رازهایی درباره دوزیستان (+تصاویر)

دوزیستان دسته‌ای از حیوانات هستند که یک مرحله تکاملی مهم بین ماهی‌های ساکن آب و پستانداران و خزندگان ساکن خشکی را نشان می‌دهند. آن‌ها جزء جالبترین حیوانات زمین هستند که تعدادشان به سرعت در حال کاهش است. برخلاف بیشتر حیوانات، دوزیستانی مثل قورباغه‌ها، وزغ‌ها و سمندر‌ها چند روز بعد از تولد سبک زندگی آبزی را به خشکی زی تغییر می‌دهند. اما چه چیز دیگری این جانوران را جالب می‌کند؟

سه نوع اصلی دارند

دوزیستان به سه خانواده اصلی تقسیم می‌شوند: قورباغه‌ها و وزغ ها، سمندر‌ها و یک دسته بی مهرگان عجیب و کرم مانند به نام سیسیلیان‌ها. در حال حاضر حدود ۶۰۰۰ گونه قورباغه و وزغ در جهان وجود دارد، اما تنها یک دهم این تعداد سمندر و تعداد کمتری سیسیلیان وجود دارد.

بیشترشان دچار دگردیسی می‌شوند

دوزیستان از نظر موقعیت تکاملی بین ماهی‌های کاملا آبزی و مهره‌داران کاملا خشکی‌زی قرار می گیرند. بیشتر دوزیستان از تخم هایی بیرون می‌آیند که در آب گذاشته شده و مدت کوتاهی سبک زندگی کاملا آبی دارند و با آبشش‌های خارجی خود تنفس می‌کنند. سپس این لارو‌ها دچار دگردیسی می‌شوند و در این مرحله دم و آبشش‌هایشان را از دست می‌دهند و به شش و پاهای تنومند مجهز می‌شوند. آن‌ها در این مرحله می‌توانند زندگی روی خشکی را آغاز کنند. دگردیسی بیشتر در قورباغه‌ها و وزغ‌ها اتفاق می‌افتد، اما به مقدار کمتری در سمندر‌ها و سیسیلیان‌ها هم دیده می‌شود.

باید نزدیک آب زندگی کنند

کلمه «دو زیست» به این معنی است که آن‌ها هر دو نوع زندگی را دارند و همین ویژگی این مهره‌داران را خاص می‌کند: آن‌ها باید در آب تخمگذاری کنند و برای زنده ماندن به رطوبت نیاز دارند. به بیان ساده‌تر، دوزیستان در درخت تکامل بین ماهی‌های کاملا آبزی و خزندگان و پستانداران کاملا خشکی‌زی قرار می‌گیرند و هم تخمگذارند و هم بچه زا.

پوست نفوذپذیری دارند

یکی از دلایلی که دوزیستان مجبورند در نزدیکی آب بمانند این است که پوست نازک و نفوذپذیری نسبت به آب دارند و اگر از آب زیاد دور شوند، خشک شده و می‌میرند. دوزیستان برای مرطوب نگه داشتن پوستشان دائما مخاط ترشح می‌کنند، به همین دلیل قورباغه‌ها و سمندر‌ها موجودات لزجی هستند. لایه میانی پوست آن‌ها هم شامل غددی است که مواد شیمیایی سمی تولید می‌کند تا شکارچیان را دور کند. در بیشتر گونه‌ها، این مواد سمی به ندرت قابل توجه هستند، اما برخی قورباغه‌ها هم به قدری سمی هستند که می‌توانند یک انسان بالغ را بکشند.

از نسل ماهی‌های گوشتی‌بالگان هستند

در دوران دونین، حدود ۴۰۰ میلیون سال پیش، یک ماهی گوشتی‌باله شجاع به خشکی مهاجرت کرد، اما نه مثل کارتون‌ها یک دفعه، بلکه تعداد زیادی از آن‌ها در موارد متعدد این کار را کردند، اما تنها یکی از آن‌ها نسلی به وجود آورد که هنوز زنده هستند. آن‌ها با چهار دست و پا و پاهای پنج انگشتی الگوی تکامل مهره داران بعدی شدند.

میلیون‌ها سال پیش بر زمین حکومت می‌کردند

به مدت ۱۰۰ میلیون سال، از اوایل دوره کربُنیفر حدود ۳۵۰ میلیون سال پیش تا اواخر دوره پرمین تا ۲۵۰ سال پیش، دوزیستان حیوانات غالب زمین بودند. سپس جای خود را به خانواده‌های مختلف خزندگان دادند که از جمعیت دوزیستان منزوی تکامل یافتند. از جمله آرکوسورها «archosaur» که بعدها دایناسورها از آن پدید آمدند و تراپسیدها «therapsid» که پستانداران را به وجود آوردند.

طعمه خود را درسته قورت می‌دهند

دوزیستان برخلاف خزندگان و پستانداران توانایی جویدن غذایشان را ندارند و فقط دندان‌های کامی در قسمت جلویی بخش بالایی فک‌ها دارند که توانایی جویدن و خرد کردن ندارد و فقط به آن‌ها اجازه می‌دهد طعمه را نگه دارند و از فرار آن جلوگیری کنند. برای جبران این کمبود، بیشتر دوزیستان زبان چسبناک بلندی دارند که می‌توانند با سرعت نور آن را به سمت طعمه پرتاب کرده و آن را شکار کنند.

شش‌های بسیار ابتدایی دارند

بیشتر فرآیند تکامل با کارآیی شش‌ها ارتباط دارد. با این حساب دوزیستان در پایین نردبان موجوداتی قرار می‌گیرند که اکسیژن تنفس می‌کنند. بنابراین حجم داخلی شش دوزیستان نسبتا کم است و نمی‌توانند به اندازه شش‌های خزندگان و پستانداران هوا را پردازش کنند. خوشبختانه دوزیستان می‌توانند مقادیر محدودی از اکسیژن را از طریق رطوبت، پوست نفوذپذیرشان جذب کنند که به آن‌ها کمک می‌کنند نیازهای متابولیک خود را برطرف کنند.

مثل خزندگان خونسرد هستند

معمولا مهره داران پیشرفته خونگرم هستند بنابراین جای تعجب نیست که دوزیستان خونسرد باشند و دمای بدنشان با توجه به دمای محیط اطراف سرد و گرم شود. این خبر خوبی است چون حیوانات خونگرم محبورند غذای بیشتری بخورند تا دمای داخلی بدنشان را حفظ کنند، اما از طرفی خبر بدی هم هست چون اکوسیستم دوزیستان را بسیار محدود می‌کند، چون گرم و سرد شدن هوا می‌تواند فورا آن‌ها را از بین ببرد.

در معرض انقراض قرار دارند

دوزیستان با اندازه کوچک، پوست نفوذپذیر و وابستگی به آب بیشتر از سایر حیوانات آسیب پذیر هستند و در معرض انقراض قرار دارند. تصور می‌شود که نیمی از همه گونه‌های دوزیستان جهان به طور مستقیم توسط آلودگی، تخریب زیستگاه، گونه‌های تهاجمی و حتی از بین رفتن لایه اوزون تهدید شوند. شاید بزرگترین تهدید برای قورباغه ها، سمندر‌ها و سیسیلیان‌ها بیماری «chytrid fungus» باشد که با گرمایش جهانی ارتباط دارد و دوزیستان سراسر جهان را از بین می‌برد.