفرین‌شده ذکر شده و گاهی با نام عبری «پی-بست» از آن یاد شده است. در فصل ۳۰ از کتاب حزقیال، این شهر به همراه شهر هلیوپولیس به عنوان یکی از مکان‌های مقدس بت‌پرستان «که مورد خشم خداوند قرار خواهد گرفت» ذکر شده است. امروزه این شهر باستانی بیشتر با نام یونانی «بوباستیس» شناخته می‌شود.

مجسمۀ برنزی ۳ هزارساله از «باستت» (الهۀ گربه) که در شهر بوباستیس کشف شده است

پس از افول و ویرانی‌ای که در طی قرن‌ها رخ داد، این شهر مرموز تخیل محققان اروپایی قرن نوزدهم را به خود جلب کرد و برخی از آن‌ها برای یافتن آن عازم دلتای نیل شدند. آن‌ها می‌خواستند با استفاده از سرنخ‌هایی که از گزارش‌های باستانی به دست می‌آمد، شهر باستت را پیدا کنند و با یافتن معبد باشکوه الهۀ گربه، درک بهتری از نقش مهم این خدای باستانی در تاریخ طولانی مصر باستان بدست آورند.

قدمت آثاری که نشان‌دهندۀ پرستش باستت هستند به اوایل سلسله دوم (هزاره سوم قبل از میلاد) می‌رسد. ساخت تصاویری از این الهه با سر گربه در دوره پادشاهی قدیم (حدود ۲۵۷۵-۲۱۵۰ قبل از میلاد) رایج شد. در ابتدا، او به عنوان یک محافظ ترسناک برای فرعون و بعدها برای مردگان شناخته می‌شد.

ارتباط باستت با گربه‌ها تقریباً همزمان با اهلی شدن گربه‌ها در مصر تغییر یافت. باستت بیشتر با جنبه‌های پرورشی و حفاظتی مرتبط شد، در حالی که در همین زمان، الهه قدرتمند جنگ، موسوم به «سِخمت»، ویژگی‌های خشونت و انتقام‌جویی را به خود گرفت. از هزاره دوم قبل از میلاد، ظاهر باستت شباهت کمتری به شیر پیدا کرد و به طور مداوم به شکل یک گربه خانگی با بدن یک زن به تصویر کشیده شد.

یکی از مهم‌ترین ارجاعات تاریخی درباره این شهر باستانی در آثار هرودوت یافت می‌شود. این تاریخ‌نگار یونانی در سفر خود به مصر در قرن پنجم قبل از میلاد، توصیف زنده‌ای از بوباستیس، معبد باستت و شور و شوق مردم در پرستش او ارائه داد: «در این شهر معبدی وجود دارد که بسیار شایسته ذکر است، زیرا اگرچه معابد دیگری بزرگتر و با هزینه بیشتری ساخته شده‌اند، هیچ‌کدام بیش از این یکی به چشم دلپذیر نیستند».

او زیبایی این شهر و جشن‌های پر سر و صدایی که در آن‌ها مردم با قایق به بوباستیس می‌آمدند را توصیف کرد: «در این جشن که با تقدیم قربانی‌های فراوان همراه است، بیش از هر زمان دیگری در طول سال شراب مصرف می‌شود».

پس از فتح مصر توسط مسلمانان در قرن هفتم، بوباستیس متروکه شد و مکان آن برای قرن‌ها فراموش شد. در قرن ۱۸، محققان اروپایی به دنبال کشف مکان‌های ذکر شده در متون باستانی بودند. برای محققان فرانسوی که ناپلئون را در سال ۱۷۹۸ در سفر به مصر همراهی می‌کردند، گزارش هرودوت منبع الهام‌بخشی برای جستجوی شهر بوباستیس بود. یکی از آنها، اتین-لویی مالوس، برخی نشانه‌هایی را که هرودوت ذکر کرده بود در دلتای نیل مشاهده کرد و ویرانه‌هایی را در نزدیکی آن پیدا کرد. این مکان، واقع در شمال شرقی قاهره و معروف به تل باستا، از آن زمان به عنوان محل احتمالی شهر باستت شناخته شد.

با گسترش دانش مصرشناسی در قرن نوزدهم، علاقه به این مکان نیز افزایش یافت. سرانجام، یک حفاری توسط مصرشناس سوئیسی، ادوارد-هنری ناویل، در سال ۱۸۸۷ آغاز شد که بر مطالعه معبد باستت متمرکز بود.

در لندن، مطبوعات با اشتیاق آخرین اکتشافات در مصر را دنبال می‌کردند. در سال ۱۸۸۷، یکی از روزنامه‌ها گزارشی درباره سخنرانی ادوارد ناویل درباره بوباستیس منتشر کرد: «او مشخص کرد که معبدی که برای مدت طولانی گمشده در نظر گرفته می‌شد، نه تنها وجود دارد بلکه در ویرانه‌های آن نوشته‌های بسیار جالبی یافت شده است... او باور دارد که کشفیات بسیار ارزشمندی در آنجا انجام خواهد شد».

ناویل درست می‌گفت. مطالعات او و دیگران نشان داد که ساخت این معبد توسط فرعون اوسورکن دوم در قرن نهم قبل از میلاد آغاز شده است. سلسله او در شهر تانیس حکومت می‌کردند؛ آن شهر به بوباستیس نزدیک بود و همین نزدیکی اهمیت بوباستیس را در منطقه افزایش داده و شکوه بیشتری به پرستش باستت افزوده بود.

در پاییز سال ۱۹۰۶، یک کشف شگفت‌انگیز در نزدیکی محل حفاری انجام شد. یک خط راه‌آهن در نزدیکی تل باستا در حال ساخت بود که کارگران به یک گنجینه دفن شده در نزدیکی بقایای معبد برخورد کردند.

قدمت نوشته‌هایی که بر روی بسیاری از اشیاء به چشم می‌خورد، به سلسله نوزدهم در دوران پادشاهی جدید (حدود ۱۵۳۹-۱۰۷۵ قبل از میلاد) برمی‌گشت، یعنی پیش از سلطنت اوسورکن دوم و بازسازی معبد باستت توسط او. مشخص نیست چرا این گنجینه دفن شده است. برخی از محققان حدس می‌زنند که این گنجینه توسط کاهنان برای حفاظت از آن پنهان شده باشد و برخی فکر می‌کنند که غارتگران آن را اینجا دفن کردند اما موفق نشدند که برگردند و آن را با خود ببرند.

این گنجینه‌ها در زمان خود نیز ارزش زیادی داشتند. در بین اشیاء این گنجینه یک جام طلایی که به شکل گلبرگ‌های نیلوفر ساخته شده است، نام ملکه توسترت، همسر فرعون ستی دوم را بر خود دارد. طبق برخی شواهد او ملکه مصر در زمان جنگ تروا بوده است. محققان باور دارند که «ملکه الکاندرا» که نامش در اودیسه هومر ذکر شده، همان توسترت است.

در اواخر همان پاییز، کارگران به یک مخزن دیگر برخورد کردند که حاوی گنجینه‌های بیشتری بود، از جمله دستبندهای طلایی که نام رامسس دوم بر روی آنها حک شده بود. افزون بر زیبایی آنها، این اشیاء بینش مهمی در مورد اهمیت بوباستیس به عنوان مرکز تجارت و بازرگانی ارائه می‌دهند. برخی از نقوش روی این اشیاء مصری نیستند و حضور نقره (که در مصر قابل دسترس نبود) نشان می‌دهد که تجارت گسترده‌ای بین این شهر و یونان یا پادشاهی‌های آناتولی وجود داشته است.