رازهای پنهان در آثار هنری معروف جهان / از تابلو مونالیزا تا نقاشی شام آخر (The Last Supper)

بسیاری از شاهکارهای هنری اسراری دارند که در زیر لایه‌های رنگ پنهان شده‌اند؛ در برخی موارد،‌ این آثار بر روی طرح‌های اولیه هنرمندان برای خلق یک نقاشی کشیده شده‌اند که تکنیک‌هایی مانند فلوروسکوپی اشعه ایکس (X-ray fluoroscopy) این طرح‌ها را‌ آشکار کرده و تلاش‌های اولیه نقاش برای خلق اثر را به ما نشان می‌دهند.

در موارد دیگر هم این شاهکارها شامل رازهای پنهانی هستند که تئوری‌های توطئه را دامن می‌زنند و باعث مطرح‌شدن ادعاهایی مبنی بر رابطه هنرمند با عوامل فرازمینی و یا سازمان‌های مخفی و سری می‌شوند؛ در ادامه به بررسی برخی از این رموز می‌پردازیم:

۱. پرتره آرنولفینی، اثر یان وان آیک

مورد اول از لیست رازهای پنهان آثار هنری بزرگ دنیا، پرتره آرنولفینی (Arnolfini Portrait) اثری از نقاشی هلندی به نام یان وان آیک (Jan van Eyck) است که به اعتقاد بسیاری، یک تاجر ایتالیایی به نام آرنولفینی را به همراه همسرش در شهری معروف به بروجز (Bruges) نشان می‌دهد.

نقاشی وان آیک به خاطر جزئیات پویا و دقیقی که از این زن و شوهر نشان می‌دهد، معروف است؛ جزئیاتی که شامل انعکاس فضای اطراف اثر در یک آینه کوچک، در وسط تصویر و همچنین هندسه دقیق ترکیب اشکال می‌شود. با این حال جزئیات پرتره آرنولفینی باعث به وجود آمدن بحث‌های زیادی در مورد مفهوم نمادهای به کار رفته در اثر و رازهای پنهان آن شده است.

به عنوان مثال علاقه‌مندان بسیاری به دنبال معنی سگ کوچک، چلچراغی که تنها یک شمع روشن دارد، یک جفت کفش که با بی‌ملاحظگی در کنار پای تاجر ایتالیایی قرار گرفته و نحوه مرموزی که زن و شوهر دست یکدیگر را گرفته‌اند، هستند؛ بر روی دیوار اتاق نقاشی شده هم گرافیتی از امضای یان وان آیک و سال خلق اثر، یعنی ۱۴۳۴ میلادی وجود دارد.

در داخل انعکاس کشیده شده در آینه گرد و محدب وسط نقاشی دو شخص دیگر دیده می‌شوند که به اعتقاد بسیاری، یکی از آن‌ها خود یان وان آیک است. از آنجایی که انعکاس به تصویر کشیده شده جزئیاتی شگفت‌انگیز دارد، هنوز مشخص نیست که خالق اثر با استفاده از یک آینه واقعی به این دید دست یافته است یا خیر، اما متخصصان ادعا می‌کنند که جزئیات رسم شده از نظر دیداری کامل دقیق هستند.

یکی از تئوری‌های مطرح‌شده در دهه ۳۰ قرن بیستم، در مورد پرتره آرنولفینی مدعی است که نقاشی روز عروسی این زوج را به تصویر کشیده است و امضای و تاریخ وسط تصویر به همراه دو شخص دیگر داخل انعکاس آینه به عنوان دو شاهد، به این پیمان زناشویی رسمیت داده‌اند؛ اما بسیاری از تاریخ‌دانان، شامل متخصصان یکی از گالری‌های هنری لندن که این اثر هنری در آن قرار گرفته است،‌ با نظریه مطرح شده مخالف‌اند.

رازهای پنهان این شاهکار هنری آنقدر مشهور هستند که در سریال‌ها و فیلم‌های مختلفی مانند فیلم معروف “Blade Runner”، محصول دهه ۸۰ میلادی، اشاراتی به آن‌ها شده است. دانشمندان هم امیدوارند که با پیشرفت روش‌های اسکن و بررسی آثار هنری ، اسرار پرتره آرنولفیفی روزی آشکار شوند.

۲. مونالیزا، اثر لئوناردو داوینچی

دانشمندی فرانسوی به نام پاسکال کوته (Pascal Cotte) در اوایل سال جاری میلادی اعلام کرد که تصویری از یک زن در زیر معروف‌ترین نقاشی جهان، یعنی مونالیزا (Mona Lisa) لئوناردو داوینچی وجود دارد.

کوته در سال ۲۰۰۴ نقاشی مونالیزا را با استفاده از فرکانس‌های مختلف نور، در موزه لوور پاریس موردبررسی قرار داد و پس از آنالیز داده‌های جمع‌آوری‌شده به مدت ده سال، در تحقیق چاپ‌شده در این رابطه اظهار کرد که بر روی بوم اصلی نقاشی داوینچی، تصویری وجود دارد که برخلاف پرتره فعلی زن دیگری را در حالت نیم‌رخ به نمایش گذاشته است.

داوینچی این اثر را در سال ۱۵۰۶ خلق کرد و به اعتقاد بسیاری، سوژه نقاشی لیزا دل ژوکوندو (Lisa del Giocondo)، همسر یک تاجر از فلورانس است. با این حال بر اساس ادعای کوته،‌ تصویر نیم‌رخ زنی که بر روی بوم به نمایش درآمده، متعلق به یکی دیگر از اهالی فلورانس به نام پاسیفیکا براندانو (Pacifica Brandano) است.

البته تمامی متخصصان پژوهش‌های کوته را قبول ندارند؛ یکی از تاریخ دادان آثار هنری معتقد است که تکنیک‌های استفاده‌شده توسط کوته، تصویری مصنوعی را به وجود آورده که به ‌صورت تصادفی با حرکت‌های قلم داوینچی بر روی بوم ایجاد شده است.

۳. شام آخر، اثر لئوناردو داوینچی

نقاشی شام آخر (The Last Supper) داوینچی که آخرین شام صرف شده توسط مسیح و یارانش را نمایش می‌دهد، در سال‌های اخیر در مرکز نظریه‌های زیادی بوده و در رمان معروف رمز داوینچی (The Da Vinci Code)، اثر دن برون در سال ۲۰۰۳ و فیلمی به همین نام با بازی تام هنکس هم اشاراتی به آن شده است.

اما نقاشی داوینچی و رازهای پنهان آن به واسطه‌ی ترکیب رسا و استفاده از تکنیک ژرفانمایی یا پرسپکتیو (perspective) که به تناسب زمان خود نوآوری بزرگی به حساب می‌آمد، بین تاریخدانان هنری معروف است. این طور که به نظر می‌رسد، داوینچی برای خلق این اثر در مکان اصلی‌اش در یکی از صومعه‌های میلان، شخصیت‌ها و دیوارها را با استفاده از وسایلی مانند نخ و میخ با یکدیگر هم‌راستا کرده است.

این هنرمند بزرگ برای کشیدن شام آخر زمان زیادی را صرف کرد و به همین منظور رنگ خاصی را توسعه داد که برخلاف روش‌های پیشین برای نقاشی بر روی گچ کاری دیوارها، که نیاز به سرعت عمل بالا داشت، از نظر زمانی او را محدود نمی‌کرد. وقتی راهب ارشد صومعه شکایت کرد که کامل شدن نقاشی شام آخر بیش از حد انتظار طول کشیده است، داوینچی خشمگینانه در جواب گفت که در صورت عجله، چهره آن راهب را به عنوان مدلی برای نمایش یهودای خائن استفاده خواهد کرد!

دست آخر داوینچی با بررسی فرم صورت افراد محبوس در زندان‌های میلان، یکی از شریرترین چهره‌های زندانیان را برای یهودا (پنجمین نفر از سمت چپ) انتخاب کرد. متخصصان تئوری‌های مطرح‌شده در رمان رمز داوینچی و کتاب‌های متعددی که رازهای پنهان شام آخر را به موضوعات مختلف ارتباط می‌دهند،‌ رد کرده و معتقدند که فرد سمت چپ مسیح مریم مجدلیه، یکی از زنان پیرو مسیح نبوده و داوینچی یوحنا را در آن بخش از نقاشی به تصویر کشیده است.

۴. تراس کافه در شب، اثر ونسان ون گوگ

به اعتقاد برخی ون گوگ برای خلق مورد بعدی در لیست آثار هنری مشهور جهان، یعنی نقاشی تراس کافه در شب (Café Terrace at Night)، از شام آخر داوینچی الهام گرفته است؛ این نقاشی مربوط به سال ۱۸۸۸ بوده و کافه‌ای در یکی از شهرهای فرانسه که این هنرمند هلندی برای مدت کوتاهی قبل از مرگش در سال ۱۸۹۰ در آن زندگی می‌کرد را نشان می‌دهد.

شخصیت اصلی این اثر هنری پیشخدمتی با موی بلند و پیشبندی دراز است که در میان مشتریان قرار دارد. پژوهشگری به نام جارد بکستر (Jared Baxter) ادعا می‌کند که به دلیل اعتقادات مذهبی قوی ون گوگ قبل از شروع زندگی هنری‌، این هنرمند برجسته تابلویی الهام گرفته از شاهکار داوینچی خلق کرده است و تراس کافه در شب به عنوان نمونه‌ای بارز از آثار هنری مرتبط با شام آخر شناخته می‌شود.

بکستر برای قوی‌تر کردن استدلال خود به علامتی صلیب مانند در قاب پنجره پشت پیش‌خدمت،‌ نور کافه که در تضاد با تاریکی خیابان‌های اطراف بوده و شخصیتی تاریک و سایه مانند که داخل در کافه ایستاده و به احتمال قوی به عنوان نماد یهودای خیانت‌کار به تصویر کشیده شده است،‌ اشاره می‌کند.

۵. قطعه‌ای چمن، اثر ونسان ون گوگ

ون گوگ بخش بزرگی از زندگی‌اش را در فقر گذراند و همانطور که از نقاشان تنگ‌دست انتظار می‌رود،‌ این هنرمند هلندی چیزی در حدود ۱۵ درصد آثارش را روی بوم‌های استفاده‌شده نقاشی کرد؛ این رقم برابر بیست مورد از‌ شاهکارهای ونگوگ است که در موزه‌ای به نام او در آمستردام هلند نگهداری می‌شوند.

شماره پنجم از لیست آثار هنری معروف جهان، یعنی نقاشی قطعه‌ای چمن (Patch of Grass) که بین سال‌های ۱۸۸۶ تا ۱۸۸۷ کشیده شد هم جزو این آثار قرار دارد و راز پنهان آن در مقاله‌ای در سال ۲۰۰۸ آشکار شد؛‌ در زیر لایه چمن رسم شده، پرتره‌ای از یک زن کشاورز هلندی قرار گرفته است.

محققان این مقاله برای کشف تصویر زن از پرتوهای ایکس قدرتمند استفاده کردند تا بدون آسیب رساندن به لایه‌های رنگ بالایی، رنگ‌دانه‌های زیرین را اسکن کنند. اینطور که به نظر می‌رسد، پرتره این زن در بین سال‌های ۱۸۸۴ تا ۱۸۸۵،‌ در زمانی که ون گوگ در یکی از دهکده‌های اطراف هلند زندگی می‌کرد و صورت مردم محلی را به تصویر می‌کشید، نقاشی شده است.

نظریه مربوط به پوشیده شدن چهره این زن با لایه‌ای از رنگ و منظره‌ای از گیاهان پاریسی، دلیل اتفاق را نقل‌مکان ون گوگ به پاریس و تصمیم او برای استفاده از یک بوم قدیمی که تصویری از مد افتاده بر روی آن قرار داشت، اعلام کرده است.

۶. پرتره‌هایی از خود،‌ از جمله آثار رامبرانت

در سال ۲۰۰۱ مقاله‌ای توسط هنرمندی بریتانیایی به نام دیوید هاکنی (David Hockney) و فیزیکدانی آمریکایی به نام چارلز فالکو (Charles Falco) به چاپ رسید که در آن دلایلی مبنی بر استفاده هنرمندان برجسته از آینه‌ها موج‌دار و لنزهای مختلف برای خلق آثاری هنری مطرح شد.

در سال ۲۰۱۶ هم محققانی از بریتانیا مقاله را در ژورنال “Optics” به چاپ رساندند که در آن جزئیاتی نسبتا دقیق در مورداستفاده رامبرانت از این تجهیزات برای خلق بهترین آثارش که با نام پرتره‌هایی از خود (Self Portraits) شناخته می‌شوند، در اختیار عموم قرار گرفت. یکی از این جزئیات به به نور قوی وسط تصویر و تاریکی‌های اطراف پرتره مربوط می‌شود؛ این نوع نورپردازی را به راحتی می‌توان با آینه‌های محدب ایجاد کرد.

۷. نقاشی سفیران، اثر هانس هولباین

نقاشی سفیران (The Ambassadors) اثر هنرمند برجسته آلمانی، هانس هولباین (Hans Holbein)‌، علاوه بر به تصویر کشیدن دو مرد شامل جزئیاتی بوده که بحث‌های زیادی را در میان محققان به وجود آورده است. به عنوان مثال، برخی تجهیزات علمی با ویژگی‌هایی دقیق به تصویر کشیده شده‌اند و به علاوه، یکی از اولین کره‌های جغرافیایی ساخته‌شده به دست بشر به همراه نمایی از یک جمجمه انسان، از زاویه‌ای عجیب، بر روی قسمت پایینی این شاهکار قرار گرفته است.

در رابطه با جمجمه رسم‌شده در این مورد از آثار هنری برجسته جهان می‌توان گفت که طریقه رسم به گونه‌ای است که تنها با نگاه کردن به تابلو از زاویه‌ای خاص،‌ جمجمه به صورت عادی قابل رویت می‌شود. برخی از متخصصان معتقدند که این اثر هنری برای نصب در یک راه پله نقاشی شده است و در شرایطی که یک فرد از پله‌های به سمت بالا حرکت کند، تشخیص جزئیات این بخش از نقاشی راحت‌تر خواهد شد.

در مورد انتخاب جمجه و زاویه متفاوت رسم آن به عنوان بخشی از نقاشی هولباین اختلاف نظرهای زیادی بین دانشمندان وجود دارد،‌ اما جالب است بدانید که در دوره رنسانس، به تصویر کشیدن جمجمه انسان در نقاشی‌ها، به منظور یادآوری فانی بودن بشر و ناپایدار بودن پیروزی در جهان مادی استفاده می‌شد.

سایر تجهیزات جهت‌یابی نقاشی شده هم شامل نقشه زمین بر روی یک کره، یک ساعت خورشیدی، اسطرلاب و وسیله‌ای برای اندازه‌گیری زاویه بین سه نقطه در آسمان می‌شوند. متخصصان پس از بررسی جزئیات این تجهیزات اعلام کرده‌اند که تنظیمات رسم شده به تاریخ رسمی به صلیب کشیده شدن مسیح در تقویم مسیحیت اشاره داد؛ این ادعا یکی دیگر از نشانه‌هایی است که به رمز و رازهای پنهان این اثر هنری می‌افزاید.

۸. پرتره گم‌شده، اثر ادگار دگا

نقاش فرانسوی ادگار دگا (Edgar Degas) درست همانند هنرمند هم‌عصرش ون گوگ، گاه و بیگاه از بوم‌های قدیمی مجددا استفاده می‌کرد و زمانی که اوضاع مالی‌اش مساعد نبود و یا یک نقاشی دیگر جاذبه سابق را نداشت،‌ آن اثر با طرحی جدید جایگزین می‌شد.

در سال ۲۰۱۶ محققانی از استرالیا اعلام کردند که به تازگی، با استفاده از روش‌های نوین علمی از یکی از پرتره‌ها دگا که تاکنون دیده نشده است و در زیر لایه‌های رنگ یک اثر دیگر قرار دارد، پرده‌برداری کرده‌اند. از آنجایی که با افزایش عمر اثر اصلی، قسمت‌های کلی پرتره پنهان بیشتر قابل‌تشخیص شده بود، پژوهشگران به فکر اسکن کردن بوم استفاده شده، به کمک پرتوی ایکس و روش‌های آزمایش جذبی افتادند.

بررسی‌ها در مرکزی در ملبورن استرالیا منجر به بازسازی تصویر پنهان شد و اینطور که به نظر می‌رسد،‌ این تصویر متعلق به اما دوبیگنی (Emma Dobigny)، یکی از مدل‌های نقاشی معروف در دهه ۷۰ قرن نوزدهم است.

۹. سقف کلیسای سیستین، اثر میکل‌آنژ

در نقاشی آب رنگ خلق‌شده در سقف کلیسای سیستین (Sistine Chapel)، میکل‌آنژ مشهور علاوه بر نمایش صحنه‌های مختلف، تصویری از خلقت آدم به دست خدا را کشیده شده است. یکی از رازهای پنهان این مورد از آثار هنری بزرگ دنیا، ابریست که تصویر خدا و ملائکه اطراف او را احاطه کرده، که به اعتقاد بسیاری به مغز انسان شباهت دارد.

همانطور که دو عصب‌شناس مشهور در مقاله‌ای در سال ۲۰۱۰ اظهار کرده‌اند، شباهت‌های زیادی میان این ابر نقاشی‌شده و مغز ما وجود دارد و بخش‌هایی از دود موجود در نقاشی شبیه به مخچه، عصب بینایی، غده هیپوفیز و سرخ رگ مهره‌ی بدن انسان به تصویر کشیده شده‌اند.

در این پژوهش اعلام شده است که میکل‌آنژ برای افزودن چاشنی رئالیسم به این اثر هنری آناتومی انسان را موردبررسی قرار داده و حتی جسد چند نفر را برای دستیابی به تصویری دقیق از بخش‌های مختلف مغز، کالبدشکافی کرده بود. این دانشمندان دلیل احتمالی ایجاد شباهت بین ابر اطراف تصویر خدا و مغز انسان را اعتقاد هنرمند به این ایده که خداوند در جریان خلقت علاوه بر حیات،‌ به آدمی هوش و منطق هم اعطا نموده، اعلام کرده‌اند.

۱۰. تداوم حافظه،‌ اثر سالوادور دالی

همیشه برداشت‌های فلسفی متفاوت و مختلفی از آثار سورئال هنرمند اسپانیایی، سالوادور دالی مطرح شده است و نقاشی معروف تداوم حافظه (The Persistence of Memory)‌ محصول سال ۱۹۳۱ هم جز همین آثار هنری به حساب می‌آید.

در زمان معرفی این شاهکار، این تفسیر که ساعت‌های ذوب‌شده نمادی از سیالت زمان هستند، در میان علاقه‌مندان موردقبول بود و اعتقاد بر این بود که دالی در این اثر اشاره‌ای به تئوری نسبیت خاص انیشتین کرده است؛ با این وجود زمانی که یکی از دانشمندان معروف به نام ایلیا پریگوگین (Ilya Prigogine) در همین رابطه از دالی سوالاتی را مطرح کرد، این هنرمند اسپانیایی اعلام کرد که اثر تداوم حافظه با تئوری انیشتین ارتباطی نداشته و مفهوم ساعت‌های در حال آب شدن از تصویر ذوب شدن پنیر کاممبرت در جلوی آفتاب الهام گرفته شده‌ است!